همه شاعران به شعر فجر دعوتند/ پیشنهاد بخش شعر اعتراضی عدالتخواهانه
دبیر جشنواره شعر فجر گفت: این جشنواره متعلق به همه شاعران است، سرمایه‌ای است که باید در اختیار جامعه ادبی قرار دهیم و از همه برای حضور در جشنواره دعوت کنیم.
کمتر از بیست روز دیگر هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر به پایان می‌رسد و با اعلام و تقدیر شاعران و پژوهشگران برگزیده و شایسته تقدیر توسط هیئت‌های داوری و علمی این دوره، پرونده رقابتی میان مجموعه شعرها و کتاب‌های نقد و پژوهش شعر که در سال 1400 منتشر شده‌اند، بسته می‌شود. این در حالی است که هنوز موضوع بخش جنبی این دوره از جشنواره اعلام نشده و همچنان نقدهایی بر عدم جریان‌سازی مهمترین جشنواره رقابتی شعر در مقایسه با جشنواره‌های فیلم و موسیقی فجر مطرح است.
در روزهایی که داوری آثار هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فجر در جریان است با رضا اسماعیلی، شاعر پیشکسوت، پژوهشگر و منتقد ادبی و دبیر این دوره از جشنواره در ایکنا گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا_ ابتدا بفرمایید که جشنواره در چه حالی است و داوری آثار چگونه پیش می‌رود؟
امسال مراسم افتتاحیه جشنواره بین‌المللی شعر جشنواره روز شنبه 17 دی با حضور تعدادی از شاعران معاصر از تهران و استان فارس در شیراز برگزار شد. در ادامه چهارشنبه 21 دی یک نشست و محفل ادبی ویژه بانوان شاعر در تهران برگزار شد. البته محفل‌های دیگری هم پیش‌بینی شده است که در فاصله باقی‌مانده تا مراسم اختتامیه با حضور شاعران کشور برگزار خواهد شد.
جشنواره بین‌المللی شعر فجر در سه بخش کلی شعر «بزرگسال»، شعر «کودک و نوجوان» و بخش «درباره شعر» برگزار می‌شود که این بخش به نقد و پژوهش‌های ادبی در حوزه شعر اختصاص دارد و آثار شعر بزرگسال خود در سه زیرشاخه شعر کلاسیک، شعر نو -شامل قالب‌های نیمایی و سپید- و شعر محاوره یا ترانه داوری می‌شوند.
امسال هم مجموعه اشعار و کتاب‌هایی که با موضوع پژوهش و نقد ادبی در سال 1400 چاپ و منتشر شده، در چرخه داوری قرار می‌گیرند که داوری این آثار شروع شده و به‌خوبی پیش می‌رود. به محض اتمام داوری‌ها، اسامی نامزدها مشخص و در رسانه‌ها اعلام خواهد شد.
خوشبختانه تاکنون مراحل کار خیلی خوب پیش رفته و همدلی و هم‌زبانی میان جامعه ادبی و همکاری دوستان شاعر خیلی خوب بوده است، لذا امیدواریم امسال هم شاهد برگزاری جشنواره‌ای در شان جامعه ادبی کشور باشیم و بتوانیم در این حوزه شاهد یک اتفاق مبارک باشیم.
ایکنا- استقبال از جشنواره چطور بوده و چه تعدادی از آثار تحت داوری و بررسی داوران هفدهمین دوره از جشنواره بین‌المللی شعر فجر قرار گرفته است؟
با استناد به آماری که دبیرخانه جشنواره در اختیار بنده قرار داده، سال گذشته 2700 عنوان کتاب توسط دبیرخانه در اختیار داوران قرار گرفته و مورد بررسی و داوری قرار گرفته است و امسال که ما آثار سال 1400 را بررسی می‌کنیم، کتاب‌هایی که در اختیار داوران قرار گرفته، بیش از 3100 عنوان است و به عبارتی رشد 20 درصدی در مقایسه با سال گذشته داشتیم.
