تحلیلی بر مدیریت فرهنگی امام رضا(ع) در «تاریخ و سیره رضوی»

عوامل مختلفی از جمله نقش خلافت عباسی، تفکر مکتب اهل تسنن یا نظام خلافت عامه و جریان‌های فکری و انحرافی و دنیاگرایی بر زندگی مردم در عصر امام رضا(ع) تأثیرات فراوانی داشته است و آن حضرت با رصد همه مسائل پیرامونی، در یک جهاد علمی و عملی سیره خود را در مسیر بهبود و اصلاح وضعیت موجود یا تبیین و دفاع از باورهای امامیه قرار داد. این تلاش تا آن‌جا بود که در عصر آن حضرت، فضای تقیه برداشته شد و شیعه توانست با آزادی نسبی از بحران‌های موجود عبور کند.

این بخشی از مقدمه کتاب «تاریخ و سیره رضوی» به قلم محمدجواد یاوری سرتختی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و سیدمجتبی جلالی، استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهرکرد است که در 212 صفحه در قطع رقعی تألیف و به تازگی به همت انتشارات جهاددانشگاهی استان وارد بازار نشر شده است. برای آشنایی بیشتر با محتوای کتاب تاریخ و سیره رضوی، گفت‌وگویی با مؤلف اول کتاب انجام شده است که با هم می‌خوانیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد یاوری سرتختی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تبیین اهداف نگارش کتاب «تاریخ و سیره رضوی»، اظهار کرد: در مجموعه مباحثی که در کتاب‌های ناظر به موضوع امام رضا(ع) مطالعه می‌کنیم، یا به صورت تخصصی یک موضوع مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و یا این کتاب‌ها به صورت عمومی به تاریخ حیات و اقدمات حضرت می‌پردازند و عمدتاً مباحث تاریخ سیاسی زندگانی ایشان را مورد توجه قرار می‌دهند.

وی با ذکر اینکه در کتاب «تاریخ و سیره رضوی» چند مبحث جدید و متفاوت مرتبط با حیات امام رضا(ع) مورد بررسی قرار گرفته است، ادامه داد: در این کتاب، هم تاریخ و هم سیره به موازات هم دیده شده‌اند و دیگر آنکه، در بخش تاریخ و سیره سراغ روایات معتبر رفته‌ایم؛ نکته سوم آنکه تلاش کتاب بیشتر معطوف به سیره و اندیشه حضرت بوده است.

مؤلف کتاب «تاریخ و سیره رضوی» تصریح کرد: این کتاب در 12 فصل با رویکردی که بیشتر ناظر به سیره عملی امام(ع) است، به موضوعاتی چون زیست‌نامه، سبک‌زندگی، سیره اجتماعی، سیره سیاسی، سیره فرهنگی و اقتصادی و گسترده نقش تمدنی شاگردان ایشان پرداخته است. این کتاب به‌ جای پرداختن به سیره سیاسی، بیشتر مباحث سیره اجتماعی، فرهنگی و سبک زندگی اسلامی حضرت را استخراج کرده است.

یاوری با تأکید بر اینکه مباحث مربوط به سیره امام(ع) بر طبق تعاریف علمی تنظیم شده است، گفت: این بدان معناست که در استخراج سبک زندگی حضرت، به معنای علمی سبک زندگی توجه شده است، در مورد سیره اجتماعی و فرهنگی نیز همین محوریت علمی رعایت شده است.

تأثیرات سیره رضوی بر فرهنگ جامعه

این مدرس دانشگاه با تصریح اینکه در این کتاب، تأثیرات علمی و فرهنگی امام رضا(ع) و شاگردان ایشان بر جامعه زمان خودشان مورد بررسی قرار گرفته است، بیان کرد: درواقع، معرفی شاگردان، نخبگان، برجستگان و میراث علمی حضرت که به یادگار گذاشتند و نیز فعالیت‌های علمی ایشان و شاگردانشان در این کتاب آمده است؛ چکیده‌ای از مسیر حرکت حضرت به سمت مرو به این مباحث اضافه شده است تا تمامی مباحث مربوط به حیات و سیره رضوی در این کتاب مطرح شده باشد.

یاوری در تبیین مباحث ناظر به سیره فرهنگی و اجتماعی امام رضا(ع)، تصریح کرد: مسئله فرهنگی جامعه و توجه به اصلاح و بهبود وضعیت فرهنگی، از جمله تلاش‌های حضرت است که در سیره اجتماعی و فرهنگی ایشان باید مورد توجه قرار گیرد. مجموعه‌ای از آداب و رسوم، سنت‌ها، ارتباطات مردم و و ضعیت علمی جامعه نیز در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است.

وی ادامه داد: امام رضا(ع) با مردم روابطی عمیق برقرار کرده بودند و در مدینه موقعیتی برجسته داشتند همچنان که خود حضرت خطاب به مأمون فرمودند: «تو چرا مرا به این جا احضار کردی؟ من در مدینه از موقعیت بالا و از آزادی نسبی برخوردار بودم، من در مدینه نامه‌هایم و کلامم در مشرق و مغرب نفوذ داشت و شخص گمنامی نبودم که تو با ولایتعهدی مرا محصور کرده‌ای و اجازه هیچ‌گونه مراوده با یاران و شیعیان‌مان را نمی‌دهی». پیداست که حضرت توجه ویژه‌ای به وضعیت فرهنگی مردم داشتند و مردم را پیرامون نظام امامت الهی گرد می‌آوردند.

یاوری بالا بردن سطح فرهنگی مردم را یکی دیگر از نکات برجسته سیره فرهنگی و اجتماعی امام رضا(ع) دانست و توضیح داد: برای این کار، ایشان سیره و سنت نبوی را بازخوانی کردند و روایات خودشان را اغلب به پیامبر(ص) مستند می‌کردند و سیره و سنت نبوی را برای مردم بازگو می‌کردند. نهادینه ساختن سنت پیامبر(ص) به عنوان اساسی‌ترین مسئله فرهنگ اسلامی، مهم‌ترین رویکرد امام رضا(ع) به‌شمار می‌رود، این در حالی بود که دشمنان دوست نداشتند این اتفاق بیفتد.

استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) تأکید کرد: در جریان تلاش‌ها برای نشر سنت نبوی، مقابله امام رضا(ع) با جریان واقفیه باید مورد توجه قرار گیرد؛ در واقع، واقفیه جریانی تأثیرگذار بر جامعه بود که امامت را نفی می‌‎کرد و حضرت با زیرکی و درایت به مبارزه با این جریان پرداختند تا جایی که بسیاری از پیروان این جریان از مریدان ویژه امام(ع) شدند. مأمون این جریان فرهنگی را که حضرت در جامعه جاری و ساری ساختند بر نمی‌تافت لذا حضرت را تا می‌توانست محدود و محصور ساخت.

یاوری در خصوص نقش تمدنی شاگردان امام رضا(ع) گفت: موقعیت علم و آموزش با مدیریت حضرت به گونه‌ای مطلوب شد که احادیث و روایات اهل‌بیت(ع) بیش از پیش در جهان اسلام نشر یافت و امروز همگان خود را مدیون میراث مکتوب این بزرگواران می‌دانند.