زهره صداقت:
باورهای دینی مانند قطب‌نمایی در زندگی جوانان است
دبیر علمی خانه اندیشه و گفت‌وگوی خانواده با بیان اینکه باورهای دینی مثل یک قطب‌نما در زندگی نوجوان و جوان عمل می‌کند، گفت: جوان و نوجوانی که پایبند به اصول دینی است، در انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شغل، گزینش همسر، دوست‌یابی تصمیم‌گیری‌هایش متأثر از معیارهای الهی و اخلاقی می‌شود. فردی که به ارزش‌هایی مثل امانت‌داری، عدالت‌خواهی و رضای خداوند اهمیت می‌دهد در مسیر زندگی هم به این ارزش‌ها توجه می‌کند.
دین در زندگی نوجوانان و جوانان نقش گسترده‌ای دارد و می‌تواند تأثیرات مثبت فراوانی داشته باشد. در این دوران حساس، نوجوانان به‌دنبال معنا، هویت و مسیر زندگی خود بوده و دین می‌تواند به‌عنوان یک راهنما برای رشد فکری، اخلاقی و اجتماعی فرد در این دوره از حیات او عمل کند. به منظور بررسی «تأثیرات دین بر زندگی نوجوانان و جوانان»، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی با زهره صداقت، دبیر علمی خانه اندیشه و گفت‌وگوی خانواده گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛ ایکنا ـ دین چه تأثیری بر زندگی روزمره نوجوانان و جوانان دارد؟
دین در زندگی روزمره نوجوان و جوان، تأثیراتی بنیادین و چند لایه دارد، اولین لایه، لایه معنابخشی است، در مرحله‌ای که نوجوان با پرسش‌های بنیادین و اساسی مواجه می‌شود که من چه کسی هستم؟ هدفم چیست؟ چرا باید زندگی کنم؟ دین پاسخ‌های عمیق و ساختارمندی ارائه می‌دهد. این معنا و هدف باعث می‌شود نوجوان و جوان دچار بی‌هویتی، سردرگمی و پوچ‌گرایی نشود و باور اینکه انسان خلیفه خداست و زندگی فرصتی برای رشد روحی انسان است، برای فرد انگیزه درونی ایجاد می‌کند که انسان متعالی شود.
لایه دوم، لایه عملگرایی است و دین با راهنمایی عملی و تعیین اصول اخلاقی و رفتاری در زمینه‌هایی مثل روابط والدین، روابط با دوستان و حتی جنس مخالف و استفاده از رسانه‌ها، تغذیه، اوقات فراغت، مدیریت احساسات و خشم، الگوی روشن و منسجمی ارائه می‌دهد و این چارچوب روشن رفتاری نوجوان را از حالت بی‌نظمی، افراط‌گرایی و آسیب‌های اجتماعی حفظ می‌کند و باعث می‌شود زندگی منظم، سالم و اخلاق‌مداری داشته باشد، برای نمونه سفارش دین به احترام به والدین، پرهیز از دروغ، رعایت حجاب و کنترل نگاه همه در شکل‌گیری سطح زندگی مؤثرند.
در لایه سوم، دین تأثیر عمیق روانی و عاطفی دارد، عبادات و اعمال عبادی مثل نماز، قرائت دعا، قرآن‌خوانی و شب زنده‌داری نه فقط باعث آرامش روانی، بلکه یک نوع ارتباط درونی شخصی با خداوند ایجاد می‌کند که نوجوان را در تنهایی‌ها، شکست‌ها، اضطراب‌ها حمایت می‌کند. این ارتباط شخصی با خداوند باعث احساس ارزشمندی و امنیت درونی فرد می‌شود. نوجوانی که خود را دیده و شنیده شده از سوی خدا احساس کند در برابر طوفان‌های عاطفی و روانی که در این دوره سنی بروز می‌کند بیشتر مقاومت می‌کند.