البته این کتاب‌ها از چند کانال در اختیار داوران قرار می‌گیرد، ابتدا در فراخوان جشنواره از مولفان، شاعران و ناشران درخواست کردیم کتاب‌هایی که در سال 1400 چاپ شده را برای دبیرخانه جشنواره ارسال کنند. اما برای اینکه عدالت رعایت شود و بتوانیم همه کتاب‌ها را برای داوری در اختیار داوران قرار دهیم، تنها به آثار ارسال شده از طریق فراخوان اکتفا نمی‌کنیم و مخزن کتاب خانه کتاب لیستی در اختیار ما قرار می‌دهد که ما کتاب‌های با موضوع شعر از این لیست استخراج می‌شود و از دبیرخانه خواهش می‌کنیم که این کتاب‌ها را تهیه و در اختیار داوران قرار دهند. بنابراین ما سعی خود را کردیم که امسال هم کتاب‌هایی که در سال 1400 در موضوع شعر یا نقد و پژوهش ادبی چاپ شده است تهیه و در اختیار داوران قرار داده شود تا همه این کتاب‌ها مورد داوری قرار بگیرد و همه در این رقابت ادبی شرکت داشته باشند.
ایکنا- از بحث آمار که بگذریم، تقریبا هم‌زمان با جشنواره شعر فجر، جشنواره‌هایی مانند فیلم، تئاتر و موسیقی فجر هم برگزار می‌شود و در آن شاهد یک جریان‌سازی هستیم که مخاطب این بخش‌های هنر را پس از جشنواره منتظر اکران آثار جشنواره نگه می‌دارد اما در شعر فجر شاهد این تاثیر و جریان‌سازی نیستیم، آیا اساسا هدف جشنواره این نبوده یا اینکه باید سیاست‌ها به‌گونه‌ای تغییر کند که این اتفاق در شعر هم بیفتد؟
طبیعتا یکی از اهداف جشنواره شعر فجر هم افزایش چاپ و انتشار آثار در زمینه شعر و پژوهش‌های ادبی است و ما باید با برگزاری جشنواره زمینه‌ای فراهم کنیم که انگیزه مولفان، شاعران و پژوهشگران برای خلق آثار ادبی افزایش یابد و خود را محیا کنند که هر سال در آستانه برگزاری جشنواره آثارشان را در بخش رقابتی این جشنواره شرکت دهند و شاهد یک رقابت سالم ادبی باشیم.
اساسا یکی از اهداف همه جشنواره‌های ادبی و هنری که در طول سال برگزار می‌شوند این است که زمینه زایندگی و بالندگی ادبی و هنری را در جامعه ادبی فراهم کنیم و انگیزه تولید و اینکه شاعران دست به خلق و آفرینش آثار ادبی بزنند، افزایش پیدا کند. البته این اتفاق تا حدودی افتاده است اما شاید به آن نقطه مطلوبی که مورد نظر ما است و در سوال هم به آن اشاره شد، نرسیده باشیم.
طبیعتا بعد از برگزاری شانزده دوره جشنواره شعر فجر این زمینه فراهم شده است که همه شاعران می‌دانند که هر سال در آستانه دهه فجر جشنواره بین‌المللی شعر فجر برگزار می‌شود و خیلی علاقه‌مند هستند که در این رقابت شرکت کنند؛ لذا اگر مجموعه شعری در دست دارند، تلاش می‌کنند مقدمات چاپ آن را فراهم کنند تا در این رقابت شرکت دهند و اثرشان مورد داوری قرار بگیرد. این اتفاق تا حدود زیادی افتاده است اما اگر بخواهیم در مقایسه با جشنواره‌هایی مثل فیلم و موسیقی فجر نگاه کنیم، ما هنوز عقب‌تر هستیم.
یکی از علت‌های مهم آن هم این است که جشنواره شعر فجر با تاخیر بیشتری از این جشنواره‌ها شکل گرفته و آغاز به کار کرده است؛ لذا از سایر جشنواره‌های فرهنگی و هنری فجر چند پله عقب‌تر است و سابقه برگزاری کمتری دارد، اما تلاش می‌کنیم با برگزاری شایسته و بایسته جشنواره بین‌المللی شعر فجر و افزودن بخش‌های جنبی پرجاذبه و همچنین پوشش خبری مناسب بتوانیم این انگیزه را در شاعران و جامعه ادبی تقویت کنیم که هر سال شاهد حضور گسترده‌تر و استقبال بیشتر از جشنواره باشیم.
در عین حال علاوه‌بر برنامه‌های شعرخوانی، سعی می‌کنیم برنامه‌هایی در حوزه نقد و پژوهش و حتی برگزاری کارگاه‌های آموزشی در استان‌ها هم داشته باشیم و گام‌های بلندتری برداریم و آن انتظار جامعه ادبی از این جشنواره ملی و بین‌المللی را بیش از گذشته برآورده کنیم.
