احسان در دو قسم خداوند و‌ مردم تعریف می‌شود

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز ۱۷ آبان ماه، در خصوص «فرد محسن» برگزار شد، اظهار کرد: محسن کسی است که در ارتباط با خداوند و در ارتباط با مردم کارهای پسندیده و نیکو انجام می‌دهد و به مقام احسان می‌رسد.  پس احسان به دو قسم «إِحْسَان إِلَی الله» و «إِحْسَان إِلَی النَّاس» تقسیم می‌شود. احسان به خداوند زمانی تحقق می‌یابد که انسان در پیشگاه ذات حق آنگونه که خداوند سبحان می‌پسندد، عمل کند. 

وی ابراز کرد: محسن کسی است که فرمان خداوند را بر سر و چشم می‌نهد و به طور کامل از حضرت دوست اطاعت می‌کند. انسان محسن در ارتباط با مردم نیز خیرخواه آن‌ها است و حقوق ایشان را پاس می‌دارد و به وظیفه‌ خود در قبال آنان عمل می‌کند و تا جایی که بتواند گره از کارشان می‌گشاید. همچنین دست آنان را می‌گیرد و به رشد، کمال و ارتقای ایشان کمک می‌کند. پیامبران از هر دو جنبه محسن‌اند و به مقام احسان رسیده‌اند.

انصاری گفت: چهارمین آیه سوره مبارکه حمد، «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» است. با توجه به آنچه مطرح شد، «يَوْمِ الدِّين» روز جزا و پاداش خداوندی است. اما اين نکته حائز اهميت است که آنچه در دنيا به‌عنوان مزد و پاداش يا کيفر و عقوبت مطرح است، جزای حقيقی کردار و عيناً مطابق با عمل نيک يا فعل ناپسند نيست؛ زيرا آنچه در شريعت به‌عنوان کيفر دنيوی مقرّر شده است، در واقع مطابق با ظرفيت دنيا طراحی شده و بدلی از عقوبت حقيقی است.

صاحب تفسیر مشکاه ادامه داد: به‌عبارت‌ديگر، آنچه انسان‌ها در اين دنيا به نام مزد يا عقوبت، مقرّر و اجرا می‌کنند، به‌دليل شناخت ناقص و علم ناکافی، مسلّماً با حقيقتِ عمل، ناهماهنگ خواهد بود. بنابراين، اگرچه پاداش و کيفر دنيوی به‌شکل «موجبۀ جزئيه» و مسمّايی از جزای اخروی، منافاتی با پاداش و کيفر آخرت ندارد، اين دنيا به هيچ وجه امکانات و گنجايش جزای عادلانه الهی را در خود ندارد. بايد عالمی در پيش باشد که در آن، عدالت به‌معنای واقعی اجرا گردد و آن روز همان «يَوْمِ الدِّين» است.

وی در خصوص پاداش افراد محسن تصریح کرد: اين مسئله دربارۀ اعمال نيک و حَسَنات نيز صادق است؛ بدين‌معنا که در اين دنيا انسان‌های مُحسن و نيکوکاری هستند که وجود خويش را وقف خدمت به خداوند و اسلام و شريعت می‌کنند و حتی در اين راه از جان خويش گذشته و هستی خود را در طَبَق اخلاص می‌گذارند؛ اما اين دنيا و اهل آن نمی‌توانند مزد و پاداش حقيقی اين گروه را ادا کنند؛ زيرا پاره‌ای از خدمات و زحمات، هرگز در دنيا به پاداش حقيقی نمی‌رسند و بهای آن‌ها بسيار فزون‌تر از توان و امکانات دنيای مادی است. 

انصاری بیان کرد: مسلّم است که بايد عالَمی بسيار گسترده، با امکاناتی نامحدود وجود داشته باشد تا نيکوکاران در آن به جايگاه رفيع خويش نائل گردند و مزد خويش را به‌طور کامل و جامع از پروردگار دريافت کنند. لذا اين عالم همان «يَوْمِ الدِّين» است که در اين آيه بدان اشاره شده است.

این مفسر قرآن کریم افزود: اگر دست انسان در دامن توكل قرار گرفت، هیچ‌گاه از حریم آن به‌در نمی‌رود. كسی كه با حُسن نیّت و رفتار، وجود خود را تسلیم خداوند می‌كند، به دستگیره الهی دست آویخته است. امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «الْإِسْلَامُ هُوَ التَّسْلِیمُ؛ اسلام گردن‌نهادن است.» هنگامی‌كه انسان هواها، امیال و خیالات درونی خویش را به دور ریزد و اختیار نفسش را از دست دیگران بیرون كشد و تمام وجودش را متوجه خدا کند، مصداقِ «تسلیم لِوَجهِ لله» می‌شود. كسی كه خودش را برای خداوند خالص گرداند و در وجود خود شریكی برای خداوند قرار ندهد و حال اینكه اهل احسان باشد، به ریسمانی دست می‌زند كه محكم و استوار است و این ریسمان چیزی جز حبل‏الله نیست.

وی در خصوص مفهوم توکل و توفیض ابراز کرد: تفویض یك گام از توکل برتر است. در توكل، انسان سهم خود را انجام می‌دهد و در انتظار سهم الهی می‌نشیند؛ اما در مقام تفویض آدمی سهم خود را به حضرت حق واگذار می‌کند و می‌گوید خدایا، سهم من همان صلاحدید توست و به‌عبارتی آن است كه تو می‌گویی، نه اینكه سهم من باشد و من عمل كنم؛ یعنی: «أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللهِ»‌  (من كار خود را به خدا وا می‌گذارم). در گام سوم یا همان تسلیم، من و مایی باقی نمی‌ماند كه آدمی از سهم خود یا از سهم خداوند سخن بگوید؛ چون وجود خود را در پیشگاه حضرت حق مقصّری بیش نمی‌بیند.