حضرت زینب(س) در جای مناسب و زمان مناسب، رفتار مناسب را انتخاب کرد

در ایام رحلت اسوه صبر و مقاومت و ایثار، حضرت زینب(س) قرار داریم؛ فردی که در زمره معصومین(ع) محسوب نمی‌شود ولی انس دائمی با خاندان عصمت و رشد و نمو در محضر پدری چون علی(ع)، مادری چون فاطمه(س) و برادرانی چون حسن و حسین(ع) از او بانویی بی همتا ساخته که به حیا و وفا و عقل شهره است. برای آشنایی بیشتر با ابعاد زندگانی آن بانوی بزرگوار خبرنگار ایکنا گفت‌وگویی با مریم حاج عبدالباقی، استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی و حافظ قرآن انجام داده‌ است که در ذیل می‌خوانیم:

ایکنا ـ حضرت زینب(س) در حالی همراه امام حسین(ع) در صحنه عاشورا شد که افراد زیادی از بزرگان مخالف حرکت امام(ع) بودند، این نحوه تصمیم‌گیری ریشه در چه ویژگی‌هایی دارد؟ 

یکی از مسائلی که در زندگی حضرت زینب(س) باید مورد توجه قرار بگیرد این است که ایشان در جای مناسب و زمان مناسب، رفتار مناسب را انتخاب کردند. در طول تاریخ همراهی با برادر و امام، کم نبوده است ولی گاهی انتخابی، تاریخ‌ساز است؛ الان مسئله جهاد تبیین مطرح است، تبیین در برابر شبهات، تیرگی و ابهامات؛ ما در معرض بمباران شبهات هستیم و خلط بین حق و باطل رخ می‌دهد و در چنین شرایطی کسانی باید روشنگری کنند.

وقتی امام حسین(ع) حرکت خودشان را آغاز کردند حضرت زینب(س) راه را کاملا شناخت در حالی که افراد زیادی از بزرگان به ایشان گفتند به سمت کوفه نرو، حتی همسر حضرت زینب(س) هم به امام گفتند که نروید، حضرت زینب(س) هم می‌توانست مانند همسرش رفتار کند و می‌توانست فقط فرزندانش را همراه امام بفرستد، ولی تکلیف برای او روشن بود و یک لحظه هم در انتخاب راه خود تردید نکرد.

در قرآن کریم فرموده است: وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ﴿۳۳﴾؛ در خانه بمانید و تبرج نکنید، همچنین فرموده است: وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا؛ یعنی آیاتی که در منازلتان تلاوت می‌شود یاد بگیرد و یاد کنید، یعنی نرفتن به فضای بیرون سبب نشود که شما تحلیل از محیط زندگی و پیرامون خود نداشته باشید و ندانید چه کسی حق و چه کسی باطل است. فقط مقلد نباشید، حتی فرموده حکمت هم یاد بگیرید.

ایکنا ـ آیا نمی‌توان حمایت حضرت زینب(س) از امام حسین(ع) را نوعی حمایت عاطفی و از روی محبت به برادر توصیف کرد؟

برخی حمایت حضرت زینب(س) از امام حسین(ع) را به دوستی برادر و خواهری منحصر و محدود می‌کنند، در صورتی که ملاک، حقانیت برادر است نه صرف برادر بودن و اگر این نبود ما شاهد جهاد تبیین بعد از واقعه عاشورا هم نبودیم، با سخنرانی روشنگرانه و محکمی که ایشان انجام دادند طنین صدای امیرالمؤمنین(ع) در کاخ یزید پیچید و دشمن فهمید که نتوانسته عزت این خانواده را در هم بشکند؛ خطبه ایشان شبهاتی را که توسط بنی امیه ترویج می‌شد خنثی کرد.

آن حضرت از آیات قرآن برای اثبات حقانیت امام حسین(ع) بهره بردند و به یزید تاکید کردند من هم صحبت شدن با تو را دون شان خودم می‌دانم و فقط برای بیان حق، سخنرانی می‌کنم و جلسه جشن پیروزی به جلسه محاکمه یزید تبدیل شد و او از ژست یک فاتح دست کشید و فاجعه کربلا را به گردن دیگران انداخت و حاضران در جشن، علیه یزید شدند و حتی یک‌نفر بر اثر اعتراض، در آن مراسم کشته شد.