ایکنا- البته یکی از وجوهی که جشنواره شعر فجر می‌تواند نسبت به جشنواره فیلم و موسیقی فجر پیشرو باشد، بخش بین‌الملل این جشنواره است؛ چراکه ما شاید در پخش موسیقی و فیلم کشورهای دیگر با محدودیت‌هایی مواجه باشیم، اما در شعر این محدودیت‌ها کمتر است. از این ظرفیت چقدر استفاده و بهره برداری شده است؟
هدف از برگزاری بخش بین‌الملل جشنواره شعر فجر و اختصاص دادن بخشی به شعر شاعران فارسی‌زبان دیگر کشورها این است که در حوزه گسترش ادبیات و تقویت زبان فارسی گام‌های بلندتری برداریم و زمینه تعامل شاعران فارسی‌زبان را در جهان فراهم کنیم تا زبان فارسی همچون گذشته از این مهجوریت بیرون بیابد و گسترش بیشتری پیدا کند.
طبیعتا یکی از راهکارهای مناسب این است که ما حلقه پیوند بین شاعران فارسی‌زبان جهان باشیم و شاعرانی که در کشورهایی مانند تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان، هندوستان، پاکستان و حتی در کشورهایی مانند چین و روسیه که جمع قابل توجهی از ایرانیان زندگی و آثاری به زبان فارسی تولید و منتشر می‌کنند را به جشنواره بین‌المللی شعر فجر دعوت کنیم تا در کنار هم قرار بگیرند و با قرائت اشعار خود این زمینه فراهم شود که زبان فارسی دوباره مورد توجه قرار بگیرد و به‌نوعی دوباره در جهان احیا شود.
در همین راستا امسال هم چند نشست برای بخش بین‌الملل جشنواره برنامه‌ریزی و پیش‌بینی کردیم و تلاش ما بر این است که با دعوت از شاعران جهان در دو یا سه نشست، ضمن شعرخوانی، درباره شعر فارسی صحبت شود. از طرفی با حضور شاعران جهان در کنار شاعران ایرانی این تعامل ایجاد شود و بتوانیم شاهد رونق و شکوفایی بیشتری در حوزه زبان فارسی باشیم.
بنابراین این اراده وجود دارد که هر سال بخش بین‌الملل جشنواره شعر فجر گسترش بیشتری پیدا کند و روی این بخش سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهیم، توجه بیشتری به این بخش داشته باشیم تا بتوانیم در حوزه گسترش زبان و ادبیات فارسی در جهان گام‌های بلندتری برداریم.
ایکنا- در بحث اثرگذاری و جریان‌سازی جشنواره باید اشاره کرد که «ادبیات اعتراضی» که یکی از وجوه تاثیرگذار ادبیات هر کشور است، چند سالی است که از فضای شعری و ادبی ما فاصله گرفته و به‌نوعی دچار رکود شده است. آیا جشنواره شعر فجر به‌عنوان پرچمدار جریان‌سازی در حوزه شعر، نباید بخشی به این حوزه اختصاص دهد تا به‌نوعی آن را بازآفرینی کند؟
هر سال علاوه بر بخش‌های ثابت جشنواره شعر فجر یک بخش جنبی داریم که اتفاقا امسال خودم به‌عنوان دبیر این دوره از جشنواره پیشنهاد دادم که موضوع این بخش را به شعر اعتراضی عدالتخواهانه اختصاص دهیم.
درواقع یکی از کلیدواژه‌ها و مباحث جدی که مورد توجه شاعران معاصر از آغاز انقلاب تا به امروز بوده، همین بحث عدالتخواهی و عدالت در شعر بوده و این مفاهیم در شعر آنان متجلی و بیان شده است.
وقتی مجموعه اشعار نسل‌های گذشته شاعران انقلاب، نسل‌های دهه شصت، هفتاد، هشتاد و حتی دهه نود تا به امروز را مشاهده و مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که خیلی به بحث عدالت توجه داشتند و اگر در جامعه کاستی‌ها و بی‌توجهی‌هایی وجود داشته و دارد، تلاش کردند با سرودن شعر، تذکری به مسئولین و دولتمردان بدهند تا به بحث عدالتخواهی توجه داشته باشند و این فاصله‌های اجتماعی و اقتصادی کمتر شود. یا اگر ناهنجاری‌هایی در این حوزه وجود دارد، با زبان شعر و تذکر شاعران این ناهنجاری‌ها و کاستی‌ها اصلاح شود.
