نسبت انتخابات و اراده جمعی؛ حق یا تکلیف

به گزارش ایکنا از اصفهان، حجت‌الاسلام والمسلمین علی رضائیان، عضو مجمع عالی حکمت اسلامی در نشست سیاسی برخط «ابعاد مختلف جمهوریت در انتخابات» که روز گذشته، هفتم اسفندماه به همت مؤسسه‌ آموزش عالی حوزوی علامه مجلسی(ره) وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: وقتی می‌خواهیم درباره ابعاد گوناگون جمهوریت در انتخابات صحبت کنیم، دو مفهوم جمهوریت و انتخابات در این مبحث پررنگ است. جمهوریت به معنای اکثریت و خواست جمهور ابعادی دارد و از سوی دیگر، انتخابات نیز ماهیت و کارکرد خاص خود را دارد؛ بنابراین باید درباره هر دو تأمل کنیم، زیرا برای تبیین این مسئله و پاسخ به سؤالات این حوزه به هر دوی این مفاهیم نیاز داریم.  

بیشتر بخوانید:

• رأی، تلازم حق و تکلیف است

وی درباره مفهوم جمهوریت گفت: آنچه در این‌باره اهمیت دارد، خواست و اراده اکثریت و جمهور است. این خواسته حالت جمعی و فردی دارد. اگر من نوعی در زندگی خودم چیزی را بخواهم، اراده خواهم کرد تا آن را کسب کنم؛ از جنبه فردی عوامل ایجابی یا سلبی و کنترل امور بیرونی می‌تواند در تحقق خواسته‌ها مؤثر باشد.

عضو مجمع عالی حکمت اسلامی درباره تفاوت خواست فردی و خواست جمعی تصریح کرد: در موقعیت‌هایی، خواست فردی بخشی از خواست جمعی قلمداد می‌شود؛ برای مثال زمانی قصد حرکت دادن وسیله‌ای را داریم که به نیروی پنج نفر نیاز دارد و اگر من نوعی به تنهایی همه تلاشم را صرف این کار کنم، در حرکت وسیله تأثیر خاصی نخواهد داشت، زیرا به هم‌افزایی جمعی نیاز دارد. اتفاقات جامعه نیز از همین جنس است؛ اینکه من به تنهایی تلاش کنم، مثل این است که هیچ اتفاقی نیفتاده باشد.

وی افزود: رفتارهای جمعی ما با هم‌افزایی صورت می‌گیرد و اگر عده زیادی با تلاش ما همراهی نداشته باشند، مانند این است که هیچ کاری انجام نداده باشیم. پس از رحلت پیامبر(ص)، وقتی ماجرای سقیفه رخ داد، حضرت علی(ع) حقوق خود را در رابطه با جانشینی پیامبر(ص) به مهاجران و انصار یادآوری کرد، ولی سه چهار نفر با ایشان همراه شدند. درست است که این افراد نزد خداوند مأجور بودند، ولی خواسته‌ آنها در بستر جامعه محقق نشد. پیامبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) سفارش کرده بود که اگر امت با تو همراهی کردند، کار را دست بگیر و پیش برو، ولی اگر فضا فراهم نبود، چاره‌‌ای جز صبر کردن نداری. ایشان از دیگران طلب کمک کرد، ولی کمکی دریافت نکرد، بنابراین ناراحتی خود را این‌گونه ابراز کرد که اگر حمزه سیدالشهدا و جعفر طیار، عموی پیامبر همراهشان بودند، چنین ظلمی بر آن حضرت نمی‌رفت.

رضائیان توضیح داد: این سخن حضرت امیر(ع) نشان می‌دهد که این دو شخصیت مهم در زمان پیامبر(ص) به جهت‌دهی تصمیمات جمعی کمک بسیاری می‌کردند، ولی در زمان امیرالمؤمنین(ع) چنین نیرویی وجود نداشت؛ بنابراین ایشان مجبور به صبر شدند. زمانی که اراده جمهور در کنار یکدیگر قرار بگیرد، اثر جدیدی خلق می‌کند که در اراده فردی نیست. چگونگی شگل‌گیری اراده جمعی به سنجش مبادی اراده جمهور بازمی‌گردد.