ایکنا ـ ظهور و بروز چنین خصالی از یک زن چه منشایی دارد؟

ریشه شخصیت حضرت زینب(س) در موحد بودن ایشان است؛ آقای طاهری قزوینی کتاب‌هایی درباره حضرت زینب(س) و حضرت فاطمه(س) نوشته است؛ در کتابش آمده که امیرالمؤمنین(ع) در حالی که حضرت زینب(س) در سن کودکی است به او می‌گوید بگو یک و وقتی ایشان گفت: یک و امام(ع) فرمودند بگو دو و ایشان گفت من با زبانی که یک می‌گویم دو نمی‌گویم یعنی در سن کودکی هم متوجه توحید است. ایشان عقلیه بود یعنی فریده و شاخص، آن هم در خانوادهای که همه بزرگ و عاقل هستند. وقتی در کاخ یزید به حضرت گفته شد این بلا را خدا بر سر شما آورد، ایشان فرمودند: ما رایت الا جمیلا؛ من جز زیبایی چیزی ندیدم و تاریخ هم نشان داد که یزید و عبیدالله در جایگاه ملعونین و امام حسین(ع) در اوج عزت است.

مسئله دیگر در زندگی حضرت زینب(س) الگودهی است، هر کسی بخواهد صبر کند و شجاعت به خرج بدهد می‌گویند از ایشان یاد بگیرید. فاطمه بنت الحسین (از اسرای کربلا) که دختر 20 ساله و زیبایی بود، مورد طمع یکی از شامیان قرار گرفت تا به عنوان برده خریداری شود ولی حضرت زینب(س) با کمال شجاعت می‌گوید تو حق نداری در مورد اسیری از خاندان اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) گفت‌وگو کنی، یا آن حضرت خودش را سپری برای محافظت از جان امام سجاد(ع) قرار داد. نمونه دیگر اینکه سرهای شهدا را طوری قرار داده بودند که هر کسی نگاه می‌کرد اول نگاهش به خاندان اهل بیت(ع) می‌افتاد. حضرت با وجود اینکه برایشان سخت است که دائما نگاهشان به سرهای بریده بیفتد ولی فرمودند آنها را طوری قرار دهند که نگاه مردم به سرها جلب شود و نه به اسرا و زنان که چادر از سرشان کشیده شده است.

وقتی چادرها را از سر خانواده اهل بیت(ع) کشیدند حضرت تا جایی که توانستند طوری رفتار کردند که نگاه دیگران به آنها نیفتد، در آن سخنرانی هم خطاب به یزید فرمودند که آیا این انصاف است که زنان خانواده تو در پرده باشند و خانواده پیامبر(ص) در معرض دید همه قرار بگیرد؟ این سخنان یزید را مجبور کرد تا حتی اجازه دهد سه روز عزاداری بکنند.

از ویژگی‌های بارز آن بانوی بزرگوار این بود که دو مسیر حماسه و عزاداری را دوشادوش همدیگر پیش برد، یعنی از یک طرف تلاش کرد تا نهضت و حماسه بودن عاشوار مشخص باشد و عزاداری هم سر جای خود باید باشد. 

ایکنا ـ امروز شرایط زندگی تغییراتی زیادی به همراه دارد آیا با این وجود الگو قراردادن کسانی که در گذشته زندکی کرده‌اند امکان‌پذیر است؟

سبک زندگی قرآنی حضرت زینب(س) موضوع مهمی برای الگوگیری است؛ ایشان مربیان بی نظیری در زندگی داشته است؛ ما اگر یک ساعت منش، رفتار و گفتار و ... حضرت زهرا(س) را ببینیم بهترین الگو برای ماست و زینب(س) در چنین خانواده‌ای متولد شده و رشد کرده است. ما بزرگ‌زاده‌هایی داریم که بزرگ نیستند ولی حضرت زینب(س) بزرگ‌زاده بزرگ است.

