«بَربانگ» و «تراویح»؛ آیین‌هایی همسو با عطر نماز و برکت سفره افطار

به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر بر روی این جهان اثیری دارد.

پیش ‌از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش داشت تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس ‌از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.

هرچه ادیان، فرایض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتار واره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.

ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به‌ عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.

دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت؛ امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن ‌که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.

برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمین‌مان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.

سیزدهمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی آیین‌های «بَربانگ» و «تراویح» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.

مشارکت در برپایی سفره افطار و نماز جماعت با هدف ستایش خالق

تردیدی در این مسئله وجود ندارد که روزه‌داری برای مسلمانان در ماه مبارک رمضان تنها به بستن لب‌ها از خوردن و آشامیدن محدود نمی‌شود؛ چرا که اصل مهم روزه، پرهیز جسم؛ روح و روان انسان‌ها از رفتار ناصواب؛ کردار ناشایست؛ گفتار تلخ و گزنده است. این همان رسالت بزرگ ساحت معنوی امر روزه‌داری میان مسلمانان باورمند به مذهب و دین شناخته می‌شود.

در ساحتی دیگر یکی از مهم‌ترین آیین‌های نمایشی مردمان مسلمان روزه‌دار به برپایی سفره‌های افطاری و روزه گشودن در کنار یکدیگر و درنهایت برپایی نماز جماعت بازمی‌گردد. یکی از شکیل‌ترین شیوه‌های این آیین را می‌توان میان هم‌وطنان مسلمان و اهل تسنن کشورمان در استان کردستان تحت لوای آیین نمایشی «بَربانگ» دید.

«بَربانگ»؛ آیینی است برای گشودن روزه در ساحت رفتاری جمعی؛ در قالب هم‌نشینی با برادران و خواهران مسلمان و تأکید بر دو اصل «برقراری نماز جماعت» و دو دیگر «سخن گفتن از مراتب ایمان در ساحت ذکر و ادعیه» که بیشترین شکل اجرایی این آیین نمایشی را می‌توان در استان کردستان در شهرهای اورامان و مریوان به نظاره نشست.

بنابر اسناد موجود ثبت‌شده آیینه بر بانگ در استان کردستان قدمتی بیش‌از هزار سال دارد و آن‌چنان که پیش ‌از آن به این اشارت رفت، علاوه‌بر همنشینی برادران و خواهران مسلمان پای سفره افطار؛ رفتارهای آیینی، رفتارهای نمایشی و آیین‌مندی چون «مناجات‌خوانی»؛ «دعاخوانی» و آدابی چون تمرکز بر اذکار و ادعیه پای سفره افطار و نماز جماعت میان برپاکنندگان این آیین قابل رصد است.

استاد صادق عاشورپور؛ محقق و پژوهشگر شناسای هنرهای نمایشی کشور در مجموعه 10 جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» درباره این آیین چنین آورده است: در برپایی این آیین که در مساجد و یا در خانه بزرگان، معتمدان هر محله و منطقه برگزار می‌شود، سفره بزرگی پهن می‌شود و در خانه و مسجد به روی روزه‌داران باز می‌شود. هر یک از مردمانی که در برپایی این سفره افطاری و برای گشودن روزه و میزبانی از مهمانان این سفر آماده می‌شوند بنا به وسع خود، خرما و نان محلی مانند «کولیره» یا «برساق» گرفته تا چای، فرنی و آش‌های محلی که برای افطار آماده شده است را پای سفره افطار می‌گذارند.

پیش از فرا رسیدن لحظات اذان مغرب، مومنان روزه‌دار گرد سفره جمع می‌شوند و ضمن ستایش خداوند رحمان نسبت به برکاتی که به زندگی آنها بخشیده، برای سلامتی دیگر مسلمانان دعا می‌کنند. با فرا رسیدن لحظه اذان مغرب و پس از اقامه نماز جماعت، پای سفره می‌نشینند و روزه خود را می‌گشایند.

اقامه «نماز تراویح» به سبب شکرانه زندگی

محمد هاشمی در کتاب «مردم‌شناسی و رفتارشناسی دیار کردستان» درباره آیین «نماز تراویح» به عنوان یکی از آیین‌های مذهبی مردمان اهل تسنن استان کردستان آورده است: در میان اهل سنت، رسم براین است که نمازگزاران پس از به جای آوردن نماز عشا، به ادای نماز «تراویح» می‌پردازند و این آداب، هر شب تا آخر ماه رمضان ادامه دارد.

وی در ادامه این منبع افزود: نماز تراویح در اصل ۲۰ رکعت است و آداب آن اینگونه است که پس از هر ۲ رکعت، سلام داده می‌شود و پس از هر چهار رکعت نیز استراحت (وقفه کوتاهی) انجام می‌شود. جمعیت زیادی برای ادای نماز تراویح در مساجد کردستان گرد هم می‌آیند و این سنت جایگاه خاصی در میان مردمان اهل سنت و کُردها دارد.

معمولا هر شب پس از به جای آوردن «نماز تراویح»، امام جماعت مسجد به ایراد سخنرانی می‌پردازد و مولودی‌خوانی و اشعار مذهبی نیز توسط گروه دف‌نوازی اجرا می‌شود.

گزارش از امین خرمی