حفظ وحدت؛ از اساسی‌ترین ارکان پایداری اجتماعی

سیدمسعود عمرانی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی اظهار کرد: در شرایط بحرانی همچون جنگ، مخاصمه یا تهدیدهای امنیتی، جامعه بیش از هر زمان دیگری به آرامش روانی، انسجام اجتماعی و پایداری اعتقادی نیاز دارد. در این موقعیت‌ها، اضطراب، ترس، شایعه‌پراکنی و اختلافات داخلی می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به پیکره جامعه وارد کنند، از این‌رو، آموزه‌های قرآن کریم و تعالیم حیات‌بخش اسلام، دستورالعمل‌هایی روشن و جامع برای حفظ آرامش و وحدت در برابر تهدیدهای خارجی و بحران‌های درونی ارائه می‌دهند، دستورالعمل‌هایی که هم بعد فردی و روان‌شناختی و هم بعد اجتماعی و جمعی را پوشش می‌دهند.

 

وی ادامه داد: یکی از اساسی‌ترین ارکان پایداری اجتماعی در چنین شرایطی، حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه است. قرآن کریم در آیه‌ای می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا». این آیه، مؤمنان را دعوت می‌کند تا به ریسمان محکم الهی چنگ زنند و از تفرقه و پراکندگی بپرهیزند، این ریسمان الهی، همان اصول و ارزش‌های مشترک دینی و الهی است که می‌تواند اقوام، گروه‌ها و طبقات گوناگون جامعه را حول یک محور متحد سازد. وحدت، نیرویی هم‌افزا ایجاد می‌کند که دشمن را در برابر جامعه ناتوان می‌سازد، در حالی‌که اختلاف و تفرقه، به‌راحتی می‌تواند زمینه‌ساز نفوذ دشمنان شود و انسجام جامعه را متلاشی کند.

 

عمرانی بیان کرد: در کنار وحدت، آرامش روانی نیز جایگاه ویژه‌ای در آموزه‌های قرآنی دارد. انسان در مواجهه با خطرات و بحران‌ها، طبیعی است که دچار اضطراب و هراس شود، اما قرآن یادآور می‌شود که این اضطراب می‌تواند با ایمان و ذکر خداوند تسکین یابد. در آیه شریفه‌ای از سوره رعد آمده است: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». آرامش حاصل از یاد خدا، نوعی ثبات درونی به انسان می‌بخشد که او را در مواجهه با موقعیت‌های دشوار مقاوم‌تر و تصمیم‌گیری‌های او را عاقلانه‌تر می‌سازد.

 

وی افزود: از دیگر آموزه‌های کلیدی قرآن در زمان تهدید، توصیه به آمادگی، هوشیاری و استقامت است. در سوره انفال خداوند فرموده است: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» که این آیه بر اهمیت آمادگی دفاعی و تجهیز جامعه به نیرو و امکانات تأکید می‌کند، یعنی ایمان، اگرچه پایه اصلی پایداری است، اما بدون آمادگی عملی و نظامی، ناکافی خواهد بود. در ادامه، قرآن فرمان به پایداری، صبوری و مرزبانی نیز می‌دهد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا». در این آیه، نه‌ فقط بر صبر فردی، بلکه بر هم‌افزایی در صبر و ایستادگی جمعی تأکید شده است تا جامعه‌ای مقاوم و هوشیار در برابر تهدیدها ساخته شود.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان بیان کرد: قرآن همچنین بارها هشدار می‌دهد که نزاع و درگیری‌های درونی، از جدی‌ترین عوامل شکست‌اند. در سوره انفال آمده است: «وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ». نزاع و اختلاف، نیروی جامعه را تحلیل می‌برد، اعتماد متقابل را از میان می‌برد و راه را برای دشمنان هموار می‌سازد.

 

وی گفت: در این میان، دو عنصر حیاتی دیگر، یعنی صبر و توکل نیز جایگاهی بنیادین دارند. صبر در آموزه‌های قرآنی، نه یک حالت انفعالی، بلکه یک فضیلت فعال است که انسان را در برابر امواج بحران حفظ می‌کند. در سوره بقره، صابران کسانی معرفی می‌شوند که در هنگام مصیبت، با تسلیم در برابر اراده الهی، از اضطراب می‌رهند و در مسیر رشد روحی قرار می‌گیرند: «وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ... إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ». در کنار صبر، توکل نیز از دیگر مفاهیم بنیادینی است که به انسان مؤمن قدرت می‌دهد تا تصمیمات سخت را با اطمینان اتخاذ کند، بی‌آنکه از نتایج آن هراس داشته باشد. آیه «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ»، بیانی است از ضرورت اعتماد قلبی به تدبیر الهی پس از اندیشه و عزم.

 

عمرانی افزود: از دیگر منابع آرامش در شرایط بحرانی، باور به قضا و قدر الهی است، این باور که همه حوادث جهان، حتی مصائب فردی و اجتماعی، در چارچوب حکمت الهی رقم خورده‌اند، دل را از نگرانی می‌رهاند و نوعی رضایت درونی ایجاد می‌کند. آیه «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ... إِلَّا فِي كِتَابٍ»، تأکید دارد که هیچ رویدادی تصادفی نیست و چنین ایمانی به مشیت الهی، احساس بی‌پناهی را از انسان می‌زداید و جای آن را به حس همراهی با تقدیر الهی می‌دهد.

 

وی اظهار کرد: اما در کنار این عوامل مثبت، تهدیدهایی نیز جامعه را در معرض فروپاشی قرار می‌دهند. دشمنان، از جمله ابزارهایی که برای ضربه‌زدن به انسجام داخلی استفاده می‌کنند، تفرقه‌افکنی، شایعه‌سازی، تحریک احساسات و بهره‌برداری از نقاط ضعف ایمانی است که قرآن، با بینشی ژرف، نسبت به این خطرات هشدار می‌دهد. از جمله در آیه «إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا، به لزوم بررسی اخبار و جلوگیری از گسترش شایعات کاذب تأکید می‌شود. در آیه دیگری، به نیت شریرانه شیطان برای ایجاد کینه و دشمنی در میان مردم اشاره می‌شود: «إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ...». همچنین، دلبستگی‌های افراطی به دنیا و اموال، که در آیه «إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ» آمده است، می‌تواند روحیه ایثار و فداکاری را تضعیف کند و مردم را از همدلی و مشارکت باز دارد. ناامیدی از رحمت خدا نیز همان‌گونه که در آیه «وَلَا تَيْئَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ» مطرح شده، از جمله عواملی است که روحیه جمعی را متزلزل کرده و مردم را در برابر بحران‌ها ناتوان می‌سازد.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان گفت: قرآن کریم، همچون نقشه راهی برای عبور از بحران، اصولی همچون وحدت، صبر، توکل، ذکر و ایمان به تقدیر الهی را مطرح می‌کند. این آموزه‌ها نه‌تنها بر پایداری فرد مؤمن اثر می‌گذارند، بلکه در سطح کلان، جامعه‌ای مقاوم، منسجم و امیدوار می‌سازند، جامعه‌ای که از درون تهی نمی‌شود و در برابر توطئه‌های بیرونی نیز آسیب‌پذیر نخواهد بود. در مقابل، تفرقه، شایعات، ضعف باور و دلبستگی‌های افراطی به دنیا از جمله عواملی هستند که اگر مورد توجه قرار نگیرند، می‌توانند بنیان‌های اجتماعی را از هم بپاشند و مسیر دشمن را هموار سازند.