ترویج دانش کاربردی و مدیریت بحران‌ها؛ رویکرد انتشارات جهاددانشگاهی خراسان رضوی
رضا نیک‌ذات گفت: بسیاری از بحران‌های امروز جامعه از جمله کم‌آبی و مسائل محیط زیستی، نشانه‌هایی داشتند که سال‌ها پیش توسط متخصصان شناسایی و در کتاب‌های منتشرشده توسط این انتشارات معرفی شدند. وی بر اهمیت تولید کتاب‌های کاربردی و ترویجی و نقش هم‌زمان مردم و متولیان در حل مشکلات تأکید کرد.
رضا نیک‌ذات، مسئول نشر جهاددانشگاهی خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: در سال‌های گذشته، برخی از مسائلی که امروز در جامعه ما به بحران تبدیل شده‌اند، نشانه‌ها و علائم اولیه‌ای داشته‌اند؛ نشانه‌هایی که افراد متخصص و آینده‌نگر آن‌ها را تشخیص می‌دادند و به‌عنوان معضلاتی که در آینده گریبان ما را خواهد گرفت درباره‌شان می‌نوشتند یا کتاب‌هایی ترجمه می‌کردند و ما در انتشارات جهاد دانشگاهی خراسان رضوی آن‌ها را منتشر کردیم.
وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه، می‌توان به کتاب «آخرین واحه» یا «آب مایه حیات» اشاره کرد که در سال ۱۳۷۳ منتشر شد. این کتاب یکی از مهم‌ترین آثار حوزه آب است و یادآور می‌شود که زمین، در واقع آخرین واحه شناخته‌شده ما در جهان است؛ واحه‌ای که به دلیل دست‌درازی به منابع آب، آلوده‌کردن آن‌ها و همین‌طور گرم‌شدن زمین، آرام‌آرام در حال از دست رفتن است؛ بحرانی که امروز به‌طور ملموس با آن روبه‌رو شده‌ایم.
مسئول نشر جهاددانشگاهی خراسان رضوی افزود: در همان سال‌ها ما برای این کتاب، یک نسخه جیبی کوچک نیز با همکاری سازمان آب و فاضلاب مشهد منتشر کردیم که در تیراژ بالا در اختیار شهروندان قرار گرفت تا اهمیت مصرف درست و بهینه آب یادآوری شود. مأموران آب و فاضلاب هنگام مراجعه به منازل، این نسخه را به مردم می‌دادند. البته روشن است که تذکر و یادآوری تنها یک بخش ماجراست؛ جدی گرفتن موضوع و قانونمند شدن توصیه‌ها، بخش دیگری است که در کنار هم مسیر اصلاح را شکل می‌دهد.
نیک‌ذات بیان کرد: کتاب دیگری با عنوان «چقدر کافی است» در حوزه بحران جمعیت منتشر شده است که وضعیت جهان را در سال‌های مختلف بررسی می‌کند. سازمان ملل هر چهار یا پنج سال یک‌بار، کتابی با عنوان «وضعیت جهان» منتشر می‌کرد و ما با فاصله زمانی اندکی نسخه‌های مختلف آن را ترجمه و عرضه می‌کردیم؛ ازجمله «وضعیت جهان ۱۹۹۴»، «وضعیت جهان ۱۹۹۸» و چند دوره دیگر. همچنین کتاب‌هایی که تلفیقی از موضوعات کشاورزی و محیط زیست بودند نیز در انتشارات قرار گرفتند، چراکه این حوزه‌ها به‌طور طبیعی در هم تنیده‌اند. برای نمونه، بحران آب هم به کشاورزی مربوط است و هم به محیط زیست.
وی در ادامه گفت: در همین راستا، کتاب «کشاورزی کم‌آب» را منتشر کردیم که بر اساس اقلیم ایران نوشته شد و حدود ۱۸ سال از انتشار آن می‌گذرد. کتاب «زراعت نوین» نیز یک تک‌نگاشت تألیفی و حاصل همکاری جمعی از اساتید دانشگاه است که بر مبنای شیوه‌های نوین تولیدات کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی ایران نوشته شده است. هدف ما این بود که کتاب‌ها منطبق با فضای زیست کشور باشند و بتوانند از تخریب بیشتر محیط زیست و منابع آب جلوگیری کنند. این روند همچنان ادامه دارد؛ به‌عنوان مثال، کتاب «مدیریت آب» را منتشر کرده‌ایم که یکی از مهم‌ترین کتاب‌های موجود در حوزه مدیریت منابع آب است و چندین نویسنده در نگارش فصل‌های مختلف آن مشارکت داشته‌اند.
مسئول نشر جهاددانشگاهی خراسان رضوی با تاکید بر اینکه نشر کتاب به‌تنهایی کافی نیست، گفت: ما تنها یک حلقه از یک زنجیره بزرگ هستیم. متولیان امر باید از کاربردی‌کردن محتوا غافل نشوند و در کنار آن، مردم نیز تقریباً به همان میزان مسئولیت و نقش دارند تا بهبود امور را دنبال کنند.
نیک‌ذات بیان کرد: در حوزه کشاورزی، ما با دو قلمرو مهم مواجه هستیم که شامل حوزه آکادمیک و حوزه کاربردی است. بسیاری از افراد علاقه‌مند به کشاورزی، کار را به صورت عملی انجام می‌دهند اما از شیوه‌های نوین بی‌اطلاع‌اند؛ از سوی دیگر، بسیاری از متخصصان آکادمیک کمتر وارد تجربه عملی می‌شوند. جهاد کشاورزی سال‌هاست بخش ترویج را پیش می‌برد اما آن بخش بیشتر کاربردی است و چندان آکادمیک نیست.