وی اضافه کرد: در فضای تحلیل فلسفی، علت غایی مقدم بر علت فاعلی است. علت غایی را قبل از فعل در نظر می‌گیریم که اگر به انگیزه تبدیل شود، زمینه حرکت ما را فراهم می‌کند تا به نتیجه برسیم. اگر فضای عمومی و ذهنیت جامعه فراهم نباشد، عملاً با اراده جمعی به جایی نمی‌رسیم و چیزی که برای آن تلاش می‌کردیم، محقق نمی‌شود. در اینجاست که علت سفارش مقام معظم رهبری به جهاد تبیین را درمی‌یابیم. جهاد تبیین به تحقق علت غایی کمک می‌کند تا اراده جمعی شکل بگیرد. شاید برای کسانی که تاکنون اقدامی نداشته‌اند، کمی دیر باشد، ولی این غایات باید فراهم شود تا جمهور بتواند اراده خود را بروز و ظهور دهد.

عضو مجمع عالی حکمت اسلامی ادامه داد: چند صد سال پیش از انقلاب ایده‌هایی مطرح شد، ولی به اراده جمعی منتهی نشد. اراده جمعی زمانی محقق شد که رهبری و خواست واحد در مردم شکل گرفت که همان مبارزه با ظلم هدف اصلی بود و به تبع آن، احقاق حق قرار می‌‌گیرد. شاید در تحلیل تاریخ کشور خودمان به زمان مشروطه توجه کنیم، در بسیاری از مقاطع برای برخی افراد مبارزه با ظلم به ذهنیت مشترک تبدیل نشد و در موقعیت‌های دیگر، احقاق حق بر اساس ایده اسلامی برای برخی ابهام داشت، ولی در انقلاب اسلامی این اتفاق رقم خورد.

وی تصریح کرد: امروز هم دشمن دقیقاً بر همین موج سوار شده و امید دقیقاً همان غایتی است که مردم به آن دل بسته‌اند و سپس حرکت ایجاد می‌شود؛ بنابراین امید را از نقطه نظرات مختلف هدف قرار می‌دهد؛ برای مثال امید به ساختار سیاسی را هدف می‌گیرد، به‌طوری که مردم فکر کنند این ساختار دیگر فایده‌ای ندارد یا شاید امید به دین یا شخص رهبری را هدف قرار دهد. همه این‌ها برای این است که علت غایی و مبدأ حرکت تحت تأثیر قرار گیرد.

رضائیان با تأکید بر اینکه ذهنیت جمعی برای شکل‌گیری اراده جمعی اهمیت بسیاری دارد، گفت: در بسیاری از موقعیت‌ها افراد را به انجام کاری تشویق می‌کنیم، در حالی که ذهنیت شخص از هدفی که ما در نظر داریم، فاصله بسیاری دارد؛ لذا ابتدا باید با ذهنیت آشنا شویم و در ادامه سعی در تغییر آن داشته باشیم.

وی درباره نسبت انتخابات با اراده جمعی توضیح داد: انتخابات به این معناست که خواست جمهور با فضای رقابتی ارتباط روشنی دارد؛ عده‌ای قرار است به سیستمی وارد شوند و اراده جمع در آن سیستم قرار بگیرد. در فضای انتخابات چند مدل وجود دارد، آنچه مسلم و بین مدل‌ها مشترک است، اینکه برگزاری انتخابات بدون چارچوب معنا ندارد و در همه دنیا هم این شرایط وجود دارد. در نظام حق و تکلیف، اگر اراده جمعی بستر انتخابات را صرفاً برای خود حق تلقی کند، فقط از دیگران انتظار خواهد داشت و شاید در جایی هم مسیر را رها کند، ولی اگر بتوانیم حق را همراه تکلیف در نظر بگیریم، اراده جمعی نسبت به انتخابات واکنشی همراه با الزام درونی احساس می‌کند.

