ارتباط «جهاد» با «صلح» در اسلام

جهاد در اسلام به معنای تلاش و مبارزه در راه خدا و علیه دشمن است که می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله جهاد نظامی، جهاد علمی، جهاد اقتصادی و حتی جهاد با نفس. این مفهوم در قرآن و احادیث اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان یکی از راه‌های تقرب به خداوند معرفی شده است. در اسلام، جهاد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: جهاد ابتدایی که برای گسترش دین و دعوت به اسلام انجام می‌شود و جهاد دفاعی که برای محافظت از سرزمین‌های اسلامی و دفاع در برابر دشمنان است.

 

در این میان برخی از علما جهاد را به معنای تلاش برای اصلاح جامعه، مبارزه با ظلم و فساد، و حتی کوشش در راه کسب علم و دانش نیز تعبیر کرده‌اند، البته در احادیث اسلامی، جهاد با نفس به‌عنوان «جهاد اکبر» شناخته شده، زیرا مبارزه با تمایلات نفسانی و تلاش برای رسیدن به کمال انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، با حجت‌الاسلام والمسلمین عباس بابایی، مدیر قرارگاه تربیتی امین و استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

«جهاد» به این معناست که انسان تمام توان خود را وسط میدان آورده و در برابر دشمن قرار گیرد، بنابراین بر هر اقدام و تلاشی نمی‌توان نام «جهاد» گذاشت. در واقع فعالیت و تلاشی جهاد محسوب می‌شود که آن فعالیت و مبارزه در برابر دشمن و جبهه‌ای که دشمن علیه کیان و حاکمیت اسلامی قرار داده باشد، انجام شود. در تقسیم‌بندی جهاد انواعی وجود دارد، جهاد ابتدایی، یکی از انواع جهاد است که با اذن پیامبر(ص) و امام معصوم باید انجام شود، به این معنا که اسلام در ابتدا نسبت به برخی مکتب‌ها، کشورها، محورها و... حمله کند و جهاد دفاعی نوعی دیگر از جهاد است که اگر اسلام هم نمی‌گفت عقل آدمی به ضرورت آن حکم می‌کرد و اگر کسی به حریم و حرم شما تجاوز کرد و به آبرو، عزت، احترام و اقتدار شما تعدی کرد باید در برابر او ایستادگی داشته باشید.

 

در بیان تفاوت «جهاد اکبر» با «جهاد اصغر» باید گفت «جهاد اصغر» همان مبارزه در میدان با دشمن بیرونی است. در زمان پیامبر(ص)، وقتی صحابه از جنگ با دشمن بر می‌گشتند، پیامبر(ص) فرمودند: خوش آمد می‌گویم به کسانی که «جهاد اصغر» را پشت سرگذاشته و «جهاد اکبر» پیش روی آنهاست. پس «جهاد اصغر» مواجه‌هایی است که ما با دشمن بیرونی داریم، اما «جهاد اکبر» مهم‌تر است، جهاد دائمی با دشمنی است که لحظه‌ای از ضربه زدن به انسان دست بر نمی‌دارد و غفلت نمی‌کند. «أَعْدَي عَدُوِّكَ نَفْسَكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْكَ» دشمن‌ترین دشمنان ما نفس ماست که بین دو پهلوی ما قرار گرفته و مرتب در حال جنگ است و مجاهده با این دشمن قهار و پیروزی بر او باعث می‌شود انسان در جهاد اصغر هم پیروز باشد.

 

وقتی جهاد را مواجهه‌ای در برابر دشمن تعریف کردیم، بنابراین هر عرصه‌ای که دشمن ورود کند و نسبت به حاکمیت اسلامی و مردمان این حاکمیت اعلان جنگ کند ایستادگی در آن موضوع و در آن مقطع جهاد محسوب می‌شود. اکنون دشمن در حوزه اقتصادی وارد شده و فشار زیادی به کشور ما می‌آورد و هر کسی که با نگاه ارتقای حاکمیت اسلامی، کمک به مردم و ایستادگی در برابر دشمن فعالیت‌های اقتصادی کند مجاهد فی سیبل الله است. زمانی در عرصه‌های هسته‌ای و علوم روز نیاز به مجاهدت داشتیم، زیرا این علوم را در اختیار ما نمی‌گذاشتند و شهیدان بسیاری در این عرصه وارد شدند و نام مجاهد گرفتند، بنابراین در هر عرصه‌ای که دشمن وارد شود و ما در همان عرصه ایستادگی کنیم، جهاد نام می‌گیرد و این جهاد می‌تواند جهاد اقتصادی، جهاد سیاسی و یا .... باشد.

 

درباره نقش جهاد در رشد معنوی و اخلاقی فرد، روایتی از امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) داریم که فرمودند: «في تَقلُّبِ الأحْوالِ عُلِمَ جواهِرُ الرِّجالِ،؛ آگاهی بر گوهر آدم‌ها، در دگرگونی شرایط، حاصل می‌شود.» جهاد و جنگ، یکی از بهترین بسترها برای آشکارشدن گوهرهای وجودی انسانهاست که در دوران دفاع مقدس نمونه‌های بسیاری را دیدیم. با توجه به این نکته، جهاد در ارتباط با خدا، کمک به دیگران، پیدا کردن ظرفیت‌های وجودی خود و همچنین قرب الهی بسیار مؤثر است و در تمام این موارد نقش ایفا می‌کند و نشان می‌دهد جهاد می‌تواند در رشد معنوی و اخلاقی فرد مؤثر باشد.

 

 

در خصوص هماهنگی جهاد با مفاهیم صلح و عدالت دو نگاه در اسلام وجود دارد، نگاه اول این است که ما باید با انسان‌ها در صلح و امن و امان زندگی کنیم و اگر کسی، یا تفکری به‌عنوان مستکبر آمد و خواست صلح را برهم بزند و آرامش را از انسان‌ها سلب کند، چه باید کرد؟ اگر یک رژیمی به‌نام اسرائیل آمد و 50 هزار نفر و در دل آنها چند هزار زن و کودک را به خاک و خون کشید، چه باید کرد؟ ما برای آنکه به اصل اولیه اسلام که صلح، آرامش و زندگی مسالمت‌آمیز با انسان‌ها در کنار هم است، برسیم لازمه‌اش انجام جهاد است و در واقع جهاد و صلح دو مفهومی است که با هم در ارتباطند نه آنکه با هم در تضاد باشند، البته اگر نگاه صحیح برگرفته از آیات و روایات باشد، اما اگر نگاه افراطی نسبت به مقوله جهاد باشد این مسئله جهاد با مفهوم صلح و آرامش کاملاً در تضاد است.

 

انسان مؤمن وقتی خودش را در چهارچوب اسلام ناب، مکتب تشیع و انقلاب اسلامی ترسیم کرد لاجرم حرف زدن، کار و استراحت کردن و همه‌ فعالیت‌هایش حکم جهاد می‌تواند پیدا کند؛ زیرا دشمن در مواجهه با او همه تلاش خود را می‌کند تا توانمندی‌ها، استعدادها و ایمان و تقوای او را نابود کند، چنانچه این شخص ایستادگی کرد و کیفیت اقتصادی و معیشتی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که در برابر دشمن باشد، وضعیت تربیت فرزندان خود را به‌گونه‌ای ترسیم کرد که در برابر دشمن باشد، کیفیت سلوک خود با خانواده را به‌گونه‌ای انجام داد که در برابر دشمن باشد و... همه این موارد حکم جهاد را پیدا می‌کند و بسیار ارزشمند است.