نماز مشق زندگی است

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان‌شناختی دعای افتتاح که شب گذشته، 21 فروردین به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» از مرکز خدمات مشاوره و روان‌شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: در ماه رمضان باید تلاش کنیم که روزه را لمس کنیم و فقط ادای تکلیف نباشد، اهمیت دارد که بدانیم چرا دلمان برای خودمان نمی‌سوزد، چرا برای خودمان دلسوزی و مهر و محبت نداریم، چطور راضی می‌شویم صحنه ذهنی ما صحنه جولان افکار، ایده و اعمالی باشد که دیگران اتخاذ می‌کنند که ممکن است باطل باشد و همه آن‌ها روی سیستم ما اثر می‌گذارد‌.

وی افزود: ما دو دنیای ذهنی و عینی داریم، دنیای ذهنی سمبل آخرت ما است، چرا که قوانینی حاکم در آخرت اینجا نیز حاکم است؛ زمانی که عمل خوبی را انجام می‌دهید نشاطی در زمینه ذهنی شما ادراک می‌شود و بقا دارد همان‌طور که یک کار بد بقا دارد.

این استاد روان‌شناسی تشریح کرد: فضای ذهنی ما پر از چراغ‌های نورانی است که این‌ها را خداوند هرچند که ارزش دارد به‌صورت رایگان در اختیار ما قرار داده است و از ما چیزی بابت آن‌ها نخواسته است، حداقل چیزی که می‌توانیم به آن اشاره کنیم معصومین است که محبت آن‌ها بدون این که شناخت کافی از آن‌ها داشته باشیم در دل ما قرار دارد.

وی بیان کرد: انواع متعددی از این مثال‌ها در ذهن و بستر روانی ما وجود دارد، یک عقل ماهر و توانمند داریم که بساط نورانی است، باید دید چه چیزی باعث می‌شود که دلسوزی نکنیم و این‌ها در دل ما خاموش می‌شود، چه چیزی باعث می‌شود که بی‌تفاوت شویم، ما در دنیای ذهنی خودمان چرا باید اجازه دهیم که آرام‌آرام این نورها خاموش شود و برای خودمان نسوزد؟

جان‌بزرگی یادآور شد: چطور راضی می‌شویم که نور خدا را در درون خودمان خاموش کنیم و یک شمع از آتش در درون خود روشن کنیم که امکان دارد هر لحظه ما را به آتش بکشد، در ماه رمضان خداوند شرایطی را با ما ایجاد کرده است و ویژگی‌های تشویق‌کننده و هدیه برای ما قرار داده است و گاهی ما نسبت به این تشویق‌ها بی‌تفاوت می‌گذریم.

وی خاطرنشان کرد: همان‌طور که در دعای افتتاح آمده است خداوند با مهربانی به ما لطف می‌کند و اجازه می‌دهد هرچه که می‌خواهیم را بگوییم، حتی خداوند را با «تو» خطاب می‌کنیم و خداوند مشکلی ندارد و دوست دارد ما به خود آسیب نرسانیم؛ اما بی‌تفاوتی و نسیان باعث می‌شود ما زمانی که وارد زندگی می‌شویم خیلی چیزها را از یاد ببریم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: گاهی شرایطی در محیط و اجتماع به ما تحمیل می‌شود اما درهرصورت ما دارای اختیار و قدرت هستیم که خودمان را از این وضعیت نجات دهیم چرا که خدایی قدرتمند داریم؛ خداوند نافذ است و مرتب پیام‌های خوشبختی برای ما ارسال می‌کند ولی ما نسبت به آن احساس بی‌تفاوتی می‌کنیم.

آغوش خداوند برای ما باز است

وی بیان کرد: آغوش خداوند برای ما باز است، اگر ما انگیزه داشته باشیم می‌توانیم از این آغوش استفاده کنیم، خداوند می‌فرماید «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ» می‌گوید موت و حیات، اول مرگ را می آورد و به ما آموزش می‌دهد که اول آخر کار را ببینید، خوشبخت کسی است که عاقبت کار را ببینید، وقتی مرگ را ببیند زندگی را حس می‌کنید، وقتی توجه داشته باشید این لحظات تمام می‌شود بهتر بهره می‌برید.

جان‌بزرگی تأکید کرد: روز آخر ماه رمضان احساس می‌کنیم آن‌طور که باید از این ماه استفاده نکردیم بنابراین در این مدت باید برای معنویت خودمان تلاش کنیم، «لِیَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» تمام زندگی صحنه انتخاب‌هایی است که خداوند انتظار دارد ما بهترین انتخاب را داشته باشیم.

