پیشرفت فرزندان منحصر به رشد علمی نیست

طاهره خاکساران، حافظ و مربی قرآن کریم، در یادداشتی که با موضوع «تربیت کودکان در قرآن و روایات» در اختیار ایکنای قزوین، قرار داده آورده است:

کلام خداوند، یک الگوی تربیتی کامل است و مسائل تربیتی در قرآن به‌قدری گسترده است که تلاش و جستجوی درخوری را می‌طلبد به همین جهت سعی کردیم با رجوع به بخشی از آیات و روایات به نکاتی چند در این زمینه اشاره کنیم.

بهترین دوران تربیت و عالی‌ترین فرصت برای آموزش راه صحیح زندگی همان دوران کودکی است؛ زیرا در این ایام، قدرت تقلید و آمادگی برای پذیرش قوانین و مهارت‌های زندگی بیشتر است.

امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه به فرزندش امام حسن(ع) فرموده است: «قلب کودک نورس مانند زمین خالی و آماده کشت است. هر تخمی که در آن کاشته شود، قبول کرده و پرورش می‌دهد، فرزند عزیزم! من از دوران کودکی تو استفاده کردم و قبل از آن‌که دل تربیت‌پذیر تو، سخت شود و عقلت را مسائل دیگری به خود مشغول نماید به تربیت و تعلیم تو اقدام نمودم».

از طرفی بر اساس آیات قرآن، فرزندان زینت زندگی دنیوی ویکی از ابزارهای مهم آزمایش الهی هستند. «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا؛ مال و فرزندان، زینت زندگی دنیایند(۴۶) کهف». «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکمْ وَأَوْلاَدُکمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ؛ و بدانید که اموال و فرزندانتان آزمایشی (برای شما) هستند و البتّه نزد خداوند (برای کسانی که از عهدهٔ آزمایش برآیند)، پاداشی بزرگ است (۲۸) انفال».

به همین جهت باید توجه داشت که مال و فرزند، نباید مانع ارتباط انسان با خدا شود چراکه فرزند ناصالح می‌تواند انسان را از یاد خدا غافل کند و زمینه گمراهی و کفر پدر و مادر را فراهم سازد و در مقابل فرزند صالح می‌تواند بهترین یاور در مسیر حرکت خانواده به‌ سوی خدا باشد.

خداوند در آیه ۱۴ سوره تغابن از دشمنی برخی از فرزندان با پدران مؤمن خود در امر دین این‌چنین خبر می‌دهد «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکمْ وَأَوْلَادِکمْ عَدُوّاً لَّکمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! برخی از همسران و فرزندانتان برای شما دشمن‌اند (که شما را از راه خدا بازمی‌دارند)، پس از آنان بر حذر باشید و اگر (آزار و خطایشان را) عفو کنید و چشم بپوشید و درگذرید، پس (بدانید که) خداوند آمرزنده مهربان است (۱۴) تغابن». در این آیه خداوند به مؤمنان سفارش می‌کند تا هوشیار و مراقب باشند تا از تأثیرات سوء فرزندان خود در امر دین بر حذر باشند و درعین‌حال با عفو و گذشت و چشم‌پوشی متدبرانه، زمینه بازگشت آنان را به دین فراهم ساخته و اجازه ندهند تا فرزندان به سبب ارتباط عاطفی که با والدین دارند، آنان را گمراه کنند، در حقیقت رفتار با فرزندان باید به‌گونه‌ای باشد که آن‌ها به دین بازگردند نه اینکه موجبات تزلزل دینی والدین را فراهم سازند.

به‌طور قطع و یقین برای تربیت فرزندان صالح و به دنبال آن، نسل خوب، باید نسبت به نکات تربیتی، توجه ویژه‌ای مبذول داشت. امام صادق(ع) فرمودند «مَا مِنْ مَوْلُودٍ یُولَدُ إِلَّا عَلَی الْفِطْرَهِ فَأَبَوَاهُ اللَّذَانِ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ وَ یُمَجِّسَانِهِ؛ هر نوزادی براساس فطرت پاک الهی زاده می‌شود، و این پدر و مادرش هستند که او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی می‌سازند». اسلام دینی است که جایگاه خانواده را برای تربیت فرزند بسیار مهم دانسته و شخصیت آینده کودک را مرهون مراقبت، تعلیم و تربیت صحیح پدر و مادر می‌داند.

