تلاوت، حفظ و تبیین قرآن؛ سه اولویت اصلی بیانیه تحول فعالیت‌های قرآنی

به گزارش ایکنا، پنجاه و پنجمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، ۱۶ اسفندماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسعیدرضا عاملی، رئیس این شورا و بدون حضور هیچ کدام از وزرای عضو به منظور بررسی چهار دستور در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، هر کدام از اعضا به بیان نکاتی در مورد آخرین فعالیت‌ها و اقدامات صورت گرفته در حوزه قرآن کریم پرداختند. در این بخش ابتدا حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نکاتی در مورد مسابقات بین‌المللی قرآن پرداخت و گفت: این مسابقات در سه بخش بزرگسالان، دانش آموزان و نابینایان در حالی برگزار شد که اکثر کشورهای سابقه دار در عرصه مسابقات قرآن چنین کاری نکردند. صدا و سیما هم با تمام توان پای کار بود و برای انعکاس کم نگذاشت. همچنین اعلام کردند که این مسابقات علاوه بر صدا و سیما از 25 شبکه خارجی نیز پخش شده است.

استفاده از دستور رئیس جمهور در مورد کاهش زمان صدور مجوز در حوزه قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی اخوان صباغ، رئیس سازمان دارالقرآن‌الکریم نیز به دستور اخیر رئیس جمهور برای صدور مجوز فعالیت مشاغل آزاد طی 72 ساعت اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد می‌توان این موضوع را در مورد موسسات فرهنگی و قرآنی نیز تعمیم داد. چرا که بخشی از فرایند صدور مجوز که زمان آن را طولانی کرده، بی‌خود و دست و پاگیر است و به راحتی می‌توان 72 ساعته به کسی که می‌خواهد درخواست مجوز داشته باشد مجوز اعطاء کرد. موسسات فرهنگی هم ملحق به موسسات اقتصادی هستند و به نظرم برای این باید تعیین تکلیف شود وگرنه افراط و تفریط در آن به وجود خواهد آمد.

وی افزود: اشکالی که وجود دارد، این است که در فرایندهای قانونی که برای این موضوع در نظر گرفته شده است بسیاری از موارد مربوط به صدور مجوز نیست و بیشتر به استعلامات این حوزه مربوط می‌شود.

علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد نیز در مورد این موضوع، گفت: از دولت نهم این بحث مطرح بود و در جلسه آینده شورای معاونین وزارت ارشاد باز هم به این موضوع پرداخته خواهد شد. این مسئله باید حل شود. مشکل صدور مجوز به فرایندها بازمی‌گردد وقتی فرایندها اصلاح نشود، خروجی به دست نمی‌آید. اصلاح فرایند فرادولتی است،‌ وقتی فرایندها اصلاح نشود به عنوان منبع صدور مجوز نمی‌توانیم کاری کنیم با این وجود ما طرف دعوا و طرف قصه می‌شویم و نقدها به ما وارد می‌شود. یعنی فرایند در اختیار ما نیست اما دعوا علیه ما هست.

وی در ادامه به ارائه یک پیشنهاد در این زمینه پرداخت و افزود: پیشنهاد می‌شود دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآن یک صفحه سند تجویزی در این زمینه تهیه و به دولت پیشنهاد دهد که برای این کار چه اقداماتی می‌توان انجام داد.

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی تصریح کرد: بهترین جا برای بررسی این موضوع همان هیئت هماهنگی صدور مجوز است. آن هیئت یک پیشنهاد مشخصی را آماده کنند بعد به شورا ارجاع شود تا پس از گردش کار این موضوع نهایی شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسعیدرضا عاملی،‌ رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز در این مورد به بیان نکاتی پرداخت و گفت: در مورد مجوزها برای احراز استانداردها لازم است کارهایی صورت بگیرد، چرا که وقتی به یک موسسه مجوز داده می‌شود در واقع ظرفیت آن موسسه را تأیید کرده‌ایم. کسانی که باعث تأخیر مجوز می‌شوند اغلب به اصل احراز کیفیت استناد می‌کنند اما از این طرف فشار این طولانی شدن فرایند صدور مجوز به مردم وارد می‌شود.

وی افزود: به نظر می‌رسد بدنه کارشناسی که در این مجوزها نقش و احتمالاً سوء استفاده‌هایی هم دارند طرفدار این تأخیر هستند. 

