انگاره ذهنی جامعه ایرانی در موضوع فرزندآوری

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست علمی «انگاره ذهنی جامعه ایرانی در موضوع فرزندآوری» امروز، سه‌شنبه یکم اسفند با حضور عاطفه خادمی، مشاور اجتماعی وزیر و دبیر ستاد جمعیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نصیبه اسماعیلی، عضو هیئت علمی گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران در نمایشگاه رسانه‌های ایران برگزار شد.

خادمی درباره گره‌های ذهنی جامعه ایرانی در رابطه با فرزندآوری گفت: برخی از باور‌ها درباره فرزندآوری تحت تأثیر رسانه قرار گرفته است و والدین معتقدند باید برای آینده فرزندمان برنامه‌ریزی کرده و بتوانیم از عهده تربیت و پرورشش برآییم، در حالی که در گذشته افراد بسیاری معتقد بودند روزی دست خداوند است.  

وی با اشاره به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت افزود: هیچ قانونی به خودی خود نمی‌تواند مسئله‌ای را حل کند و نیاز به پیوست فرهنگی دارد و باید اجرا شود تا آثار آن مورد مطالعه قرار گیرد. مسئله جمعیت، یک مسئله تک‌ بعدی نیست که به راحتی بتوان با اتخاذ یک سیاست کلان و تدوین یک قانون و اجرای آن، مسائل مربوط به آن را حل کرد و همین چندبعدی بودن این موضوع را پیچیده می‌کند. 

خادمی ادامه داد: به برنامه جامعی نیاز است و مردم باید با آن همراهی کنند. همچنین باید این مسئله را برای جامعه جا بیندازیم که جمعیت مسئله‌ای ملی است و اگر مورد توجه نباشد در آینده برای بقا با مشکل مواجه خواهیم شد و خلأ پرداختن به آن در حل مسئله نقش خواهد داشت.

وی تصریح کرد: جامعه ما به شدت با این موضوع همسو است و عرق به ایران در آن بسیار پررنگ است و با وجود این ظرفیت باید زمینه را فعال کنیم و به جامعه آگاهی بدهیم که برای حل این مسئله باید جامعه همت کند؛ چراکه عدم درک بحران جمعیت مسئله مهمی است و کشورمان را با چالش مواجه خواهد کرد.

نصیبه اسماعیلی، عضو هیئت علمی گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران، در ادامه این نشست با اشاره به اهمیت نهاد خانواده گفت: خانواده مهمترین کانون تأمین نیازهای عاطفی، اجتماعی و مادی اعضای خانواده، محیط مشترکی برای زندگی، تعامل و مراقبت اعضا از یکدیگر است و در سطح کلان نیز باعث تداوم سنت‌ها، تولید و بازتولید ارزش‌های فرهنگی و انتقال بین نسلی هنجارهای اجتماعی و مذهبی می‌شود.

وی افزود: آداب و رسوم، ارزش‌ها، روابط و رفتارهای خانواده، بخش مهمی از هویت فرهنگی هر جامعه را تعریف می‌کند و در طول یک قرن گذشته خانواده ایرانی در ابعاد مختلف کاربردی و نگرشی تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. همچنین رفتارهای ازدواج و همسرگزینی نیز نسبت به گذشته تغییر یافته است به طوری که ازدواج های امروزی در سنین بالاتری بوده و وقوع طلاق‌ها نیز بیشتر شده است.

اسماعیلی در ادامه با اشاره به عوامل تبیین‌کننده رفتار باروری بیان کرد: تأکید بر تغییرات ساختی جوامع، ارتباط دادن تغییرات خانواده به تغییرات ساختاری در زندگی اجتماعی به منظور ظهور نیروهای جدید اجتماعی و جریان صنعتی شدن، شهرنشینی و آموزش همگانی و تحولات ازدواج و خانواده به عنوان سازگاری نظام‌مند با شرایط اقتصادی - اجتماعی تغییریافته از جمله این عوامل است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: رویکرد تغییر ایده‌ای و نگرشی بر نقش فرهنگ، نگرش‌ها و نظام‌های هویتی در شکل‌گیری رفتارهای باروری و ایده‌آل خانواده تأکید دارد و تلاش می‌کند تأثیر و نفوذ زمینه اجتماعی و فرهنگی رفتار باروری را درنظر بگیرد و بر عواملی که در ایجاد و تغییر ارزش‌ها و نظام‌های هویتی مهم هستند، تأکید کند. 

وی با اشاره به روند باروری در ایران افزود: اوایل دهه ۴۰ میزان باروری ۷ فرزند بود و پس از انقلاب باز همین روند ادامه داشت تا اینکه در دهه 70 کاهش چشمگیری پیدا کرد و در سال ۱۴۰۰ به 1.7 فرزند رسید. بررسی روند تحولات شهری و روستایی کشور طی سه دهه گذشته نشان می‌دهد، جوامع شهری و روستایی روند مشابهی را در تحولات باروری تجربه کردند. همچنین میزان باروری در استان‌های مختلف براساس فرهنگ، قومیت‌ها و... متفاوت بود و در سال۹۸ که شش استان آمار بالایی داشتند، متأسفانه در سال ۱۴۰۰ این استان‌ها نیز آمارشان کاهش یافت.  

وی با اشاره به الگوی سنی فرزندآوری در کشور افزود: هر سال میزان باروری در سنین 20 تا 25 سال کاهش می‌یابد و اگر طی ۱۰ سال آینده برنامه افزایش جمعیت اثرگذار نباشد روند موالید ثابت خواهد ماند. 

اسماعیلی با بیان اینکه تعداد فرزندآن ایده‌آل حتی در شهر تهران ۲ و نیم فرزند است، یعنی دوست دارند فرزندآن بیشتری داشته باشند، اما موانعی وجود دارد، تصریح کرد: بازنمایی ذهنی فرزندآوری در کل جامعه ایرانی به هیچ عنوان شبیه هم نیست و با توجه به خصوصیات مختلف افراد، بازنمایی ذهنی متفاوتی وجود دارد. همچنین همانطور که رفتار فرزندآوری در جامعه ایرانی برحسب توسعه‌یافتگی استان‌ها، نوع طبقه اقتصادی اجتماعی افراد، تحصیلات، اشتغال زنان، میزان دینداری و ... متفاوت است، بازنمایی ذهنی فرزندآوری نیز بین افراد برحسب مشخصات فردی و همچنین استان‌هایی که در آن سکونت دارند، متفاوت است.