خطورات انسانی سه منشأ رحمانی، نفسانی و شیطانی دارند

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، در نشست مجازی که امروز 25 خردادماه، در خصوص «خطورات انسان» برگزار شد، اظهار کرد: خطورات انسان سه منشأ دارد که شامل منشأهای رحمانی، نفسانی و شیطانی می‌شود. مواردی که منشأ آن‌ها رحمانی است، «إلهام» نام دارد. الهامات ربانی بسیار لطیف و شیرین است؛ هدایتی است که خداوند بدون زحمتِ درس و مدرسه در قلب آدمی می‌افکند. زیرا علم عشق، آموزه‌ای الهی است و آن را در دفتر کتاب ننوشته‌اند.

وی ادامه داد: الهام رحمانی با تقوای خداوند نصیب انسان می‌شود زیرا خداوند در قسمتی از آیه ۲۸۲ سوره «بقره» فرموده است: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ؛ تقوای خدا را پیشه كنيد و خدا شما را می‌آموزانَد» هنگامی که کسی به تقوای حقیقی می‌رسد، خداوند به او «فرقان»، یعنی نیروی تمیز حق از باطل را عنایت می‌کند، زیرا چنین عنایتی را در آیه ۲۹ سوره «فرقان» بشارت داده و فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ ای اهل ایمان، اگر خدا ترس و پرهیزکار شوید خدا به شما فرقان بخشد (یعنی دیده بصیرت دهد تا به نور باطن حق را از باطل فرق گذارید) و گناهان شما را بپوشاند و شما را بیامرزد، که خدا دارای فضل و رحمت بزرگ است.» علم حقیقی همانی است که این نیرو را به انسان بدهد و این علم جز با الهام به دست نمی‌آید.

انصاری تصریح کرد: منشأ دوم خواطر، نفسانی است؛ همان که آن را «هَاجِس» و جمعش را «هَوَاجِس» می‌گویند. متأسفانه توهمات درونی مانع می‌شود كه نفس مطيع باشد و وقتی که اوهام و خيالات می‌آيد، انسان به وجود و نفس خويش ميدان می‌دهد كه برای خود تصوراتی بسازد. شيطان هم در اين مسير ياری می‌كند و به تعبير علمای اخلاق، هواجس نفسانی و خواطر شيطانی مانع درونی برای رياضت و تسليم و مطيع و رام شدن نفس می‌شود. 

صاحب تفسیر مشکاة افزود: تقوا بر دو ركن سلبی و ايجابی مبتنی است. در تقوا اگر اجتناب وجود دارد و ارتكاب هم یافت می‌شود؛ اجتناب از گناهان و ارتكاب واجبات دو رکن اساسی در تقوا هستند. لازم به ذکر است که اساس كار رياضت را تقوا تشكيل می‌دهد كه بايد با آن، لجاج‌های نفس را گرفت و آن را به طاعت و پذيرش واداشت.

این مفسر قرآن کریم بیان کرد: سومین منشأ خطورات درونی، شیطانی است و «وسوسه» نام دارد. نطفه شوم گناه با خطوری شیطانی در نفس شکل می‌گیرد. وسوسه در قلبی که به روشنای هدایت نورانی شود، مجالی برای تولد شوم خود پیدا نمی‌کند؛ اما اگر قلب تیره و نمور باشد و نور هدایت بر آن نتابد، وسوسه در آن پا می‌گیرد و رشد می‌کند. درست مثل میکروب که در فضای نمور و نمناک و تیره رشد می‌کند. آماده کردن بستر برای راه یافتن وسوسه شیطانی در جان یا تابیدن الهام رحمانی بر آن، به دست خود انسان است.