اراده الهی اجازه نمی‌دهد کسی همانند قرآن بیاورد

به گزارش ایکنا، آیت‌الله یعقوب جعفری، صاحب تفسیر کوثر، اول دی ماه در نشست علمی «صرفه طولی تضمین همانندناپذیری جاودانه قرآن کریم»، گفت: سیدمرتضی در بسیاری از نوشته‌ها از جمله الامالی خود در مورد فصاحت و عظمت قرآن از جهت الفاظ و دلالت کار کرده است و کتابی را هم که در مورد صرفه دارد، مدت‌ها در دسترس نبود و چند سال قبل نسخه‌ای از آن توسط آستان قدس رضوی چاپ شد.

وی افزود: سیدمرتضی در الذخیره خودش برخی اشکالات پیرامون نظریه صرفه را مطرح و به آن پاسخ داده است؛ او تأکید دارد که قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است و نظریه صرفه باعث کاهش فصاحت و عظمت قرآن نیست.

فرق معجزه و سحر

جعفری بیان کرد: فرق معجزه با سحر در این است که ساحر کار فوق‌العاده می‌کند ولی ادعای نبوت ندارد. معجزه اقتراحی را اصلاً نداریم و اگر کسانی پیشنهاد کنند و خدا چنین معجزه‌ای بیاورد، فوراً در صورت ایمان نیاوردن با عذاب الهی نابود خواهند شد. البته در قرآن معجزات اقتراحی از جمله در آیه شریفه «أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا: مطرح شده ولی پیامبر(ص) از خدا درخواست نکرده و عذابی از این بابت نازل نشده است. در بحث شق القمر هم براساس برخی روایات برخی از پیامبر(ص) درخواست کرده‌اند.

صاحب تفسیر کوثر در مورد تعبیر «لم تفعلو»، در آیات 23 و 24 سوره بقره «وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ؛ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ، اضافه کرد: اگر مراد از لم تفعلوا الفاظ باشد، ضمانتی برای اینکه در آینده افرادی مانند آن نیاورند وجود ندارد، مگر اینکه باز طبق نظریه صرفه خدا آنان را منصرف کند. وگرنه ممکن است کسانی در آینده به درجاتی از رشد بلاغت و فصاحت برسند که بتوانند کلماتی چون ظاهر قرآن را بیاورند. اگر گفته شده هرگز نمی‌توانید، مراد محتوا و مضمون قرآن کریم است.

صرفه قبول نیست ولی ساده از آن نگذریم

وی افزود: بنابراین بنده قول صرفه را به عنوان نظریه درستی قبول ندارم ولی نباید به سادگی هم از کنار آن رد شده و بگوییم حرف رکیکی است کما اینکه برخی به آن اشاره کرده‌اند، از جمله در مصر کسی این نظریه را رکیک دانسته و شأن سیدمرتضی را اجل از این نظر می‌داند. خواجه نصیر هم در کشف‌المراد وجوه اعجاز را سه چیز می‌داند و یکی از آن‌ها را صرفه می‌داند. علامه حلی هم چیزی شبیه این را مطرح کرده و ما هم قصد داریم جنبه رکاکت را از بین ببریم.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن گفت: بنده مستند نظریه صرفه را از قول ابوزهره آورده و بحث کرده‌ام و در مقاله مربوطه هم آورده‌ام که شیخ مفید، شیخ طوسی، سیدرضی و زمخشری هم این نظریه را تأیید کرده است.  

وی افزود: برخی برای نظریه صرفه بر آیه «سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَا وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الرُّشْدِ لَا يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَإِنْ يَرَوْا سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ؛ برهان می‌آورند و استدلال می‌کنند که این نسبت‌ دادن درست نیست؛ بنده معتقدم این آیه در تداوم داستان موسی(ع) آمده است؛ وقتی ساحران به میدان مبارزه با موسی آمدند، موسی به آن‌ها گفت: ان الله سیطله ان الله عمل المفسدین، یعنی اراده الهی بر بطلان سحر ساحران است؛ به این معنا که اراده الهی همه کاره است و اگر آن نبود چوب موسی به تنهایی کاره‌ای نبود. بنابراین در مورد اینکه چوب موسی از چه بود، بحث نکنیم. مصداق این آیه عام است و همه معجزات را شامل می‌شود و مرحوم طبرسی، حائری و بقیه مفسران هم به این آیه استناد کرده‌اند.