عضو مجمع عالی حکمت اسلامی بیان کرد: نکته دیگر این است که باید نوع تکلیف را هم تشخیص داد تا در انتخاب‌های خود نیز دقت کنیم. ذهنیت‌هایی برای مردم ایجاد شده است که گویا در نقاط دیگر دنیا انتخابات‌ بدون ضابطه برگزار می‌شود و ما وظیفه داریم این اشتباه را در ذهن مردم اصلاح کنیم؛ لذا دشمن بر این نقطه دست گذاشته است. از نگاه آسیب‌شناسانه، دشمن از یک طرف ضابطه‌مند بودن انتخابات و از سوی دیگر، خود ضابطه را زیر سؤال می‌برد، به‌طوری که دین را در نظر مردم مورد هدف قرار داد تا به تبع آن انتخابات نیز کم‌ارزش شود؛ همچنین ساختار را نیز هدف قرار داد و وانمود کرد که مسئولان شورای نگهبان بر اساس سلیقه خود عمل می‌کنند؛ بنابراین ما باید در سه محور این مسائل را برای مخاطب روشن کنیم.

وی در بخش سوم سخنان خود در پاسخ به این سؤال که غایت این حرکت جمعی چه خواهد بود، گفت: خروجی این انتخابات چند نکته دارد؛ اول اینکه نسبت به اصل نظام سیاسی و فضای جامعه و زندگی ما اثر خواهد داشت. اولین کارویژه نظام سیاسی این است که جامعه خود را حفظ می‌کند و به سوی پیشرفت سوق می‌دهد. اگر نقشه ایران در سده پیش از خودمان را نگاه کنیم، کشور ما که وسعت زیادی از قاره آسیا را شکل می‌داد، به دست همین نظام‌های سیاسی تکه تکه و به حراج گذاشته شد، ولی آیا در جمهوری اسلامی هم به همین شکل عمل شده است؟ به این نکته در رابطه با حفظ و حراست از کشور باید توجه کرد.

رضائیان در خصوص وظیفه نظام سیاسی در پیشرفت کشور بیان کرد: زمانی، دبیر شبکه اینترنشنال گفته بود که ایران 40 سال بدبختی و فلاکت را تحمل کرده است. اصطلاحی در غرب می‌گوید «اسب مرده زدن ندارد.» شما چرا به اسبی که مرده است، لگد می‌زنید؟ سنگی که در سراشیبی در حال حرکت است، هل دادن ندارد. چرا برای سقوط نظام جمهوری اسلامی که به زعم شما بدبختی و فلاکت را افزایش داده است، هزینه می‌کنید؟ صبر کنید تا خودش از بین برود. بنابراین با توجه به عملکرد این شبکه‌ها و دشمنان، وضعیت کشور به‌گونه‌ای نیست که آنها می‌گویند.

وی تأکید کرد: رئیس میز ایران در وزارت خارجه آمریکا اذعان کرده با وجود همه تحریم‌ها و فشارهایی که تحمیل کردیم، ایران توانسته خود را رشد دهد و از حربه‌های واردشده نجات یابد. این نکته به معنای بی‌مشکل بودن ما نیست. از نظر این شبکه‌ها ایران اراده سرکوب دارد، ولی باز هم هزینه کردن در بیرون از مرزهای این کشور عاقلانه نیست؛ بنابراین زمانی که قرار است نتیجه آرای عمومی به حفظ و حراست نظام سیاسی از کشور منجر شود، با چالش‌هایی مواجه می‌شویم که باید حل شود.

عضو مجمع عالی حکمت اسلامی گفت: بسیاری از مشکلات امروز کشور ما ناشی از سوءانتخاب خودمان است. بعضی از همین انتخاب‌ها مسیر حرکت جامعه را تغییر می‌دهند. هر حرکت جامعه تاوانی دارد؛ اگر ما مسیر فعلی خود را ادامه دهیم که تبعات یکسانی دارد، ولی اگر بخواهیم مسیر را تغییر دهیم، شکل کلی مسیر نیز تغییر خواهد کرد؛ به همین دلیل بعد از انتخاب شدن یک نامزد شکل کلی جامعه برای مدت‌ها تغییر می‌کند. انتخاب ما شاید با یکدیگر همسان نباشد، ولی باعث پیشرفت جامعه می‌شود و یکی از کارویژه‌های حضور ما در انتخابات این است که طمع خارجی را از بین می‌برد.

زهراسادات مرتضوی