خردورزی در سیره حضرت زینب(س)

یکی از محورهای موفقیت و سعادت در زندگی که مورد توجه ویژه اسلام قرار گرفته، خودورزی است. خودورزی پایه انسانیت و جداکننده انسان از دیگر موجودات است و به همین دلیل، جامعه آرمانی اسلام، جامعه‌ای است که از خرد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و عبادی برخوردار باشد.

 

با نگاهی به زندگی حضرت زینب(س) که یکی از راهبران بصیر نهضت عاشورایی است، درمی‌یابیم که عنصر خرد در عملکرد آن حضرت جایگاه ویژه‌ای داشته و این جایگاه که در نهضت عاشورا نیز جلوه کرده سبب شد تا اهداف نهضت امام حسین(ع) تبیین شده و راه برای تغییر اساسی در جامعه اسلامی فراهم شود. بی‌گمان شناخت این شخصیت و نیز بررسی نقش و کارکرد عقلانی حضرت در حوزه رفتار سیاسی و اجتماعی می‌تواند برای هر قشری از مردان و زنان و متناسب با شرایط مختلف زمانی و مکانی الگویی مناسب ارائه کند.

 

 

 

یکی از درجات والای حضرت زینب(س) مقام علمی و دانش بی‌کران آن حضرت است. وی نواده پیامبر، مدینه علم، دختر امام علی(ع) و از خاندانی است که از کودکی، علم به آن چشانده  و وجودشان از آن سیراب شده است. در کلمات امامان معصوم آمده است که خرد و دانش هم‌پای یکدیگرند، چراکه خرد بازدارنده از نادانی است، پس همواره علم، نماد و نشان عقل و خردمندی است و می‌توان یکی از جلوه‌های عقل‌گرایی و خردورزی حضرت زینب(س) را علم و دانش حضرت دانست، علم و دانشی که بسیاری از بزرگان و علمای اسلام آن را تأیید و تحسین کرده‌اند.

 

 

در متون اسلامی حیا یکی از بزرگ‌ترین فضایل انسانی است که برای زنان پسندیده‌تر است و زنان باحیا همواره مورد ستایش قرآن و بزرگان دین قرار گرفته‌اند، حیا، نمادی از عقلانیت و خردمندی دانسته شده است. حضرت اطمه زهرا(س) در تاریخ اسلام، بزرگ‌ترین نماد حیا و عفاف است و حضرت زینب(س) نیز در مکتب او درس گرفته است. زینب خردسال دیده بود زمانی که نابینایی به خانه فاطمه زهرا(س) وارد می‌شود، آن حضرت پشت پرده می‌رود و از او شنیده بود بهترین حالت برای زن، زمانی است که او مرد نامحرمی را نبیند و مرد نامحرمی نیز به او ننگرد. بر اساس موازین اسلامی وجود حیا، مانع حضور اجتماعی زن و فعالیت وی در عرصه‌های مختلف اجتماعی نیست. حضرت زینب(س) پس از واقعه عاشورا نقش مهمی در افشاگری و بیان جنایات بنی‌امیه و شناساندن اهل بیت پیامبر(ص) به مردم دارد. در میان مردم و در کاخ ابن‌زیاد و یزید سخن می‌گوید و به پاسداری از حریم اهل بیت و خانواده امام حسین(ع) می‌پردازد، اما در عین حال، همواره در هاله‌ای از حیا و عفاف قرار دارد.

 

 

یکی از اصول خردمندی، بصیرت و آگاهی به موقعیت زمانی و مکانی است که زمینه تصمیم‌گیری و عملکرد صحیح را مهیا می‌کند و چه‌بسا حمایت و یا برائت دیرهنگام، زیان‌های غیرقابل جبرانی را به همراه داشته باشد.

 

حضرت زینب(س) تا پیش از واقعه عاشورا، فعالیت سیاسی مشهودی نداشت، اما رفتار حضرت در واقعه عاشورا و پس از آن، نشان از بصیرت و آگاهی ایشان از زمانه است. حضرت زینب(س) با شناخت دقیق عصر امیر مؤمنان(ع) و امام حسن(ع) توانست پس از عاشوارا به خوبی افشاگری کند و اهداف قیام امام حسین(ع) را به مردم بشناساند.

 

 

در پی تبلیغات زهرآگین امویان، مردم شام از اسلام حقیقی چیزی نمی‌دانستند. تجمل در دربار معاویه، حیف و میل مال مردم، پرداختن به تشریفات معمول قدرت‌های خودکامه چون ساختن کاخ‌های عظیم، تبعید، قتل و زندانی کردن مخالفان برای آنان طبیعی شده بود تا آنجا که برخی می‌پنداشتند در مدینه عصر پیامبر(ص) نیز به همین صورت رفتار می‌شده است. بدعت ناسزاگویی به امام علی(ع) درحالی معمول شده و در میان مردم رواج یافته بود که آنان هیچ شناختی از او و اهل بیت پیامبر(ص) نداشتند. حضرت زینب(س) باید با هوشیاری و تدبیر در اولین گام، خود و خاندانش را به مردم می‌شناساند. این حرکت از ظهر عاشورا آغاز شد و در لحظه‌لحظه سفر کاروان به کوفه و شام در عملکرد عقیله بنی‌هاشم نمود داشت. از این‌رو، در نخستین سخنرانی در کوفه به معرفی امام حسین(ع) پرداخته و در اشعار و سوگواری‌های خود از سوز دل بیان می‌داشت، الفاضی را به کار می‌گرفت که اهل بیت پیامبر(ص) به ویژه وجود مقدس امام حسین(ع) را به مردم معرفی کند.

 

 

پس از واقعه کربلا با خطبه‌های حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) در شام، تا حدودی حقانیت و مظلومیت اهل بیت(ع) برای مدم آشکار شده بود. حضرت زینب(س) در تکمیل این آگاهی‌بخشی و برقراری عذاداری سیاسی، فردی را نزد یزید فرستاد تا به آن‌ها اجازه دهد که برای امام حسین(ع) مجلس عزا برپا کنند. یزید هم اجازه داد و مدت 7 روز مجلس عزا برپا شد و به این ترتیب چنان بر آگاهی مردم شام افزده شد که تصمیم گرفتند بر علیه یزد شورش کنند. مروان با اطلاع از این امر به یزید پیشنهاد کرد که مصلحت نیست اهل بیت(ع) در شام بمانند و یزید هم زمینه حرکت آنان به مدینه را فراهم کرد.