چگونه تجربه معنوی جذابی را برای روزه‌اولی‌ها ایجاد کنیم
اگر والدین می‌خواهند فرزندانشان، تجربه معنوی مناسبی از روزه‌داری داشته باشند، می‌توانند در افطار اول، جشن ویژه‌ای بگیرند و سفره افطاری زیبایی برای فرزندانشان بچینند. حتی یک هدیه برای آنها تهیه کنند؛ چراکه این خاطره قطعاً ماندگار خواهد بود و فصل خوبی را در ذهن بچه‌ها باز می‌کند که این مدل رفتاری و عبودیت آنها از طرف والدین دیده شده و برای خانواده نیز حائز اهمیت است.
به گزارش ایکنا، فضای معنوی ماه مبارک رمضان، حتی برای کودکان هم قابل لمس است، تا دیروز که با والدین خود پای سفره صبحانه و ناهار می‌نشستند، این روزها موقع غروب، بر سر سفره افطار کنار هم می‌نشینند، قبل از افطار، دعا می‌خوانند، سحری بیدار می‌شوند و همه این‌ها حکایت از آمدن ماهی مبارک دارد، ماه مهمانی خداوند. شاید برای روزه‌اولی‌ها، به ویژه دختران مکلف، روزه گرفتن تا حدودی دشوار باشد و نتوانند روزه کامل بگیرند، اما می‌توان این روزها را برای آنها لذت‌بخش‌تر کرد.
قطعاً اولین مواجهه کودکان با روزه و ماه مبارک رمضان، حائز اهمیت است. اگر والدین یکسری نکات و اصول تربیتی را رعایت کنند، این ماه به خاطره شیرین و معنوی در ذهن آنها تبدیل خواهد شد. والدین با شناخت روحیات و علایق فرزندانشان، می‌توانند راهکار‌های مؤثری در این زمینه بیابند و ابتکاراتی به کار گیرند.
خبرگزاری ایکنا، در همین راستا با سیده معصومه طباطبایی، استاد حوزه و دانشگاه، کارشناس ارشد روانشناسی و دکتری فلسفه و کلام و سطح ۳ تفسیر علوم قرآنی گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ چگونه اهمیت روزه‌داری را برای روزه‌اولی‌ها تبیین کنیم؟
فلسفه روزه‌داری و اینکه چرا روزه می‌گیریم و چرا گرسنگی و تشنگی را تحمل می‌کنیم را باید در قالب داستان‌های گوناگونی که وجود دارد برای کودکان بیان کنیم. همچنین بگوییم، کودکان کم‌برخوردار و نیازمند بسیاری هستند که به دلایل مختلف از جمله ظلم‌هایی که در حقشان شده است، بهره اندکی از عالم هستی می‌برند. از این رو ما برای ابراز همدردی با آنها بعضی از ساعات روزمان را محدود می‌کنیم. یعنی به زبان کودکی این مسئله را برای کودک عینی کنیم. چراکه مسائل انتزاعی برای آنها قابل درک نیست و فهم آن با عینی کردن اتفاق می‌افتد؛ از این رو فلسفه روزه‌داری را عینی می‌کنیم و در موقعیت‌های مختلف سعی می‌کنیم با آدم‌هایی که در عالم هستی مظلوم هستند، ابراز همدردی کنیم و این هم یک مدل رفتاری است که خداوند از ما خواسته است برای اینکه شاکر نعمت‌هایش باشیم، باید یکسری از ساعات روز برای اینکه اعلام عبودیت کنیم، این مدل عبادی را انجام دهیم.
با وجود اینکه در اسلام روزه گرفتن تا سن بلوغ بر کسی واجب نمی‌شود، بسیاری از کودکان دوست دارند، در این ماه روزه بگیرند. اگر می‌خواهید به فرزند خود اجازه دهید تا برای اولین بار روزه بگیرد، باید نکاتی را رعایت کنید که این مسئله، برای او ساده و لذت‌بخش باشد.
آماده‌سازی برای ماه رمضان و اولین روزهای که فرزندتان می‌خواهد بگیرد، مهم است. ابتدا باید برای کودک شرح دهید که به چه دلیل روزه می‌گیرد و پاداش این کار چیست. کودک فقط زمانی که به درک کاملی از روزه گرفتن برسد، می‌تواند به درستی روزه بگیرد؛ بنابراین برایش توضیح دهید که روزه تجربه‌ای معنوی بوده و آداب مخصوص خود از جمله رفتار صحیح، کمک به نیازمندان، پرهیز از گفتن سخنان نادرست و ... را دارد.