وی افزود: در واقع نگاه به گونه‌ای بوده است که خلأ میان این دو قلمرو را شناسایی کنیم و کتاب‌هایی منتشر کنیم که با قلم نویسندگان دانشگاهی نوشته شده اما برای عموم قابل استفاده باشد. هرچند این هدف همیشه به‌طور کامل محقق نشده، چراکه سال‌هاست میان این دو فضا فاصله وجود دارد؛ نویسنده دانشگاهی معمولاً کمتر می‌تواند یا تمایل دارد که به زبان ساده برای عموم بنویسد و افراد کاربردی هم عموماً با شیوه درست نگارش کتاب آشنا نیستند.
مسئول نشر جهاددانشگاهی خراسان رضوی با اشاره به کتاب‌های منتشر شده در حوزه کشاورزی، گفت: در این حوزه ما چندین کتاب کاربردی خوب منتشر کرده‌ایم؛ مانند کتابی درباره کشاورزی دیم با تمرکز بر استان فارس که نکات عملی بسیار مفیدی برای کشاورزان ارائه می‌دهد، یا کتاب‌هایی درباره استفاده از علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها که کاملاً ساده نوشته شده‌اند و همچنین کتاب‌هایی در حوزه کمپوست و پرورش قارچ که با همین رویکرد آماده شدند.
کسب جایزه سه عنوان کتاب برگزیده سال
نیک‌ذات درباره افتخارات کسب شده انتشارات جهاددانشگاهی بیان کرد: انتشارات جهاددانشگاهی تاکنون سه کتاب برگزیده سال، چندین کتاب برگزیده استانی، کتاب سال استان و کتاب فصل داشته است. در دهه هفتاد نیز به‌طور مستمر از ناشران موفق نمایشگاه بین‌المللی کتاب بودیم و هر سال لوح تقدیر دریافت می‌کردیم. اما به‌مرور، مشکلات شرکت در نمایشگاه‌ها افزایش یافت و در سال‌های اخیر نتوانستیم در آن‌ها حضور داشته باشیم. با این حال، در سال‌های ابتدایی فعالیت، غرفه انتشارات جهاددانشگاهی مشهد در نمایشگاه‌های بین‌المللی یکی از زیباترین و شلوغ‌ترین غرفه‌ها بود و حتی بسیاری از کتابخانه‌های سراسر کشور برای تهیه کتاب به آن مراجعه می‌کردند.
وی با بیان اینکه میان وضعیت اقتصادی و کاهش خرید کتاب، به‌طور طبیعی ارتباط وجود دارد، افزود: کتاب کالایی است که جزء نیازهای اولیه محسوب نمی‌شود. تجربه نشان می‌دهد که فشارهای اقتصادی موجب می‌شود کالاهای ضروری در اولویت قرار بگیرند و کالاهایی که ضروری نیستند در اولویت پایین‌تری قرار بگیرند. متأسفانه کتاب در کشور ما جزء نیازهای اساسی محسوب نمی‌شود و در شرایط فعلی به‌راحتی وارد سبد خرید خانواده‌ها نمی‌شود. از سوی دیگر، فضای فرهنگی ما نیز به‌گونه‌ای نیست که کتاب‌خوانی به‌عنوان یک ارزش اجتماعی تلقی شود؛ نه لزوماً از جنبه اقتصادی، بلکه از نظر جایگاه اجتماعی. وقتی دانایی ارزش محسوب نشود، طبیعتاً جزو مطلوبات جامعه نیز نخواهد بود.
مسئول نشر جهاددانشگاهی خراسان رضوی درباره عواملی که باعث شده است نگاه رایج امروز، ارزش دانش را در تبدیل شدن آن به ثروت مادی ببیند، گفت: به نظر می‌رسد عوامل مختلفی مؤثر بوده‌اند. سرعت زندگی بالا رفته و مخاطب امروز کمتر حوصله دارد که برای بهره‌مندی از نتایج یک فعالیت، منتظر فرایندهای طولانی بماند. او بیشتر به دنبال نتایج زودبازده است. در حالی که کسب دانش و علم، معمولاً بازدهی بلندمدت دارد.
نیک‌ذات افزود: در گذشته نیز از علم نافع و علم غیرنافع صحبت می‌شد، اما امروز بیش از هر چیز گفته می‌شود که علم باید کاربردی باشد؛ دانشی که نتیجه آن برای خود فرد و نیز برای جامعه منفعت ایجاد کند. این نگاه، با توجه به هزینه‌بر بودن هر فعالیت، تا حدی منطقی است. بنابراین اگر علمی کاربردی باشد، می‌تواند در نهایت به نوعی ثروت، چه مادی و چه معنوی منتهی شود.
وی در پایان تصریح کرد: در این مورد که آیا جامعه ما بیش از حد مادی نشده است، باید توجه داشت که هر قضاوتی در این زمینه دائمی نیست. ما در دوره گذار قرار داریم؛ دوره‌ای که از زیست سنتی خارج شده‌ایم اما هنوز به نقطه تثبیت‌شده زیست مدرن نرسیده‌ایم. فرایند جهانی‌سازی، رشد فناوری و سرعت اطلاع‌رسانی، باعث شده کشورها شبیه‌تر شوند و سبک زندگی‌ها به هم نزدیک شود.