ماموریت به هیئت هماهنگی صدور مجوز برای ارائه پیشنهادات

بر اساس این گزارش در نهایت مقرر شد هیئت هماهنگی صدور مجوز تا پنج روز پیشنهادات خود را برای کاهش فرایند صدور مجوز برای موسسات قرآنی را جمع‌بندی کرده و آن را ارائه دهد.

بر اساس گزارش ایکنا، در ادامه به اولین دستور جلسه که بررسی عضویت صاحبنظران حقیقی امور قرآنی بود، اختصاص یافت. بر اساس این دستور سه صاحب‌نظر بخش مردمی در حوزه‌های تبلیغ و ترویج، آموزش عمومی و پژوهش باید با رأی اعضا به عضویت این شورا در بیایند. این دستور، از جلسه 53 به این جلسه ارجاع داده شده است.

دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی برای استفاده از ظرفیت فعالان قرآنی بخش مردمی در تمام کشور سامانه‌ای را تعریف و از فعالان قرآنی خواست تا مشخصات خود را برای عضویت در شورای توسعه بارگذاری کنند. طی این مدت 92 نفر درخواست عضویت را ثبت کرده بودند. در ادامه کارگروهی برای بررسی احراز شرایط و شاخص‌های عضویت در شورای توسعه تشکیل شد. این کارگروه پس از بررسی شرایط متقاضیان، 20 نفر را دارای صلاحیت عضویت در شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارزیابی و اسامی و مشخصات آنها را در این جلسه در اختیار اعضا قرار داد.

بر اساس رای‌گیری صورت گرفته «محمدحسین محمدزاده»، مدیر سابق شبکه قرآن و معارف سیما با 9 رأی، «محمدعلی خواجه‌پیری» با 9 رأی و حجت‌الاسلام والمسلمین «سیدمصطفی حسینی» با هشت رأی به عنوان اعضای حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی معرفی شدند.

با توجه به اینکه اگر هر کدام از اعضای حقیقی سه جلسه متوالی غیبت داشته باشند از عضویت حذف خواهند شد، لذا دو عضو علی البدل نیز معرفی شد که شامل سعیدیان و حجت‌الاسلام میرزایی بود.

بر اساس گزارش ایکنا در ادامه این جلسه به دومین دستور که به «ارائه گزارش کمیته تحول و بازسازی ساختار و نظام امور قرآنی کشور» اختصاص داشت، پرداخته شد.

در این بخش ابتدا، جواد شیخ‌اکبری، مسئول کمیته تحول شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نکاتی در مورد بیانیه تهیه شده پرداخت و گفت: قبل از اینکه وارد بحث شوم دو مقدمه عرض می‌کنم و حمل بر جسارت نباشد. وقتی بحث تحول مطرح می‌شود یعنی وضع موجود مشکل و ضعف دارد و در گذشته یک سری بی‌عملی و بدعملی وجود داشته است. این را باید بپذیریم و تا موقعی که نپذیریم دچار نقص هستیم، نمی‌توانیم گامی برداریم. وقتی این موضوع را پذیرفتیم در ادامه باید پای کار بیاییم و مسائل حاشیه‌ای را به خاطر قرآن کنار بگذاریم.

تأکید بر تشکیل کمیته اجرایی‌سازی بیانیه تحول

وی افزود: قرار بود برای تحول سه کار انجام دهیم اول آسیب شناسی وضع موجود، دوم نقاط مد نظر دستگاه‌ها را در بیانیه اعمال کنیم و سوم چشم انداز تحول را ترسیم کنیم. همه این اقدامات انجام شد. البته این موضوعات را در قالب یک پیوست به بیانیه مورد توجه قرار داده‌ایم. در متن بیانیه نقطه نظرات اعمال شده در زمینه آسیب شناسی اغلب مبتنی بر کارهای دبیرخانه در سال‌های قبل بوده که در سه حوزه مدنظر شامل حوزه نگرشی، حوزه ساختاری و حوزه فرایندی انجام شد و محورهای کلیدی و چرخش‌های تحولی بیانیه در جدولی که پیوست شده، بیان شده است.

