راز ماندگاری سعدی پیوند میان شعر، اخلاق و زندگی است

ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف متخلص به سعدی، شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب «استادِ سخن»، «پادشاه سخن»، «شیخ اجل» و حتی به‌طور مطلق، «استاد» داده‌اند. او در نظامیه بغداد، که مهم‌ترین مرکز فقهی ـ علمی بر پایه علوم اسلامی، جهان اسلام در آن زمان به حساب می‌آمد، تحصیل و پس از آن به‌عنوان خطیب به مناطق مختلفی از جمله شام و حجاز سفر کرد. سعدی سپس به زادگاه خود شیراز، برگشت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید. آرامگاه وی در شیراز واقع شده که به سعدیه معروف است.

به‌مناسبت یکم اردیبهشت‌ماه، بزرگداشت سعدی شیرازی، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، با علیرضا قیامتی، استاد زبان و ادبیات فارسی، گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم:

ایکناـ دلایل ماندگاری سعدی شیرازی در بین مردم، به‌خصوص در حوزه تعلیم و تربیت چیست؟

سعدی یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگ ایرانی است که حضورش در ذهن و زبان مردم این سرزمین ریشه‌ای عمیق دارد. آنچه او را از بسیاری دیگر از شاعران متمایز می‌کند، لطافت بیان، عمق اندیشه و نگاهی انسانی به جهان پیرامون است. سعدی نه‌ تنها یکی از لطیف‌ترین سخنوران زبان فارسی به‌شمار می‌رود، بلکه در میان شاعران جهان، جایگاه ویژه‌ای به‌عنوان معلم اخلاق دارد، نقشی که او را در فرهنگ ما ماندگار ساخته است.

یکی از دلایل ماندگاری سعدی، پیوندی است که میان شعر، اخلاق و زندگی برقرار کرده است. او تنها یک شاعر نیست، بلکه اندیشمندی است که نگاه ژرفش به انسان، جامعه و روابط میان افراد را با بیانی شیوا و مؤثر در قالب شعر و نثر عرضه کرده است. آثار سعدی به‌گونه‌ای نگاشته شده‌اند که خواننده را نه‌ تنها به فکر فرو می‌برد، بلکه به عمل نیز دعوت می‌کند.

تعلیم و تربیت در آثار سعدی جایگاهی ویژه دارد. نگاه او به تربیت، نگاهی تلفیقی از اخلاق و عمل است؛ بدین معنا که تنها به طرح ارزش‌های اخلاقی بسنده نمی‌کند، بلکه بر تجلی آن‌ها در رفتار فردی و اجتماعی نیز تأکید دارد. آموزه‌های او، صرفاً شعارهای زیبا نیستند، بلکه بازتابی از سبک زندگی خودش‌ هستند، زندگی که در آن گفتار و کردار هم‌راستا بوده‌اند.

ایکناـ آیا سعدی برای تربیت انسان‌ها، الگویی خاص یا منحصر‌به‌فرد ارائه داده است؟

الگویی که سعدی برای انسان تربیت‌شده ارائه می‌دهد، الگویی اخلاق‌محور است. او انسانی را می‌ستاید که مسئولیت اجتماعی دارد، پاسخ‌گو به وجدان خویش است و نیکی را نه از ترس کیفر، بلکه از سر آگاهی و احساس درونی انجام می‌دهد. حتی اگر دلی برای مورچه‌ای می‌سوزاند، از سر مهر انسانی، نه به‌خاطر هراس از عذاب است. این دیدگاه، نوعی بلوغ اخلاقی را نشان می‌دهد که در آن، فرد از مرحله اخلاق بیرونی عبور کرده و به مرحله اخلاق درونی رسیده است.

در فرآیند تربیت، ارزش‌هایی همچون نیک‌اندیشی، راست‌کرداری، مهرورزی، عدالت‌خواهی و دوری از کینه‌توزی، از منظر سعدی برجسته‌ هستند. او بر این باور است که اختلاف در ادیان و مذاهب نباید میان انسان‌ها دیوار بکشد. در واقع، از نگاه سعدی، انسان بودن مقدم بر هر هویت دیگر است. او انسان‌ها را فارغ از رنگ، نژاد یا باور، دعوت به مهربانی و همدلی می‌کند.

ایکناـ از دیدگاه سعدی، معلم یا مربی چه نقشی دارد؟ چه ویژگی‌هایی برای یک معلم خوب توصیف می‌کند؟

از دیدگاه سعدی، معلم یا مربی باید در گفتار و رفتار خود صادق باشد. چنین فردی، تنها در قالب کلام معلم نیست، بلکه با رفتار خود نیز تعلیم می‌دهد. سعدی معتقد است اگر کسی می‌خواهد در تربیت دیگران تأثیرگذار باشد، باید نخست در کردار خود تأثیرگذار باشد. به بیان دیگر، مربی واقعی کسی است که خود به آنچه می‌آموزد، عمل کند؛ چراکه آموزش بدون الگو، اثربخشی محدودی دارد.

ایکناـ اگر بخواهیم از سعدی برای تربیت نسل امروز الگوبرداری کنیم، چه جنبه‌هایی را باید جدی بگیریم؟

آموزه‌های اخلاقی سعدی، با وجود گذشت قرن‌ها، همچنان قابل‌کاربرد در زندگی امروز ما هستند. اصولی چون یاری‌رسانی به تهیدستان، همراهی با ستمدیدگان، و نیکی به دیگران، از جمله مواردی هستند که می‌توان آن‌ها را به‌عنوان راه‌کارهایی عملی برای تربیت نسل امروز در نظر گرفت. برای سعدی، خداپرستی در نیک‌رفتاری با انسان‌ها متجلی می‌شود و این نگاهی‌ست که می‌تواند همچنان راهگشای انسان معاصر باشد. به‌ویژه در روزگاری که تربیت اخلاقی در سایه مسائل فناورانه و تحولات اجتماعی به چالش کشیده شده، بازگشت به آموزه‌های انسانی سعدی می‌تواند راهی برای بازتعریف مفاهیم انسانیت، اخلاق، و مسئولیت‌پذیری باشد. او به ما یادآوری می‌کند که تربیت، بیش از آنکه فنی یا تخصصی باشد، امری انسانی و قلبی است.