ما به دو دلیل به خوبی می‌توانیم از زینب(س) الگو بگیریم؛ یکی از کنشگری زینب(س) در حادثه کربلا یعنی نشست و برخاست و صحبت و نحوه تعامل ایشان و ابراز احساسات و عبادت و پرستاری، خوردن و خوابیدن و ... ایشان که در تاریخ نقل شده برای ما الگوست و دیگری زندگی قبل از حادثه عاشورا که گزارشاتی از تدریس آن حضرت و رعایت حیا و عفاف و حجاب ایشان داریم.

حضرت زینب(س) می‌دانستند هر زمانی چه وظیفه‌ای دارند و این هم برای ما الگوست؛ یعنی زن مسلمان اگر در مقطع جنگ مانند دفاع مقدس قرار گرفت به تبعیت از زینب(س) می‌داند امروز وظیفه دارد همسر و فرزندش را به دفاع از کشور ترغیب کند، جایی ممکن است جنگ نباشد ولی زنان مسلمان در موضع اتهام عقب‌ماندگی و خانه‌نشینی به بهانه عدم تبرج هستند و او در اینجا وظیفه دارد با درس خواندن و حضور در اجتماع و کسب علم و فنون، ورزش و ... پاسخ عملی به این شبهه بدهد. جایی ممکن است بحث مقاومت و پایداری در میان باشد یعنی  دشمن می‌خواهد فشار بیاورد و ما را از مسیر خودمان پشیمان کند و در اینجا مادر و دختر زینبی، خودشان اهل مقاومت هستند و دیگران را هم تشویق به مقاومت می‌کنند.

در 22 بهمن امسال که به علت کرونا محدود شده بود مردان و زنانی را دیدم که از راه دور آمده بودند و تاکید داشتند که امکان ندارد ما در این مراسم شرکت نکنیم، کسی را دیدم که پرچم سنگین دست گرفته بود و وقتی از او خواستیم سوار ماشین شود نپذیرفت و گفت من یک ساعت است با این پرچم پیاده‌روی می‌کنم و بقیه مسیر را هم می‌خواهم با این پرچم طی کنم. بنابراین مقاومت و پایداری یکی از شاخصه‌های الگوساز زندگی حضرت زینب(س) است.

حضرت زینب(س) طوری با عبیدالله رفتار کرد که او گفت این فرد متکبر کیست؟ کسی که همه عزیزان او را سر بریده و با وحشی‌گری با او رفتار شده و در آن شرایط سخت قرار دارد ولی حاضر نیست از عزت خود دست بکشد؛ این مسئله برای زنان ما الگوست تا مقاومت و پایداری بیاموزند.

یکی از مسائلی که در قیام امام حسین(ع) و همراهی حضرت زینب(س) مشاهده می‌شود مسئله مشارکت اجتماعی زنان است؛ زنان معمولا دوست دارند دیده نشوند ولی وقتی جهاد فی سبیل الله اقتضاء می‌کند، باید حاضر باشند و خود پیامبر(ص) این مسئله را بنیانگذاری کردند. در قرآن کریم در آیه 62 نور فرموده است: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُولَئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ یعنی وقتی امر جامعی مانند بیعت و به زبان امروز، شرکت در انتخابات و حضور در نماز جمعه و جهاد پیش بیاید زنان باید حاضر باشند؛ البته زنان از جهاد فیزیکی معاف شده‌اند ولی در مباحث علمی و ترغیب مردان به جنگ و پشت صحنه باید پیش‌قدم باشند و این نوع الگوگیری ربطی به گذشته و حال ندارد و برای آینده هم موضوعیت دارد.

البته فقط حضرت زینب(س) هم مطرح نیست و بقیه اعضای دیگر خانواده اهل بیت(ع) هم این کنشگری اجتماعی را داشتند. ایشان به ما زنان یاد دادند که اگر حرف مرد، حق باشد گوش می‌دهیم چون باید مدافع حق باشیم نه اینکه صرفا به خاطر عاطفه از همسر و برادر تبیعت کنیم لذا در ماجرای عاشورا می‌بینیم چون امام فرمان داده، زینب حامی او و حقیقت است.