شیخ‌اکبری با اشاره به اینکه نقطه نظرات مطرح شده در جلسات گذشته مورد استفاده قرار گرفته است، بیان کرد: بحث ما خود بیانیه است که نقشه راه تحول آینده شورای توسعه را مشخص می‌کند، اما فرایند اجرایی شدن این بیانیه نیاز به یک کمیته اجرایی سازی دارد که باید حتما شکل بگیرد تا روی بحث‌های بیانیه کار کنند. لذا دوستان در مورد این سه صفحه که بر روی آن اجماع ایجاد شده و حتی بر روی برخی واژه‌ها نیز تغییرات مدنظر دوستان اعمال شده است را مدنظر قرار دهند.

شیخ‌اکبری در پایان اظهار کرد: اتفاقی هم که افتاده این است که بسیار شفاف حرکت کرده‌ایم و هم بحث‌ها رسانه‌ای شد و هم تمام دوستانی که نقطه نظری در این مورد داشتند را دریافت کردیم، در شبکه قرآن و خبرگزاری ایکنا نیز موضوع تحول به تفصیل مورد پردازش قرار گرفت و همه روی تحول اجماع داشتند، روی این بیانیه هم چنین اجماعی ایجاد شده است.

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست هر کدام از اعضا به بیان دیدگاه‌های خود در مورد بیانیه پرداختند. در این بخش ابتدا علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد به بیان نکاتی پرداخت.

معاف با تأکید بر اینکه در آستانه تصمیم مهمی در مدیریت قرآنی کشور هستیم،‌ گفت: از این متنی که نگاشته شده است قدردانی می‌کنم چرا که انبوهی از نکات خوب و درست در این بیانیه وجود دارد. اما در ادامه قصد دارم تا نکاتی در مورد متن، فرامتن و بینا متن این بیانیه داشته باشم.

وی افزود: ستاره قطبی ما که همه بردارهای واگرا را در مدیریت امر قرآن و فرهنگ همگرا می‌کند، سه فرمایش مقام معظم رهبری است. فرمایش اول در دیدار با اعضای دولت بود که عبارت «بازسازی انقلابی ساختار» را فرمودند. دومین فرمایش در حوزه «گام دوم انقلاب» و فرمایش سوم نیز بحث «روزآمدسازی» بوده که در حکمی که به اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی داده شد به آن اشاره کردند.

دولت مخالف گفتمان آسیب‌شناسانه در حوزه دین است

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه در حوزه روایت‌های متعددی که در زمینه فعالیت‌های قرآنی وجود دارد، روایت منتخب ما از وضعیت قرآنی کشور روایت مقام معظم رهبری است،‌ اظهار کرد: ما در دولت مبنائاً و روشاً با حاکمیت گفتمان آسیب شناسی در مدیریت امر دین مخالف هستیم. گفتمان آسیب شناسی نگاه دولت سیزدهم و نیز نگاه مقام معظم رهبری نیست. شما اگر به سینما و تئاتر چپ نگاه کنید، اهالی همانجا به شدت با شما برخورد می‌کنند اما به مسجد و اربعین و اعتکاف و قرآن که می‌رسد، نگاه آسیب‌شناسانه می‌شود.

وی با اشاره به اینکه با حاکمیت نگاه آسیب‌شناسانه در تحلیل عملکرد کشور مخالف هستیم،‌ بیان کرد: تمرکز در آسیب شناسی، شما را از تشخیص مسئله، حل مسئله، اولویت داشتن مسئله، کلان مسئله بودن و .. باز داشته و دچار اشکال می‌کند. بسیاری از مقدمات و ملازمات این بیانیه مسئله آسیب شناسی و اشکال پژوهی است.

معاف تصریح کرد: در این متن‌هایی که تهیه شده است، ظرفیت‌ها، استعدادها، فرصت‌ها، قوت‌ها و انبوهی از اتفاقات مبارک پسا انقلاب را روایت نکرده‌ایم و یا ضریب درست به آنها نداده‌ایم. این بیانیه 50 حرف مهم دارد که معلوم نیست کدام یک از این موارد مهم، خوب است. این بیانیه 30 اولویت دارد و این یعنی اولویت ندارد، اولویت باید یک موضوع نهایتاً دو و یا سه موضوع باشد.

معاون قرآنی وزیر ارشاد با تأکید بر اینکه با ادبیات انتقادی مخالف نیستم و نقد در فرهنگ را مانند شک در فلسفه و حیرت در عرفان می‌دانم، گفت: حاکم شدن مطالعات انتقادی نسبت به امر دین و مدیریت امر قرآن در کشور ما را به انبوهی از ایرادات و اشکالات می‌رساند که خودمان داریم اعتراف می‌کنیم. مقام معظم رهبری در دیدار آخر خودشان در پیشاکرونا فرمودند مسئله قرآن بعد از انقلاب نسبت به قبل از انقلاب یک به هزار است. این در واقع یک روایت از فعالیت‌های قرآنی کشور است و ما این روایت را در بیانیه نوشته شده حاکم نمی‌بینیم. من عملکرد دبیرخانه را مثبت می دانم. انتقاد هست اما برآیند مثبت است.