وی اظهار کرد: زمانی که شما طی روز، کاری را انجام می‌دهید کاری که اولویت بالاتری دارد را انجام ندهید بقیه کارها به شما انگیزه نمی‌دهد برای اینکه کاری را درست انجام دهید، صبح که از خواب بیدار شده‌اید اولویت‌ها را تعیین می‌کنید اما تا زمانی که به کار اصلی اهمیت ندهید تمام کارها به‌نوعی بی‌معنا می‌شود این معنای زندگی و ظرف پایداری زندگی ما است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: وقتی که اصل کار و کاری که بهترین است انجام دهیم مانند اینکه شما را سر سفره غذا دعوت کردند، بهترین غذا رو رها می‌کنید و غذایی را انتخاب می‌کنید که شکم شما را پر می‌کند، چیزی که برای شما گذاشتند ممکن است که مقدارش کم باشد اما یا کیفیت‌ترین غذا است که باید به سمتش بروید، شما باید غذایی را انتخاب کنید که بیشترین انرژی و مواد غذایی را داشته باشد در بعد معنوی نیز همین وضعیت وجود دارد.

وی ادامه داد: گاهی بهترین اعمال را رها می‌کنیم و اعمالی که ارزش کمتری دارد را انجام می‌دهیم و اعمال اصلی ما به سایه می‌رود، آیه ۴۴ صحیفه سجادیه هر فرازش با صلوات شروع می‌شود، در فرازهای قبلی در این‌ خصوص صحبت کردیم که باید جوارح را کنترل کنیم یک روز نیز در خصوص نیت صحبت کردیم و گفتیم وقتی که دنیای درونی را می‌خواهیم از شرک رها کنیم باید رضایت خدا و رضایت خودمان را ترجیح دهیم و وقتی در دنیای بیرونی فعالیت می‌کنیم باید رضایت خدا را به رضایت دیگران ترجیح دهیم و به سمتی برویم که رضایت خدا اصل باشد و به بالاترین حد توحید برسیم.

جان‌بزرگی اظهار کرد: در فراز بعدی دعا، امام سجاد(ع) می‌گوید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ قِفْنَا فِيهِ عَلَى مَوَاقِيتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ» خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و ما را در این ماه، بر اوقات نمازهای پنج‌گانه، با آدابی که برای آن‌ها مقرّر کردی واقف ساز. در ادامه این فراز آمده است «بِحُدُودِهَا الَّتِي حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتِي فَرَضْتَ، وَ وَظَائِفِهَا الَّتِي وَظَّفْتَ، وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِي وَقَّتَّ» وظایف و شروط مشخص است، اوقات مشخص شده است، اینجا به نظر می‌رسد که یکی از برنامه‌های ما در ماه مبارک رمضان باید این باشد که وضع نماز خواندمان را روبه‌راه کنیم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: «وَ أَنْزِلْنَا فِیهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِيبِينَ لِمَنَازِلِهَا» ما را هم پایه کسانی قرار بده که به مراتب نماز رسیدند، نماز مراتب مختلفی دارد و یک برنامه قابل ارتقا است و اینطور نیست که کاری را به‌صورت روتین انجام دهیم. «الْحَافِظِينَ لِأَرْكَانِهَا» نیز به ارکان نماز اشاره دارد؛ «الْمُؤَدِّينَ لَهَا فِی أَوْقَاتِهَا عَلَى مَا سَنَّهُ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِی رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِيعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمِّ الطَّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ، وَ أَبْيَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِ.» برای به‌دست‌آوردن مراتب نماز باید آن را در اوقات گفته شده به جا بیاوریم، در رکوع و سجود نیز با تمام فضیلت‌ها با طهارت و آشکارترین مراتب خشوع باید نماز را اقامه کنیم.

جان‌بزرگی گفت: وقتی وضو می‌گیریم خودمان را از آلودگی‌ها پاک می‌کنیم، وضو سمبلی برای طهارت است، برای مثال طهارت دست، دست که سمبل قدرت و اختیار است، هنگام وضو با دیدن آب باید خدا رو شکر کنیم که آب را پاک‌کننده برای ما قرارداد؛ وقتی آب را به‌صورت می‌زنیم بگوییم خدایا صورت من را سفید کن وقتی انسان‌ها صورتشان سیاه می‌شود، دست راست را آب می‌زنیم باید بگوییم نامه اعمال را به سمت راست بده و وقتی دست چپ را می‌شوییم می‌گوییم نامه اعمال را به دست چپ نده و وقتی مسح می‌کشیم از خداوند رحمت طلب می‌کنیم.