سعی ما بر این است که در بخش جنبی جشنواره شعر فجر به موضوعی بپردازیم که متناسب با روز یعنی متناسب با دغدغه جامعه ادبی، مطالبات و توقعاات جامعه از شاعران معاصر و انقلاب باشد؛ بنابراین ممکن است امسال بحث عدالتخواهی که یکی از زیرشاخه‌های شعر اعتراضی هم است، مورد توجه قرار بگیرد و این بخش را به شعر عدالتخواهانه اختصاص دهیم.
ایکنا- بحث و نقد دیگری که در همه دوره‌های جشنواره شعر فجر و البته دیگر جشنواره‌های دولتی مطرح بوده، انتخاب دبیر یا داورهای جشنواره از یک ایدئولوژی خاص است و اینکه همیشه این مسئله وجود دارد که هر دولتی طرفداران خود را انتخاب می‌کند، نظر شما درباره این شائبه چیست؟
من خودم از کسانی هستم که در دوره‌های گذشته جشنواره هم مصاحبه‌ای می‌کردم یا یادداشتی درباره جشنواره می‌نوشتم، همیشه تاکیدم بر این بود که همه طیف‌های ادبی باید زیر چتر جشنواره شعر فجر قرار بگیرند و شاهد حضور گسترده شاعران معاصر در این جشنواره باشیم.
این جشنواره متعلق به همه شاعران است. سرمایه‌ای است که باید در اختیار جامعه ادبی قرار دهیم و از همه برای حضور در جشنواره دعوت کنیم. این یکی از خواسته‌هایی است که هم خود من به آن تاکید داشتم و هم تمام دوستان شاعر در مصاحبه‌ها و یادداشت‌هایشان به این مسئله اشاره کردند.
امسال هم ما در جشنواره شعر فجر همین رویکرد را داشتیم و در مصاحبه‌هایی که قبلا با برخی رسانه‌ها داشتم، اعلام کردم که تلاش می‌کنیم همه شاعران در جشنواره حضور داشته باشند. از همه شاعران معاصر هم دعوت کردیم و هیچ مشکلی در این حوزه نداریم.
البته اگر گاهی احساس می‌شود که جای برخی چهره‌ها در جشنواره شعر فجر خالی یا حضور آن‌ها کمرنگ است، به این معنا نیست که ما نخواستیم این بزرگواران در جشنواره شرکت نکنند. گاهی خود دوستان شاعر، به‌ویژه پیشکسوتان چندان تمایلی به شرکت در رقابت‌های ادبی ندارند و بیشتر ترجیح می‌دهند در خلوت خود دست به تولید و خلق و آفرینش آثار ادبی بزنند و احساس می‌کنند اینطوری راحت‌تر هستند.
در عین حال هر سال از طرف برگزارکنندگان جشنواره این تلاش صورت گرفته از کسانی که به هر علتی انگیزه‌ای برای شرکت در جشنواره ندارند، به‌عنوان مشاور یا راهنما و... استفاده شود. با آن‌ها تماس گرفته و از نظرات و پیشنهادات ایشان استفاده می‌شود و اکثرا در این حوزه به ما مشورت می‌دهند. گاهی پیشنهادات خوبی ارائه می‌دهند که ما در طول برگزاری جشنواره آن‌ها را به کار می‌گیریم.
گاهی هم در قالب تجلیل و تقدیر از پیشکسوتان سعی می‌کنیم حضور این چهره‌ها را در جشنواره شعر فجر پررنگ کنیم که در دوره‌های قبل هم چهره‌هایی بودند که در بخش تجلیل حضور پیدا کردند. یعنی ما سعی کردیم حرمت این عزیزان حفظ شود و به‌عنوان کسانی که در این حوزه پیشکسوت هستند و تجربیات ارزشمندی در دهه‌های گذشته داشتند مورد تقدیر و تجلیل قرار بگیرند و حضور آن‌ها در جشنواره احساس شود.
بنابراین از طرف برگزارکنندگان جشنواره چنین مسئله‌ای نیست که فقط طیف خاصی از شاعران در جشنواره شرکت کنند، بلکه تلاش ما بر این است که همه شاعران از همه طیف‌های ادبی با تمام سلایق و گرایش‌های ادبی در جشنواره حضور داشته باشند و امسال هم این اراده را داریم.
گفت‌وگو از مطهره میرشکاری
انتهای پیام