معاف در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این جلسه اظهار کرد: ما می‌خواهیم مدیریت امر قرآن درست و قوی شود. دولت ادبیاتی دارد که می‌گوید «دولت مردمی»، یا «ایران قوی و دولت قوی» ادبیات مدنظر مقام معظم رهبری است، اگر بخواهیم ذیل این کلید واژه‌ها در امر مدیریت امور قرآنی بحث کنیم مسئله «امید» پررنگ می‌شود. بنابراین نظریه «امید» و «قوی شدن» و «مردمی شدن» باید تنزیل کند و روی زمین بنشیند. در پاسخ به این سوال که چگونه قوی شویم برخی پاسخ ساختاری می‌دهند که قرارگاه راه‌اندازی کنیم، برخی پاسخ گفتمانی می‌دهند و می‌گویند باید گفتمان را قوی کرد و برخی هم پاسخ شبکه‌ای می‌دهند.

وی تصریح کرد:‌ نگاه ما این است که پاسخ شبکه‌ای و مردمی را ترجیح دهیم. از پاسخ‌های ساختاری و سازمانی و از نگاه ایرادگیری و اشکال گیری به امر قرآن فاصله بگیریم. من با لیست بلندبالای اشکالاتی که در این بیانیه وجود دارد همدل نیستم. اشکال وجود دارد اما باید همدلانه و با اقتضاء دولت جدید به آن بپردازیم.

بر اساس این گزارش در ادامه این جلسه سیدمحسن موسوی‌بلده، عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان برخی نکات پرداخت و گفت: از زحمات دوستان که این بیانیه ارزشمند را با این وسعت تدوین کرده‌اند و حتما ماجور هستند، قدردانی می‌کنم. در رابطه با بحث جریان مقدس تلاوت، یک نکته لازم است در اهمیت این نکته گفته شود. جریان مقدس تلاوت آنچنان اهمیت دارد که پیامبر(ص) هم خودشان را ملتزم به این امر دانسته و جامعه را هم به این سمت سوق می‌دادند.

وی افزود: گاهی پیامبر(ص) به اصحاب می‌فرمودند شما تلاوت کنید تا من گوش کنم. این مسئله که پیامبر(ص) با آن عظمت که قرآن بر ایشان نازل شده و بالاترین فهم را از قرآن کریم دارند، چرا باید قرآن تلاوت کنند و یا به مردم بگونید برای ایشان قرآن تلاوت کنند. علاوه بر این چگونه است که به پیامبر وحی می‌شود «در دل شب برخیز و قرآن بخوان». من فکر می‌کنم نکته ظریفی در این است که نشان می‌دهد حتی پیامبر (ص) در آن سطح از عظمت و فهم قرآن نیز باید از طریق تلاوت انس داشته باشند.

نقش تلاوت بر انس جامعه با قرآن

موسوی‌بلده تصریح کرد: هرچقدر سطح مسئولیت افراد در جامعه اسلامی بالاتر می‌رود لزوم انس از طریق تلاوت قرآن با قرآن بیشتر می‌شود تا جایی که وقتی به رهبر جامعه می‌رسد بر او واجب می‌شود هر شب تلاوت کند. من تصور می‌کنم امر تلاوت و نفوذ دادن نور حضرت قرآن به عنوان امام اکبر در دل‌ها وسیله‌ای است تا معارفی که از قرآن می‌گیریم به دل جامعه وارد شود.

این پیشکسوت قرآنی اظهار کرد: اگر جامعه تلاوت کننده قرآن باشد معارف هم وارد قلب می‌شود. نه اینکه وارد مغز شود وگرنه دشمنان قرآن هم سواد قرآن دارند. اما ما بحث تلاوت را داریم، دشمن مطالعه می‌کند اما مومنان تلاوت می‌کنند من تصور می‌کنم یک جریان تلاوت را در این بیاینه بگنجانیم تا جامعه از این طریق به قرآن بپردازد.

