قلم؛ عظمتی به اندازه سوگند در قرآن

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین اسعد نصاری، مسئول حوزه فرهنگی اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان گیلان در یادداشتی که به مناسبت ۱۴ تیرماه، روز قلم در اختیار ایکنا قرار داده است، نوشت: نگاه اسلام و قرآن کریم به مسئله قلم یک نگاه مهم و حساس است و در همین رابطه می‌توان به آیه سوم و چهارم سوره مبارکه علق اشاره کرد که خداوند متعال فرمود «اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ؛ بخوان و پروردگار تو كريمترين [كريمان] است. الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ همان كس كه به وسيله قلم آموخت».

در این آیات که بنا بر نظر بیشتر مفسرین اولین آیاتی است که بر پیامبر اسلام نازل شد خداوند متعال چند موضوع مهم را مطرح می‌کند که نشان‌دهنده عظمت قلم و نوشتن در نگاه دین مبین اسلام است که اولین آن خواندن است و دوم اینکه می‌فرماید معلم اصلی انسان‌ها در جهان هستی خداوند متعال است.

از این دو آیه که در آن قلم به‌صورت صریح و شفاف بیان می‌شود این موضوع را می‌توان نتیجه‌گیری کرد و آن اینکه خداوند متعال می‌خواهد بحث کرامت انسان را بیان کند و در ابتدا «اقْرَأ» و سپس «الْأَكْرَمُ» را آورده زیرا یکی از مراتب کرامت انسان و بهای اصلی انسان در قلم بوده و این واقعیتی است که در طول تاریخ ۱۴۰۰ ساله اسلام شاهد آن هستیم.

حتی در روایات و سیره عملی اهل بیت(ع) و بزرگان اسلام می‌بینیم در طول تاریخ به اهل قلم نویسندگان و در یک جمله کامل به اهل علم یک بهای زیادی داده شده است و باید هم این سیره ادامه پیدا کند زیرا خداوند متعال بر همین مسئله تأکید دارد و در سوره علق علت کرامت را که حتی اگر نگوییم علت تامه، بخشی از این کرامت را آموزش انسان و اینکه خدای متعال فطرت نوشتن و تعلیم و تعلم را در وجود انسان قرار داده است.

یکی از مواردی که باید به آن‌ توجه داشت قبل از دو آیه فوق و در آیه دوم سوره مبارکه علق خداوند متعال فرموده «خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ؛ انسان را از علق آفريد» که خداوند متعال اینجا به دو مسئله جسم و روح دو بعد انسان اشاره می‌کند و آن هم‌تراز و همانند دو کفه ترازو می‌داند.

این تأکیدات در جامعه‌ای بود که تعداد افرادی که قادر به نوشتن بودند انگشت‌شمار بود و در زمانی که مسئله نوشتن مفهوم نداشت اولین آیات قرآن کریم تحت عنوان قلم و نوشتن نازل می‌شود این نشان می‌دهد که قرآن کریم نگاه خاصی به قلم دارد و همین نگاه باعث شد در مدت زمان بسیار کم اسلام از نظر علمی رشد فوق‌العاده‌ای داشته باشد و آثار مکتوب ارزشمندی نیز تا به امروز تألیف شده باشد و همه این‌ها باز می‌گردد به اهمیت قلم از منظر اسلام، این اهمیت آنقدر است که یک سوره اختصاصی به همین عنوان در قرآن کریم وجود دارد و خداوند متعال در آن به قلم سوگند یاد می‌کند «ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ؛ نون سوگند به قلم و آنچه مى‌‏نويسند».

وقتی به قرآن کریم نگاه می‌کنیم و قسم‌های آن‌را می‌بینیم خداوند متعال به مواردی قسم می‌خورد که فوق‌العاده و دارای اهمیت هستند سوگند به آسمان، به ماه به زمین و سوگند به قلم که از گذشته تا به امروز شاید از نظر ریالی ارزش بالایی ندارد اما تأثیری که این قلم در جامعه می‌تواند داشته باشد و تا قرن‌ها و نسل‌ها این تأثیر ادامه داشته باشد تأثیر فوق‌العاده‌ای است لذا خداوند متعال هم به قلم قسم می‌خورد و هم به نتیجه قلم لذا انسان باید دقت کند که این نعمت خدادادی را در مسیر صحیح و تعالی استفاده کند.

در روایات هم داریم که «بیان و بنان» بیان همان صحبت است و بنان انگشتان دستی است که قلم را روی صفحات کاغذ می‌چرخاند تأکید شده که انسان به نوشته‌هایش دقت کند در روایات آمده که انسان اگر از دنیا برود و دو صفحه مطلب نوشته باشد و مردم از آن بهره ببرند حائل بین آتش و انسان می‌شود و برعکس این مطلب هم ممکن می‌شود. کتاب‌هایی که گمراه کننده هستند و متأسفانه به وسیله این قلم که باید در مسیر تربیت انسان باشد خدای نکرده کسی با آثار قلمی باعث گمراهی جامعه باشد مبتلا به این آیه ۱۲ سوره مبارکه یاسین نشود که «وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ؛ و آنچه را از پيش فرستاده‏‌اند با آثار [و اعمال]شان درج مى‌‏كنيم و هر چيزى را در كارنامه‌ اى روشن برشمرده‏‌ايم».

قلم می‌تواند حتی بعد از مرگ صاحبش هم آثار خیر به حساب صاحبش داشته باشد و در مقابل با تحریر آثار بد و قلمی که ذهن جامعه را مشوش می‌کند کارنامه اعمال خود را در نظر پروردگار عالمیان مخدوش کند.