ایکنا ـ باورهای دینی در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی جوانان چه نقشی دارد؟
باورهای دینی مثل یک قطب‌نما در زندگی نوجوان و جوان عمل می‌کند، جوان و نوجوانی که پایبند به اصول دینی است، در انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شغل، گزینش همسر، دوست‌یابی و ... تصمیم‌گیری‌هایش متأثر از معیارهای الهی و اخلاقی می‌شود. فردی که به ارزش‌هایی مثل امانت‌داری، عدالت‌خواهی و رضای خداوند اهمیت می‌دهد در مسیر زندگی هم به این ارزش‌ها توجه می‌کند و علاوه بر این دین با تأکید بر مشورت، توکل، استخاره و... آرامش خاطر و اعتماد در تصمیم‌گیری‌ها ایجاد می‌کند و برای انسان‌ها آرامش روانی به همراه دارد. جوانی که خود باور است در موقعیت‌های حساس دچار اضطراب شدید نمی‌شود و انتخاب متعادل و متوازنی دارد و حتی باور به قضا و قدر او را در برابر پیامدهای پیش‌بینی نشده، مقاوم‌تر می‌کند. در واقع باورهای دینی در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی نقشی اثرگذار دارند.
ایکنا ـ چگونه دین در مواجهه با چالش‌های زندگی کمک می‌کند؟
دین در مواجهه با چالش‌های زندگی می‌تواند به‌عنوان یک پناهگاه روانی، یک راهنما و منبع انگیزه باشد. نوجوانان و جوانان در این دوره با بحران‌هایی مثل شکست تحصیلی، فشار همسالان، تردیدهای هویتی، دغدغه‌های عاطفی و ناامیدی از آینده روبه‌رو هستند و دین با ارائه نگاهی جامع به مفاهیمی مثل صبر، آزمایش، رشد در دل سختی‌ها و ... نشان می‌دهد که این موارد می‌تواند فرصتی برای بالغ شدن و رشد باشد. این نگاه تحولی به‌خودی‌خود اضطراب را کاهش و روحیه تاب‌آوری را افزایش می‌دهد.
دین به‌طور عملی ابزارهایی برای آرام‌سازی دارد، برای نمونه اعمال عبادی نماز و دعا، ذکر، استغفار، توبه و توسل تأثیرات اثبات‌شده‌ای برای کاهش اضطراب دارند و در بازیابی تعادل روانی و مدیریت خشم هم این موارد مؤثرند. برای نمونه در آموزه‌های قرآنی و روایی، بارها آمده است: «أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ؛ یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست». وقتی جوانی در شرایط سخت این ابزار معنوی را در اختیار دارد و به رفتارهای پرخطر و وابستگی‌های ناسالم پناه نمی‌برد. این موارد باید به‌عنوان باور در دل جوان باید باشد و تقویت شود. دین به فرد چشم‌اندازهای بلندمدت می‌دهد. یکی از دلایل ناتوانی تحمل مشکلات این است که افق روشنی از آینده وجود ندارد، اما دین با وعده پاداش الهی و ثواب صابرین و صالحین و نگاه ابدی به زندگی کمک می‌کند که جوان سختی‌های فعلی را در برابر پاداش‌‌های معنوی کوچک ببیند و دین با دعوت به توکل به خدا و باور به اینکه هیچ‌چیزی از نگاه خدا پنهان نمی‌ماند باعث می‌شود که احساس کند تنها نیست و در برابر ظلم و بی‌عدالتی، حقیقتی وجود دارد و بالاخره آشکار می‌شود. این حقیقت و ایمان به حضور خداوند می‌تواند بزرگ‌ترین تکیه‌گاه برای عبور از مصائب و مشکلات در دورانی نوجوانی و جوانی باشد.
ایکنا ـ آیا دین در شکل‌گیری هویت شخصی افراد کمک کرده است؟
بله دین در شکل‌گیری هویت شخصی افراد نقش مؤثری دارد. هویت پاسخی است که فرد در پاسخ به پرسش من کیستم؟ می‌دهد و در دوران نوجوانی و جوانی این پرسش به‌شدت فعال است و دین به‌عنوان یک نظام منسجم فکری و رفتاری، بستر قابل اعتمادی برای پاسخ به این نیاز فراهم می‌کند، لذا نوجوان و جوانی که با آموزه‌های دینی بزرگ می‌شود و در تعامل است می‌تواند نقش‌های زندگی‌اش را مثل نقش فرزند، دانش‌آموز، دوست و نقش‌های بزرگ‌تر مانند شهروند و نقش‌های آینده او مثل همسر بودن و والد بودن را در پرتوی یک هدایت الهی و معنادار سازمان‌دهی کند.