ایکنا ـ چطور می‌توانیم روزه گرفتن را برای کودکان به ویژه روزه‌اولی‌ها شیرین‌تر کنیم؟
برای اینکه روزه‌داری را برای کودکانمان بتوانیم شیرین کنیم، الگوی برتر والدین اهمیت زیادی دارد؛ چراکه در مسائل تربیتی تأکید این است که والدین باید در گام اول، عامل باشند و اگر به هر دلیلی امکان روزه‌داری ندارند، آن را برای کودکان خود توضیح دهند که ما دوست داریم روزه‌دار باشیم، اما به دلیل بیماری و ... محروم هستیم. بچه‌ها در خلال همین روزه‌داری برخی احکام را به صورت غیرمستقیم می‌آموزند.
برای هر کار مهمی باید مقدماتی را قبل از آن ایجاد کنیم تا پذیرش و انجام آن کار به بهترین شکل ممکن اتفاق بیفتد. روزه‌داری هم به همین شکل است، یعنی با توجه به اینکه کودکان، عموماً تجربه‌ای نسبت به این مسئله عبادی ندارند و اگر سال‌های گذشته نیز مقدمه مناسبی فراهم نشده است یا والدینی که فرزندشان در سال‌های آینده مکلف می‌شوند، می‌توانند از همان مدل رفتاری که در دوران کودکی خودمان هم داشتیم استفاده کنند. یعنی کودکان، روزه‌های کوتاه‌مدت با عنوان روزه‌های کله گنجشکی بگیرند و برای آنها هدیه بگیریم تا به تدریج آماده شوند، با تقید به اینکه در یک بازه زمانی یکسری مسائل را رعایت کنند.
در روایاتی از ائمه معصومین(ع) نیز به روزه‌های کوتاه‌مدت اشاره شده است، از امام صادق(ع) روایت شده است که «ما کودکانمان را در هفت سالگی به روزه گرفتن، به اندازه‌ای که توان آن را دارند، تا نصف روز، بیشتر یا کمتر، دستور می‌دهیم. هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنها غلبه کرد افطار می‌کنند، تا به روزه عادت کنند و توان روزه‌داری بیابند. شما کودکانتان را در 9 سالگی به روزه گرفتن، به هر اندازه که می‌توانند، امر کنید و هرگاه تشنگی بر آنها غلبه کرد، افطار کنند.»
برای بچه‌هایی که مکلف می‌شوند و روزه‌اولی هستند، خیلی خوب است که در روزهای آخر شعبان درباره اینکه قرار است یک مهمانی ویژه‌ای برپا شود، صحبت کنیم. معمولاً برای مهمانی یک مقدماتی همچون لباس مناسب، آماده کردن فضای خانه و ... فراهم می‌شود و همین مقدمات می‌تواند آنها را از نظر ذهنی و روانی آماده کند. بهتر است مادران دغدغه‌مند در روزهای آخر ماه شعبان، فضای خانه را آماده کنند. مثلاً اگر قرار است مواد غذایی آماده کنند، از بچه‌ها کمک بگیرند و با همراهی کردنشان، متوجه شوند که ما برای یک مسئله مهم و ماه مهمانی خدا تجهیز و آماده می‌شویم. مثلاً سجاده و چادر نو برای دخترانشان تهیه کنند، این مسائل کمک می‌کند که بدانند اتفاق خوب و مهمی قرار است رخ دهد.
مسئله مهم دیگر که تجربه کرده‌ام و به دیگران نیز توصیه می‌کنم، این است که افطار اول جشن ویژه‌ای بگیرند و سفره افطاری زیبایی برای فرزندانشان بچینند. حتی یک هدیه برای آنها تهیه کنند؛ چراکه این خاطره قطعاً ماندگار خواهد بود و فصل خوبی را در ذهن بچه‌ها باز می‌کند که این مدل رفتاری و عبودیت آنها از طرف والدین به ویژه مادر که از نظر عاطفی در مقام عالی قرار دارد، دیده شده و برای خانواده نیز حائز اهمیت است.
برای اینکه کودکان تحملشان برای روزه‌داری بیشتر شود، باید اصول تغذیه آنها مورد توجه قرار گیرد و مادران از فرزندانشان برای تهیه غذا کمک بگیرند. حتی در زمینه افطاری برای اعضای خانواده، چیدن سفره افطار و ... کمک بگیرند و به آنها بگویند، کسی که حتی با یک خرما روزه‌داری را افطاری می‌دهد، حسنه‌های زیادی دارد. همه این‌ها را در خلال ارتباطی که با فرزندمان داریم، باید انجام بدهیم و بسیار خوب است که این آموزه‌ها را به صورت غیرمستقیم به آنها ارائه دهیم.
