نمونه‌هایی از تصویرگری‌های مشترک قرآن و نهج‌البلاغه
یک مدرس حوزه و دانشگاه گفت: از جمله فنون بلاغت در راستای تبيين و آشكارسازی اهداف و مقاصد كلام، تصويرگری در قالب «تشبيه تمثيل» است. تشبيهی كه وجه شبه آن، امری آشكار و ظاهری نيست و نياز به تأويل دارد. قرآن و نهج‌البلاغه، برای به تصوير كشيدن بسياری از معارف عميق و دور از دسترس فهم متعارف انسان، از اين شيوه بهره فراوان برده‌اند.
حجت‌الاسلام جواد معین، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: می‌توان با ارائه و شرح نمونه‌هايی از اين تصويرسازی‌ها، گوشه‌ای از زيبايی و بلاغت بيان را در اين دو منبع گران‌سنگ به نمايش گذاشت و با تحليل و مقايسه موضوعات، عناصر و نمادهای به كار رفته در تشبيهات تمثيلی اين دو اثر، به ارائه نتايج مربوط پرداخت.
وی ادامه داد: دنیای ناپایدار و بی‌ثبات، از جمله مباحثی که در قرآن و نهج‌البلاغه بسیار مورد توجه بوده، موضوع دنیا و معرفی ارزش و جایگاه آن است. در این رهگذر ابعاد مختلفی از دنیا در قالب تشبیه تمثیل به تصویر کشیده شده است. برای نمونه، می‌توان به ناپایداری و بی‌ثباتی دنیا اشاره کرد که بسیار موردنظر این دو کتاب شریف قرار گرفته است.
این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در قرآن کریم، حالت دنیا در بی‌ثباتی و نابودی، به گیاه سرسبزی تشبیه شده که با آب باران، سیراب و سرسبز شده و به سرعت خشک می‌شود و بادی نرم آن را از بین می‌برد. از دیگر موضوعاتی است که قرآن و نهج‌البلاغه برای بیان تفهیم آن به تصویرگری پرداخته‌اند، موضوع «فرار از حقیقت و هدایت» است و در قرآن کریم رویگردانی کافران از پند و اندرزهای قرآن به گورخرانی که از صیاد فرار می‌کنند، تشبیه شده است.
معین افزود: شرک و دوری از خداوند موضوع دیگری است و در قرآن تصویرسازی‌های زیبایی در مورد شرک به خداوند به چشم می‌خورد. برای نمونه حال انسانی که با شرک به خداوند، خود را در نهایت نابودی فرو برده، به کسی تشبیه شده که از آسمان فرو افتاده و پرندگان شکاری به سرعت او را می‌ربایند و تکه‌های گوشتش را به منقار می‌کشند.
وی گفت: در نهج‌البلاغه، وضعیت فرد مشرک، به حالت چهارپایانی تشبیه شده که چوپان آنها را به چراگاهی بیماری‌زا آورده و آنها از این امر غافلند و نیز حالت ظاهربینی انسان و دنیاطلبی او و غفلت از پایان و عاقبت خود، به حالت گوسفندانی تشبیه شده است که غافل از آنچه در انتظارشان است، به خوردن و فربه شدن مشغول هستند.
این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: جهل و نادانی نیز موضوعی دیگر است. قرآن کریم وضعیت یهود را در قرائت و حفظ تورات و عدم انتفاع و عمل به آیات آن به الاغی تشبیه کرده که کتاب‌های زیادی را حمل کرده، اما از این کار چیزی جز سنگینی و رنج عاید او نمی‌شود.
معین ابراز کرد: موضوع دیگر ناامیدی است. خداوند برای ترسیم حالت گناهکاران در روز قیامت، آنها را به پیری ناتوان تشبیه می‌کند که چند فرزند خردسال دارد و تنها منبع درآمد او باغی سرسبز است که ناگهان با بادی سوزان، آتش گرفته و از بین می‌رود. وجه شبه، هیئت حاصل از ناامیدی و زیان و ضرر ناگهانی پس از تلاش و زحمت فراوان است.
وی عنوان کرد: امام(ع) وضعیت مردم عراق را در جنگ صفین که در آخرین ساعات جنگ، فریب خوردند و پس از آن همه زحمت، نتیجه جنگ را به دشمن واگذار نمودند، به زن بارداری تشبیه کرده که در واپسین روزهای حمل، جنین خود را مرده می‌افکند و میراث او را دیگران به ارث می‌برند و وجه شبه ناامید شدن و ضایع نمودن نتیجه کار است.
این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: عناصر موجود در تشبیهات تمثیلی قرآن، به سبب ویژگی فرازمانی و فرامکانی، از عناصر طبیعت است، در حالی که همین عناصر در نهج‌البلاغه به سبب حوادث خاص و شرایط سیاسی و اجتماعی روزگار امام علی(ع) و مخاطبان محدود، شامل برخی عناصر ویژه چون ابزار جنگی، خوردنی‌ها و سیر و سفر می‌شود. همچنین عناصر مربوط به «طبیعت» در قرآن‌کریم و عناصر مربوط به «حیوانات» در نهج‌البلاغه از بیشترین میزان برخوردارند و عناصر مربوط به «ابزار جنگی»، «سیر و سفر» و «خوردنی‌ها» تنها در نهج‌البلاغه یافت شده‌اند.
معین تصریح کرد: موضوعات تشبیه تمثیل که در قرآن کریم به صورت تشبیه تمثیل آمده است، در قالب مسائل اعتقادی چون توحید، نبوت، معاد وغیره است، حال آنکه این موضوعات در نهج‌البلاغه غالباً مسائل اجتماعی و سیاسی است. بسامد و تنوع موضوعات مربوط به تشبیه تمثیل در نهج‌البلاغه بیشتر از قرآن کریم است.
انتهای پیام