وی اظهار کرد: برای نماز نیز توصیه شده است محل مشخصی در نظر گرفته شود، قبل از نماز می‌گوییم «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ» در واقع اظهار می‌کنیم که خدایا به جز تو خدایی نیست اما چرا مجیزگوی دیگران هستیم و سر خم می‌کنیم، در ادامه می‌گوییم «أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ» شهادت می‌دهیم که محمد رسول‌الله پیامبر است و قلب ما باید به قلب پیامبر نزدیک شود.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: «أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيًّا وَلِيُّ ٱللَّٰهِ» با این جمله نیز شهادت می‌دهیم، شهادت از تعهد و امضا بالاتر است و شاهد کسی است که دیده و ما در اینجا می‌گوییم من می‌بینم که تو ولی خدا و نزدیک‌ترین فرد خدا هستی بنابراین باید خودم را ملزم کنم در سبک زندگی یک‌قدم حداقل به او نزدیک شویم.

وی ادامه داد: «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ» نماز تنها عملی است که باید به خاطر آن عجله کنیم، عجله همه جا خوب نیست اما اینجا به عجله توصیه شده است چرا که « حَيَّ عَلَىٰ خَيْرِ ٱلْعَمَلِ» است وقتی خیر عمل با حال بد و کسالت باشد بقیه حال من چطور می شود؟ این با اولویت‌ترین اعمال ما است و اگر روی هم بچینند نماز در بالاترین سطح قرار می گیرد.

جان‌بزرگی یادآور شد: باید در خودمان حالی ایجاد کنیم که مشتاق نماز باشیم، این شعار نیست افرادی که به‌مراتب بالایی رسیدند به نماز توجه داشتند و مشتاق بودند، قبل از «حَيَّ عَلَىٰ خَیْرِ ٱلْعَمَلِ» می‌گوییم «حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ» رستگار شدن نیز زمانی محقق می‌شود که به بالاترین درجه اهدافمان برسیم و نشان می‌دهد که نماز مسیر فلاح و رستگاری است.

امام سجاد(ع) برنامه زندگی به ما می‌دهد

وی خاطرنشان کرد: از ابتدا تا آخر نماز مشق زندگی است، توحید داشته باش، الگو داشته باش، ولی‌نعمت معلوم است، بهترین عمل و رستگاری مشخص است و در آخر به تکبیر می‌رسیم که اول هم می‌گفتیم و دوباره به توحید می‌رسیم و سپس نماز را شروع می‌کنیم، اگر الله ما اکبر باشد ما از چیزی نمی‌ترسیم و مبینیم که غصه چیزهایی می‌خوریم که به‌ ظاهر بزرگ است اما در واقع اهمیتی ندارد و اصغر و کوچک است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام سجاد(ع) برنامه زندگی به ما می‌دهد، ما باید از خدا بخواهیم که نماز ما درست و دارای کارکرد باشد، نماز باید به ما حال دهد، نماز بخوانیم که به ما انگیزه و نشاط دهد و حالمان را خوب کند نه اینکه نماز را بندی بدانیم که از بعد از خواندنش از آن راحت می‌شویم.

وی تصریح کرد: در فراز بعدی دعای افتتاح «الْحَمْدُ لِلّٰهِ الْفاشِى فِى الْخَلْقِ أَمْرُهُ وَحَمْدُهُ، الظَّاهِرِ بِالْكَرَمِ مَجْدُهُ، الْباسِطِ بِالْجُودِ يَدَهُ، الَّذِى لَاتَنْقُصُ خَزائِنُهُ، وَلَا تَزِيدُهُ كَثْرَةُ الْعَطاءِ إِلّا جُوداً وَكَرَماً إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْوَهَّابُ. اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ قَلِيلاً مِنْ كَثِيرٍ، مَعَ حاجَةٍ بِى إِلَيْهِ عَظِيمَةٍ وَغِناكَ عَنْهُ قَدِيمٌ وَهُوَ عِنْدِى كَثِيرٌ، وَهُوَ عَلَيْكَ سَهْلٌ يَسِيرٌ؛» تشکر و سپاس از خداوند است، هر کاری که بخواهی می‌توانی بکنی و شکوه عظمتت با کرمت آشکار می‌شود، در این دعا امام زمان یاد می‌دهد که خداوند را چگونه ببنیم و می‌گویم من شکوهمندی تو را با کرمت می‌بینم.