برای روزه‌اولی‌ها باید از حسنات عبادت‌هایی که در این روزها و شب‌های ماه رمضان، چند برابر روزهای عادی است و اینکه جایگاه روزه‌دار چیست و چقدر نزد خداوند مورد توجه است و آثار دعا کردن در این ماه بگوییم تا روزه گرفتن برای بچه‌ها لذت‌بخش شود.
یک پیشنهاد عملی بسیار کاربردی، این است که یک تخته یا برگه برداریم و هر روز که فرزندمان روزه می‌گیرد، اسمش را روی آن بنویسیم و یک ستاره کنارش بگذاریم، تا آخرین روز این کار را ادامه دهیم و برای شب عیدفطر، یک هدیه به او بدهیم. بزرگانی، چون سیدبن طاووس به جای اینکه تولد را جشن بگیرند، معمولاً روز مکلف شدن فرزندانشان را جشن می‌گرفتند؛ بنابراین باید به روز اول ماه رمضان و عید فطر به صورت ویژه توجه کنیم تا بچه‌ها خاطره زیبایی از ماه مبارک رمضان داشته باشند.
ایکنا ـ خانواده‌ها در مسیر تربیت دینی فرزندان ممکن است دچار چه اشتباهاتی شوند؟
گاهی اوقات بعضی از خانواده‌ها مسائل عبادی را برای فرزندانشان آنقدر سخت و غیرقابل دسترسی می‌کنند که از ورود به آن فضا واهمه دارند. از این رو برای اینکه مقدمات روزه‌داری را برای آنها فراهم کنیم، باید داستان‌ها و خاطراتی را از کودکی خود تعریف و تبیین کنیم که روزه‌داری دشوار نیست، بلکه یک مسئله عبادی است که خداوند آن را برای ما واجب کرده است.
نکته بسیار مهم دیگر این است که از کودکان به اندازه ظرفیتشان درخواست داشته باشیم. برخی از والدین در ایام ماه رمضان اصرار دارند که بچه‌ها نماز ظهر را سروقت بخوانند. اگر این مسئله را رعایت کنند، بسیار خوب است، اما کودک روزه‌داری که تا سحر بیدار و یا ساعاتی را در مدرسه بوده است، شاید نتواند نمازش را اول وقت بخواند. بنابراین باید به بچه‌ها فرصت بدهیم و مسائل عبادی را برای آنها سخت و زجرآور نکنیم. بعضی از والدین طبق عادتی که خودشان دارند، اصرار دارند که فرزندان نیز ابتدا نمازشان را بخوانند و بعد افطار کنند. این شرایط برای خانواده‌ای که امکانش را دارد، بسیار خوب است و بسیار توصیه شده است، اما نباید مسائل عبادی را به قدر توان خودمان از بچه‌ها بخواهیم، بلکه باید به قدر وسع، توان جسمی و سنی آنها نیز توجه کنیم.
در روایات آمده است وقتی پیامبر اکرم(ص) در مسجد نماز می‌خواندند، دو رکعت آخر را به سرعت و با حذف مستحبات می‌خواندند. بعد از نماز، عده‌ای پرسیدند، «یا رسول خدا(ص) در نماز حادثه‌ای پیش آمد که نماز را چنین سریع تمام کردید؟ پیامبر پاسخ دادند؛ مگر صدای گریه و بی‌تابی کودک را نشنیدید؟» این موارد نشان می‌دهد که مسائل عبادی با وجود اینکه از منظر پیامبر(ص) حائز اهمیت است، اما در مواقع ضروری می‌توان از برخی موارد چشم‌پوشی کرد.
ما نیز باید به این مسائل توجه کنیم که کودکان، در سنی هستند که مدل رفتاری ما با مدل مواجهه آنها با شرایط، تأثیر مستقیمی در آینده آنها دارد. حال اگر خاطره زیبایی در ذهنشان ایجاد کنیم، طبیعی است که خاطره خوبی در ذهن آنها تا سال‌ها باقی می‌ماند و مقید به این رفتار می‌شوند. همانطور که می‌بینیم بسیاری از افرادی که مقید به اعمال عبادی و اعتقادی خود هستند، وقتی صحبت می‌کنند، می‌بینیم که از دوران کودکی خود، یکسری الزامات و زیبایی‌ها برای آنها ایجاد شده که در ذهنشان ماندگار بوده است و نسبت به آن رفتار علقه قلبی دارند و مسئله عبادی را به عنوان تکلیف سخت نمی‌دانند، بلکه آرامشی برای روح و روان خود می‌دانند. اگر این اعمال عبادی را بد جلوه دهیم، این خاطره تلخ نیز در ذهنشان خواهد ماند و تمایلی به مسئله عبادی نخواهند داشت.
گفت‌وگو از فاطمه بختیاری
انتهای پیام