او تنها خود را در نسبت به اجتماع و موفقیت‌های دنیوی تعریف نمی‌کند و فراتر از آن به‌عنوان عبد و خلیفه خدا می‌بیند و تصویر پایدار و درونی از خود می‌سازد و این تصویر باعث می‌شود کمتر در برابر نوسانات اجتماعی دچار چالش بشود و فرو بریزد. دین با تعریف این ارزش‌ها و معیارهای اخلاقی به جوان کمک می‌کند در مسیر انتخاب‌هایش، خود واقعی را کشف کند. برای نمونه وقتی نوجوان در برابر رفتارهای پرخطر و مغایر با اخلاق همسالان و فشار آنها قرار می‌گیرد، داشتن معیارهای دینی صداقت پاک‌دامنی، مسئولیت‌پذیری و... به او امکان می‌دهد که تصمیماتی بر مبنای استقلال بگیرد که این فرایند نه‌تنها هویت اخلاقی، بلکه هویت جنسیتی فرد را سامان می‌دهد. دین کمک می‌کند که نوجوان دریابد مرد و زن بودن تنها یک ویژگی زیستی نیست و همواره با نقش مسئولیت و کرامت و با مأموریت خاص همراه است، از سوی دیگر هویت دینی، امکان حس تعلق را تقویت می‌کند و نوجوانی که حس می‌کند جزئی از یک امت اسلامی و یا جامعه‌ای متکی بر ارزش‌های الهی است، کمتر دچار انزوا، بی‌ریشه‌ای یا بحران فرهنگی می‌شود و حضور در مناسک جمعی، شرکت در نماز جماعت، سفر زیارتی و همه این موارد باعث می‌شود حس تعلق در فرد تقویت شود، هویت را از تعریف صرفاً درونی به هویتی زیستی و اجتماعی ارتقا می‌دهد و فرد نه‌تنها می‌داند کیست، بلکه می‌فهمد به کجا تعلق دارد؟ چرا زندگی می‌کند و چه نقشی در این جهان دارد.
ایکنا ـ آیا دین باعث افزایش اعتماد به نفس می‌شود؟
باورهای دینی در تقویت عزت‌‌نفس نقش اساسی دارند. دینی که کرامت انسانی را ذاتی و مستقل از موقعیت‌های اجتماعی می‌داند به نوجوانان احساس ارزشمندی درونی می‌دهد و در واقع وقتی دینی باور دارد که انسان نقش خلیفه الهی بر زمین دارد، توان تغییر درون و دنیای بیرون دارد و از موقعیت بالایی برخوردار است، باعث می‌شود که فرد در نگاه به خودش توانمند و مثبت باشد، حتی اگر از نگاه بیرونی نوجوان و جوان، در شرایط مطلوبی نباشد. حتی در آموزه‌هایی دینی مثل «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» یا «وَلَا نُكَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ» در این موارد فرد دعوت به کوشش و امید به رحمت الهی شده و باعث می‌شود ترس از شکست و قضاوت در دل نوجوان کاهش یابد، لذا یک جوان متدین می‌داند حتی اگر از تلاش‌هایش نتیجه‌ای حاصل نشود، تلاشش نزد خداوند ارزشمند است و این نگاه منجر به جسارت بیشتر در تصمیم‌گیری‌های او می‌شود.