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست هر کدام از اعضا به بیان نکاتی در مورد این بیانیه پرداختند که مهم‌ترین آنها در ادامه آمده است:

- تأکید بر ضرورت توصیف کامل وضع موجود در عرصه فعالیت‌های قرآنی
- ابهام در تعریف بیانیه
- نقد ورود بیانیه به عرصه اجرایی
- مغفول ماندن برخی حوزه‌های مهم همچون فضای مجازی در بیانیه
- توجه به آموزش دینِ فردی و کم توجهی به دینِ اجتماعی در بیانیه
- توجه بیشتر به اسناد چهارگانه در بیانیه
- تأکید بر توجه به تمدن نوین اسلامی
- اگر بیانیه در این جلسه نهایی نشود، پرداختن به آن فرسایشی خواهد شد
- بی‌توجهی بیانیه به آموزش و پرورش و خلاصه کردن آموزش قرآن در مدارس در توانمندسازی معلمان
- مقطع فعلی موقعیت خوبی برای این کار نیست چرا که مسئله تحول در خود شورای عالی انقلاب فرهنگی نامعلوم است
- برخی دوستان منتقد بیانیه ظاهراً بیانیه را خوب مطالعه نکرده‌اند
- بسیاری از نقدهایی که به بیانیه وارد می‌شود در صورت مطالعه دقیق آن بی اثر می‌شود
- اولین اولویت ما حفظ دستاوردهای گذشته است

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسعیدرضا عاملی،‌ رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان برخی نکات پرداخت و گفت: ما در شورای عالی انقلاب فرهنگی زمان زیادی بر روی گام دوم گذاشته‌ایم. مقام معظم رهبری هم نگاهشان مطلوب گرا هست و یک هدف مطلوبی به نام تمدن نوین اسلامی، جامعه‌پردازی و خودسازی را گذاشته‌اند که هدف محوری آن تمدن نوین اسلامی است و بر همین مبنا به ظرفیت‌های نظام در این 40 سال نگاه کرده‌اند و بعد هفت راهبرد داده‌اند که همه ایجابی است.
عاملی افزود: واقعیت این است که این مدل مطلوب‌گرا مدلی است که از داخل آن رشد و پیشرفت می‌آید. مدلی که صرفاً خلأها را می‌بیند و نقاط ضعف را می‌گوید، مقداری ناامیدی تزریق می‌کند. یکی از مسائل اساسی ضعیف شدن سرمایه اجتماعی هم ناشی از همین نگاه است. انقلاب این همه عظمت شکوفا و قابل افتخار ایجاد کرده است اما به دلیل اینکه به دام نگاه روشنفکرانه‌ای که ناظر بر دیدن ضعف‌هاست، افتاده است این عظمت‌ها کمتر دیده شده است.

رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: با توجه به اینکه این بیانیه اطلاع‌رسانی می‌شود مطلوب نیست که بر روی نقاط ضعف و کمبودها تمرکز کنیم و آنها را ذکر کنیم بلکه باید این موارد را به عنوان یک پیوست غیر اعلامی نزد خود نگه داریم. الان آن چیزی که در بیانیه می‌آید تعبیر انگاره‌ها هست که منفی است. انگاره یعنی بسته‌ای که در ذهن شکل گرفته و بر مبنای آن رفتار می‌کنیم.

وی افزود: پیشنهاد این است که اگر اعضا موافق باشند اولویت اول را بحث تحول بر روی تلاوت، حفظ و تبیین قرآن کریم با هدف پرورش حداقل 10 میلیون حافظ و 40 میلیون مسلط به تلاوت، فهم و تبیین قرآن قرار دهیم. اولویت دوم نیز بر بهره‌گیری فراگیر از معارف قرآن در نظام حکمرانی پیشرفت کشور و الهامات علمی قرار دهیم. در حال حاضر این بحث مطرح است که از قرآن الهامات علمی صورت می‌گیرد که خروجی‌های آن یک یافته قوی است. بحث تلاوت نباید در کنار حفظ قربانی شود و معارف قرآنی نیز نباید نادیده گرفته شود.

بر اساس گزارش ایکنا، پس از تصویب بیانیه تحول در این جلسه نوبت به سومین دستور که تصویب شاخص‌های انتصاب مدیران امور قرآنی بود رسید. با توجه به پایان وقت جلسه این دستور تنها در حد این پیشنهاد که به سازمان امور استخدامی ارائه شود، مطرح شد.