«دُم‌دُم سحری»؛ دعوت روزه‌داران به دعا و نیایش به درگاه الهی

به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر بر روی این جهان اثیری دارد.

پیش ‌از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش داشت تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس ‌از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.

هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتار واره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.

ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به‌عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.

دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربرمی‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن ‌که یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.

برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمین‌مان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.

سومین گزارش از این سلسله مباحث به آیین «دُم‌دُم سحری» بازمی‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.

«دُم‌دُم سحری» مردمان مومن و روزه‌دار بوشهر

آیین نمایشی «دُم‌دُم سحری» یکی از دل‌انگیزترین؛ جذاب‌ترین و البته متفاوت‌ترین اشکال نمایش‌های آیینی ماه صیام در اقلیم رنگارنگ و جغرافیای متنوع اقوام؛ گویش‌ها؛ پوشش‌ها؛ آداب و سنن رنگین‌کمان ایران‌زمین است که تولد و اجرای آن در این خطه رنگارنگ سرزمین ایران را به مرکزیت بوشهر شاهد هستیم.

نمایش‌گران آیین «دُم‌دُم سحری» در خلال اجرای این رفتار مذهبی و نمایشی که آیینی در مسیر بیدارباش روزه‌داران جهت برپایی آیین‌های سحر از راز و نیازها؛ برپایی و اقامه نماز و همچنین تهیه خوراک جهت روزه‌داران استفاده می‌شده فصل مهمی از سنت‌های دینی و مذهبی مردمان جنوب کشور را به اجرا می‌گذارند.

آیین نمایشی «دُم‌دُم سحری» که طی چند دهه اخیر با نوای دَمام‌نوازان خون‌گرم مردمان جنوب کشورمان حال‌وهوایی بسیار متفاوت در لحظات پیش‌از اذان صبح و در مسیر برپایی آداب‌ورسوم سحرگاهی، گوش؛ روح و روان روزه‌داران را با خود همراه می‌کند در زمان‌های دور بدون حضور نوازندگان دَمام اجرا می‌شد. چراکه در اعصار گذشته؛ بوشهر شهر کوچکی بود و معماری این شهر و خانه‌هایش اغلب از چوب و خشت و گل شکل‌گرفته بود.

در همین راستا اجراگران آیین نمایشی «دُم‌دُم سحری» با بهره بردن از اشعار برآمده از ادعیه‌های مذهبی، ساعاتی مانده به سحر؛ رسالت خود که وظیفه به پا خواستن و بیدارکردن روزه‌داران را برعهده داشتند در کوی‌وبرزن شهر بوشهر راه می‌افتادند و بر در هر خانه‌ای که می‌رسیدند با به صدا درآوردن دربِ آن خانه، صاحب‌خانه را بیدار می‌کردند. اما در بوشهر امروزی که معماری آن همسو با دیگر شهرهای ایران رو به مدرن شدن و بهره بردن از مصالح معماری جدید چون آهن و آجر برده ‌است؛ امروز «دُم‌دُم سحری»خوانان به‌جای در زدن از ساز دَمام که یکی از سازهای آیینی مردمان جنوب کشورمان است برای اجرای اشعار برآمده از ادعیه‌ها و بیدار کردن روزه‌داران در راستای حفظ این آیین نمایشی بهره می‌برند.

خداوندا تو ستاری/ همه خوابند تو بیداری

استاد صادق عاشورپور، محقق و پژوهشگر شناسای هنرهای نمایشی کشور در مجموعه 10 جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» درباره این آیین چنین آورده است: «دُم‌دُم» به معنای «دَم» و «دُم‌دُم سحری» به معنای «دَم سحر» است. در این آیین نمایشی گروه‌های چهار نفره در مناطق مختلف روستا و قریه به راه می‌افتادند، با اشعار و نواهای مذهبی؛ نزدیك شدن به ساعات سحرگاهی را به روزه داران اعلام می‌كردند. آنها علاوه بر بیدار كردن مردم با اشعار، ادعیه‌ها و نوای دَمام؛ مومنان روزه دار را به دعا و نیایش به درگاه الهی در ساعات سحرگاهی دعوت می‌كردند.

نواها و اشعاری كه در این آیین به گوش می‌رسد شامل چنین عباراتی است: «محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیك السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروك علیك السلام، آمنك الله بالله اَسكنك الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذكرالله یرحم كم الله، لا اله الا الله، یاایها المومنون، یا ایها المسلمون...»

علاوه بر این عبارت‌های عربی، شعر فارسی نیز خوانده می شود؛ مانند: «خداوندا تو ستاری/ همه خوابند تو بیداری؛ به حق خود كه بیداری/ همه عالم نگه داری...»

در آیین نمایشی «دُم دُم سحری» در نیمه نخست ماه رمضان (15 روز اول) اشعار و نواهای مذهبی این آیین همواره با عبارت «السلام یا شهر رمضان» آغاز می‌شود و با پشت سر گذاشتن نیمه ماه رمضان و آرام آرام نزدیك شدن به پایان ماه صیام، تمامی سلام‌ها در این اشعار به عبارت «الوداع» یا «خداحافظی» ختم می‌شود.

با الفاظی مانند الوداع، «دُم‌دُم سحری» خوانان، روزه‌داران را با نواهای خود برای مهیا شدن جهت خداحافظی از ماه مبارك رمضان و استقبال از عید سعید فطر آماده می‌كنند.

هرچند اغلب ریتم دَمام‌نوازان به شكل بداهه اجرا می‌شود اما تمامی این نوازندگان برای اجرای آیین نمایشی «دُم‌دُم سحری» از ضرب‌های سه‌گانه دَمام استفاده می‌كنند. این نمایشگران كار خود را از چیزی حدود یك ساعت، یك ساعت‌ونیم مانده به سحر آغاز می‌كنند و تا 10 دقیقه به اذان صبح ادامه می‌دهند.

اجرای آیین «دُم‌دُم سحری» امروزه به دلیل توسعه شهر بوشهر كمتر مجال بروز و ظهور فراگیر در تمام نقاط شهر را دارد اما هنوز در محله‌های قدیمی شهر بوشهر مانند محله دهدشتی‌ها، كوتی‌ها، بهبهانی‌ها، شَنبَدی‌ها و جَبَری‌ها آواز «دُم‌دُم سحری» یكی از گوش‌نوازترین و دل‌انگیزترین رفتارهای آیینی نمایشی ایام ماه صیام را به منصه ظهور می‌رساند.

گزارش از امین خرمی