محمدی تصریح کرد: برخی گفته‌اند مراد در اینجا معجزات اقتراحی است و برخی آن را جلوگیری از تبلیغات می‌دانند و می‌تواند عام باشد و معتقدم ساصرف می‌تواند دلالت بر صرفه داشته باشد تا کسی نتواند معجزه پیامبر را باطل کند و در برابر قرآن بایستد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم اظهار کرد: برخی اشکالاتی را متوجه نظریه صرفه کرده‌اند؛ از جمله اینکه قرآن، معجزه است و اگر صرفه را بپذیریم، یعنی دیگران هم می‌توانند مانند قرآن بیاورند ولی خدا اجازه نمی‌دهد و این با جنس معجزه‌بودن در تنافی است و فردی که صرفه را قبول کند، از اجماع مسلمانان بیرون رفته و اعجاز را هم نقض کرده‌ است.

اراده الهی اجازه نمی‌دهد کسی همانند قرآن بیاورد

محمدی تصریح کرد: پاسخ ما به این سخن چند مورد است؛ از جمله اینکه در مورد اعجاز قرآن، اجماع وجود دارد نه اینکه ذات قرآن، معجزه است. ما نمی‌گوییم قرآن، معجزه نیست بلکه روح حرف بنده این است که اگر کسی نمی‌تواند مثل قرآن بیاورد چون خدا اجازه نمی‌دهد. ما قرآن را با شخصیت آورنده آن در نظر می‌گیریم ضمن اینکه ما نظریه اعجاز ذات قرآن را قبول داریم ولی آن را در طول نظریه صرفه می‌دانیم؛ اراده الهی اصل است و اگر اراده الهی بر این بود که همانند آن را بتوان آورد، ممکن بود و حتی اگر خدا تحریف را هم می‌خواست باز ممکن بود کما اینکه اراده الهی در مورد سایر کتب آسمانی این بود که تحریف شوند و شد.

وی افزود: پس ما هم فصاحت و بلاغت و سایر وجوه را قبول داریم ولی به سر و راز آن می‌پردازیم و آن اراده الهی است و این باور سبب می‌شود خیالمان تا روز قیامت راحت باشد که هیچکسی نمی‌تواند همانند قرآن بیاورد و آن را تحریف کند.

محمدی بیان کرد: علامه طباطبایی هم در رد نظریه صرفه آورده که قرآن سخن خداوند است و پیامبر آن را از پیش خودش نیاورده است و شیاطین در نزول آن نقشی ندارند؛ بنابراین آیات قرآن، خودش طوری است که مثل آن را نمی‌توان آورد ولی نظریه صرفه معتقد است که خدا اجازه نمی‌دهد کسی با قرآن هماوردی کند. علامه تأکید فرموده است که نفس قرآن، هماوردناپذیر است.

نظر علامه طباطبایی در مورد نظریه صرفه

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن گفت: علامه در مورد اینکه مردم مانند قرآن را نمی‌توانند بیاورند به خاطر آن است که قرآن مشتمل بر تأویلی است که بشر احاطه‌ای به آن ندارد و چون ندارد، نمی تواند معارضه کند. قبل از علامه هم سیوطی نقل کرده و البته خطابی از بحث صرفه برگشته است زیرا آن را با ظاهر آیات ناهماهنگ می‌داند.

وی تأکید کرد: سخن ما در مورد سر اینکه چرا هیچ کسی نمی‌تواند مانند قرآن بیاورد در این است که خداوند اینگونه خواسته است؛ البته ممکن است اعجاز علمی و اسلوب ویژه و فصاحت و بلاغت باشد ولی سرّ اصلی همان است که گفته شد. اگر به جای 114، سوره‌های بیشتری داشت و یا اصلا سه سوره داشت، باز هم کسی نمی‌توانست مانند آن بیاورد زیرا خدا اجازه نمی‌دهد.