در قرآن و روایات، به نکاتی مهم و ساده برای تربیت فرزندان اشاره شده که اگر پدر و مادر به این نکات تربیتی توجه و فرزند خود را بر اساس آن تربیت کنند، قطعاً فرزندانی شایسته و در نتیجه جامعه بهتری خواهند داشت چراکه اگر فرزندان بر مبنای تعالیم الهی پرورش‌یافته و تربیت شوند می‌توانند به تکامل و رشد معنوی مطلوب برسند.

خانواده موفق خانواده‌ای است که فرزندان خود را از همان ابتدا با قرآن و سیره اهل‌بیت(ع) آشنا کند و موفقیت فرزند را منحصر در رشد علمی و جایگاه اجتماعی او نداند چون علمی که با آداب دینی و تقیدات مذهبی همراه نباشد، انسان را به مخاطره می‌اندازد.

آیات و روایات بسیاری درباره اصول تربیت صحیح داریم؛ تربیت شایسته، حق فرزند بر گردن والدین یکی از حقوقی که فرزند بر گردن پدر و مادر دارد، تربیت شایسته و نیکوست. تربیت یکی از مباحثی است که موردتوجه ادیان و مکاتب مختلف در طول قرون و اعصار بوده است.

در صفحه ۳۵۷ و ۳۵۸ از جلد ۲۱ وسایل‌الشیعه آمده است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «الولد الصالح ریحانَ مُن ریاحین الجنّه؛ فرزند شایسته دسته گلی خوش بو از گل‌های بهشت است». امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود تربیت نیکو و کمک برای ایجاد رفتار صحیح در فرزندان را از وظایف والدین برشمردند و فرمودند «و اما حق فرزندت آن است که بدانی او از توست و خیر و شر او در همین دنیا به تو نسبت داده می‌شود و تو نسبت به تربیت شایسته او و راهنمایی‌اش به‌ سمت و سوی خدا و کمک به خداپرستی‌اش، مسئولی و در این مورد، پاداش یا کیفر داده خواهی شد. پس در کار تربیت فرزند، چنان رفتار کن که اگر در این دنیا آثار خوب داشت، مایه آراستگی و زینت تو باشد و با رسیدگی شایسته‌ای که نسبت به او داشته‌ای، نزد پروردگارت عذر و حجت داشته باشی!».

گذاشتن نام نیک بر فرزند

در صفحه ۱۸ جلد ۶ الکافی نوشته محمدبن یعقوب کلینی آمده است «از دیگر حقوقی که دین مبین اسلام برای فرزندان قائل شده، انتخاب نام نیکو برای آن‌هاست که در روایات نیز از آن به نخستین نیکی به فرزند یاد شده است».

امام علی(ع) نیز در حکمت ۳۹۹ نهج‌البلاغه فرمودند «حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو برای او بگذارد، خوب تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد» همچنین و در بخشی دیگر فرمودند «با کودکانتان به‌گونه‌ای برخورد کنید که خودشان را کریم و با شخصیت بدانند».

در صفحه ۴۸جلد ۶ الکافی نوشته محمدبن یعقوب کلینی آمده است که امام کاظم (ع) فرمودند «فردی خدمت پیامبر (ص) رسید و گفت: ای پیامبر خدا! حق این فرزند بر من چیست؟ حضرت فرمود: تُحسِنُ اسمَهُ و أدَبَهُ، وَضَعهُ مَوضِعاً حَسَناً؛ نام او و تربیت او را نیکو گردانی و او را در جایگاه نیکویی قرار دهی».

نام هر فرد تنها بیانگر هویت و شخصیت او در نزد دیگران نیست بلکه نشان‌دهنده فرهنگ یک خانواده و به تبع آن فرهنگ یک ملت است چراکه وقتی ملتی نام‌هایی را برای پسران و دختران خود انتخاب می‌کند، در حقیقت بر مفاهیمی تکیه کرده است که به واسطه آن‌ها موضع خود را در مقابل صدها مؤلفه اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی دیگر نشان می‌دهد.

ما با انتخاب نام نیک برای فرزندمان او را بزرگ داشته و به او شخصیت می‌دهیم و وقتی از نام اهل‌بیت(ع) برای نام‌گذاری استفاده می‌کنیم، این پیام را به دیگران منتقل می‌کنیم که محب اهل‌بیت (ع) هستیم و دوست داریم که خود و فرزندانمان پیرو آن‌ها باشیم و از آن‌ها الگو بگیریم و همین باعث می‌شود که خود و دیگران، به او احترام گذاشته و رابطه خوبی با او برقرار کنیم.