جان‌بزرگی اظهار کرد: دست لطف، عنایتت به سخاوت تو افزوده است، تو خدایی هستی که گنجینه رحمتت نقصان‌پذیر نیست و هرچه ببخشی از تو کم نمی‌شود، وقتی تو بیشتر و بیشتر اعطا می‌کنی فقط به جود و کرم خودت اضافه می‌کنی و من می‌دانم که تو نفوذناپذیری و اگر تصمیم بگیری می‌توانی به من کمک کنی وکسی نمی‌تواند رای تو را تغییر دهد.

وی بیان کرد: در ادامه این دعا به خداوند می‌گوییم که تو وهاب هستی و اجازه تصرف به ملکت را به ما می‌دهی، کلمه وهاب یعنی نعمت‌ها را در اختیار ما قرار داده است و گفته است که هرطور می‌خواهید استفاده کنید، گاهی ما سوءاستفاده می‌کنیم و اذیت می‌شویم اما خداوند همچنان بخشنده است، خدایا حاجت‌های من زیاد است من کم را می‌خواهم و به این حاجت نیاز دارم و تو نسبت به آن بی‌نیاز هستی، این حاجت من در برابر بخشش تو بسیار کوچک است و ادای آن آسان است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تأکید کرد: معصوم ویژگی‌های خدا را می‌گوید و تکلیف من را روشن می‌کند، می‌گوید خدایا تو آن‌قدر خوبی که من همه‌ام و اعتمادبه‌نفس پیدا می‌کنم، تو راحت می‌بخشی و من گاهی چیزی که به من بخشیدی را خاکستر می‌کنم، آن‌قدر از خطاهای من گذشتی و از ظلم‌هایی که به خودم کردم چشم پوشیدی و خطاهایم را نادیده گرفتی که باعث شد که من طمع کنم و اعتمادبه‌نفس پیدا کنم و از تو بخواهم که باز به من ببخشی و لطف کنی.

وی تصریح کرد: معصوم در این دعا خداوند را توصیف می‌کند، در دنیای ذهنی ما اگر گناهی مرتکب شویم احساس گناه می‌کنیم و اگر به‌سرعت این گناه را جبران نکنیم قانون عوض می‌شود. احساس گناه به احساس شرم تبدیل می‌شود، فرد شرمنده به‌جای اینکه عذرخواهی کند خودش را پنهان می‌کند؛ این دعا به ما می‌فهماند که نباید فرار کنیم بلکه خداوند بخشنده است و باید از او بخواهیم.

جان‌بزرگی یادآور شد: احساس شرم بزرگ‌ترین ظلم در حق خودمان است و باعث می‌شود که دور شویم، ماه رمضان ماهی است که نباید احساس شرمندگی کنیم و باید به‌ صورت کامل حرفمان را بزنیم و تنبلی نکنیم، این ایام باید نماز را نجات دهیم اگر نجات دهیم همه چیز را نجات می‌دهیم، برای خواندن نماز باید تشریفات داشته باشیم، خدا می‌گوید شما را به‌قدری دوست دارم وقتی پیش من می‌آیی دوست دارم فقط با من حرف بزنید.

وی گفت: ذهن ما با کلمه کار می‌کند، افرادی که ضرر می‌کنند کلام را تغییر می‌دهند، نماز قله اعمال ما است و نباید جای آن را تغییر دهیم و بگوییم فلان کار را بکنم و بعد نماز بخوانم، سروته زندگی نکنیم و از اول زندگی کنیم و اولویت اعمال خود را نماز قرار دهیم و با شنیدن اذان شوق داشته باشیم که می‌خواهیم با عشقمان صحبت کنیم چرا مقاومت می‌کنیم نسبت به نماز که قله اعمال ما است؟

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: دنیای ذهنی قانون متفاوتی دارد با خواندن 5 دقیقه نماز 24 ساعتمان نورانی می‌شود، نماز کلید است گاهی ما با آن در را باز نمی‌کنیم تا جایی که می‌توانیم باید حق نماز را ادا کنیم و آن را در اول صف قرار دهیم.

وی در پایان تصریح کرد: به خودمان رحم کنیم و برای خودمان گریه کنیم، ماه رمضان زمان مناسبی است یک‌بار دلمان برای خودمان بسوزد و خودمان را نجات دهیم، موقع وضو به این فکر کنیم که داریم تطهیر می‌شویم و حال خوبی به ما دست بدهد، بعد از آن یک دقیقه فکرهایی که در ذهن است را خالی کنیم و به فکرهای دیگر کم‌محلی کنیم، اجازه دهیم از ذهن ما عبور کنیم و تصمیم بگیریم نماز بخوانیم و نیت را حفظ کنیم و اجازه ندهیم ذهنمان درگیر شود و حضور قلب داشته باشیم.