ایکنا ـ چگونه آموزه‌های دینی بر روابط اجتماعی تأثیر گذاشته‌اند؟
آموزه‌های دینی، روابط اجتماعی را پایه احترام، صداقت و مسئولیت‌پذیری و ... بنا نهادند. درآیات و روایت توصیه‌هایی مثل «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» یا آنچه را که برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند، این موارد باعث می‌شود رفتار فرد در تعاملات اجتماعی از خودمحوری به سمت نوع‌دوستی و خیرخواهی سوق یابد و فردی که در روابط خود به حلال و حرام و به حق‌الناس و حرمت افراد توجه دارد روابط مؤثرتری در اجتماع دارد. همچنین دین با تأکید بر ارزش‌هایی همچون صله‌رحم، احسان به والدین، رعایت حقوق همسایه، همکاری اجتماعی و ... بستری را برای انسجام و همبستگی فراهم می‌کند و در میان نوجوانان و جوانان این آموزه‌ها می‌تواند مانع از خشونت، طرد اجتماعی و سوء استفاده‌های عاطفی باشد و روابطی بر پایه اعتماد و عزت شکل بگیرد.
با وجود تغییرات زیاد در حوزه فرهنگی و فناوری، هنوز هم دین نقش پررنگی در جامعه دارد و هرچند شکل و ابزارهای بروز آن متفاوت شده است، اما علاقه جوانان به مفاهیم معنوی یا حتی حضور در مراسم دینی و شرکت در گفت‌وگوهای دینی در فضای مجازی نشان می‌دهد دین به‌ویژه در قالب تجربه شخصی و معنویت‌گرایی جایگاه خود را دارد.
نیاز انسان به معنا و امنیت روانی و چارچوب اخلاق در دنیای پیچیده امروز بیشتر از گذشته احساس می‌شود و دین با پاسخ دادن به این نیازها و ارائه یک سبک زندگی متوازن می‌تواند نقش مؤثر و زنده‌ای در زندگی جوانان ایفا کند، البته به‌شرط اینکه دین با زبان روز، منطقی، غیر تحمیلی و با زبان درک‌کننده بازنمایی شود.
ایکنا ـ آیا فشارهای اجتماعی بر باورهای دینی تأثیر گذاشته‌اند؟
این مسئله انکارناپذیر است و فشارهای اجتماعی و فرهنگی رسانه‌ای بر باورهای دینی نوجوان و جوانان اثر می‌گذارد و همین فضای مجازی، سبک زندگی غربی و گاهی تناقض رفتاری در محیط‌های مذهبی موجب تردید و بی‌انگیزگی یا گسست‌های جوانان از آموزه‌های دینی شده، به‌ویژه اگر جوانان احساس کنند باورهای دینی‌شان به‌خوبی در جامعه دیده و یا حمایت نمی‌شود ممکن است دچار فاصله گرفتن از باورهای دینی شوند، هرچند این فشارها همیشه منفی نبوده و برخی از جوانان در برابر همین چالش‌ها به سمت جست‌وجوهای آگاهانه‌تر و پخته‌تر از دین می‌روند و اگر فضای نقد و گفت‌وگوی دینی فراهم باشد و دین به‌صورت پاسخگو و عقل‌گرا به نوجوان و جوان، ارائه شود بسیاری از این فشارها فرصتی برای تقویت ایمان می‌شود.
برای تقویت نقش دین در زندگی جوان‌ها، ابتدا باید زبان دین را با زبان نسل امروز هم‌سو کنیم، مفاهیم دینی را با بیان روشن، عقلانی و مسئله‌محور ارائه دهیم و نه صرفاً با رویکرد دستوری و سنتی. حضور الگوهای دینی که آگاه و قابل گفت‌وگو هستند بسیار مؤثر است و جوان نیاز دارد کسانی را ببیند که دین را نه در کلام، بلکه دین را در زندگی در کمال موفقیت تجربه کرده‌اند. باید زمینه‌هایی برای تجربه زیستی دین فراهم شود و فضاهای معنوی الگوهای معرفتی و فعالیت‌های اجتماعی بر پایه ارزش‌های دینی، گفت‌وگوهای آزاد و صمیمی پیرامون مسائل دینی، برگزار شود. وقتی دین در زندگی روزمره کاربردی و ملموس باشد به‌جای تحمیل، خودبه‌خود به بخش مؤثری از هویت و انگیزه جوان‌ها بدل می‌شود.
انتهای پیام 
