الهی خراسانی مطرح کرد
عاشورا گذشته نیست؛ «اکنون همیشه» است
رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت: ایرانیان از واقعه عاشورا، حافظه‌ای قدسی و جمعی ساخته‌اند، حافظه‌ای که در آن عاشورا، گذشته نیست، بلکه «اکنون همیشه» است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علی الهی خراسانی، رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، شامگاه ۱۲ تیرماه در نشست «عاشورا به مثابه صورت مثالی و کهن الگوی مقاومت در ناخودآگاه جمعی ایرانیان» اظهار کرد: ابتدا لازم می‌دانم به دیدگاه میرچا الیاده، اسطوره‌شناس برجسته معاصر، اشاره کنم. وی در آثار خود، به‌ویژه در کتاب اسطوره و واقعیت، به نقش آیین در بازآفرینی «زمان قدسی» می‌پردازد، نخست باید اندکی درباره مفهوم زمان قدسی توضیح داده شود تا روشن شود آیین چگونه تاریخ را زنده می‌سازد.وی ادامه داد: الیاده بر این باور است که انسان دو گونه تجربه زمانی دارد؛ نخست، زمان خطی یا تاریخی که ماهیتی گذرا، غیرقابل تکرار، مصرف‌شدنی و رو به فراموشی دارد و این زمان، خاص انسان مدرن است. دوم، زمان اسطوره‌ای یا قدسی که چرخه‌ای، بازگشت‌پذیر و تکرارشونده است و سرشار از حضور امر قدسی محسوب می‌شود، تجربه‌ای بنیادین که انسان در آن با «اکنون همیشه» مواجه است.
رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی افزود: در این نگاه، آیین صرفاً بازنمایی گذشته نیست، بلکه قدرتی هستی‌شناسانه دارد که رویدادهای بنیادین را از گذشته خارج کرده و در سطحی وجودی و قدسی، دوباره زنده می‌سازد، به تعبیر الیاده، اسطوره دروغ نیست، بلکه حقیقتی است که همواره رخ می‌دهد.
الهی خراسانی بیان کرد: از این منظر، ایرانیان از واقعه عاشورا، حافظه‌ای قدسی و جمعی ساخته‌اند، حافظه‌ای که در آن عاشورا، گذشته نیست، بلکه «اکنون همیشه» است. عاشورا در دل هر ظلم، زخم یا فریاد اجتماعی، دوباره سر برمی‌آورد، از این رو، عاشورا نه صرفاً سوگ‌نامه‌ای دینی، بلکه الگوی مقاومت، زبان دادخواهی جمعی و معنای رنج در فرهنگ شیعی ایرانی است.
وی گفت: زمان در عاشورا، نه‌تنها از نظر تاریخی، بلکه از منظر هستی‌شناختی نیز دگرگون می‌شود. در این خصوص جمله‌ای از امام حسین(ع) وحود دارد که جمله‌ای بنیادین در فهم هستی‌شناسی عاشوراست؛ ایشان می‌فرمایند:«وَ كَأَنَّ الدُّنْيا لَمْ تَكُنْ؛ گویی دنیا هیچ‌گاه نبوده است.»
رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: این جمله، اعلام پایان زمان خطی و آغاز زمان قیامتی است، در این لحظه، زمان تاریخی فرو می‌ریزد و اکنونِ قدسی آغاز می‌شود. آیین‌های عاشورایی، ما را هر سال وارد این «اکنون همیشه» می‌کنند. در نظریه بازگشت ابدی الیاده نیز آمده است که آیین‌ها، زمان را از تاریخ خطی بیرون می‌کشند و در چرخه‌ای قدسی بازتولید می‌کنند. آیین، زمان را معلق می‌سازد و تاریخ مصرفی و رو به زوال را در ظرفی از حضور و بقا قرار می‌دهد.
الهی خراسانی در ادامه گفت: در آیین عاشورا، ما نه به سال ۶۱ هجری بازمی‌گردیم، نه در سال ۱۴۰۰ شمسی هستیم، بلکه در زمانِ تاریخی نیستیم، ما وارد زمانی قدسی شده‌ایم، اکنونی که امتداد دارد و پایان‌ناپذیر است. این امر، نه از طریق مطالعه یا خاطره، بلکه با حضور در آیین تحقق می‌یابد و برای درک معنای وجودی عاشورا باید در آیین شرکت کرد، نه صرفاً به خواندن یا شنیدن اکتفا نمود.
وی اظهار کرد: به طور مثال شعار «یالَیْتَنا کُنّا مَعَکُم» تنها یک حسرت تاریخی نیست، بلکه تمنایی وجودی برای ورود به اکنون عاشورا است. وقتی گفته می‌شود: «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کربلا»، این بیان استعاری نیست، بلکه اشاره‌ای به استمرار امر قدسی در زمان و مکان است.
رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی افزود: در سنت شیعی، تفاوت جدی با اهل سنت نیز همین‌جاست، در اندیشه سنی، زمان تاریخی و خلافت در تاریخ اتفاق افتاده است، اما در نگاه شیعی، زمان شکسته می‌شود و ما در اکنونی دائمی و در آخرالزمان زندگی می‌کنیم. حضور در آیین، ما را به این زمانِ قدسی وارد می‌کند، زمان و مکانی که در آن تعلیق رخ می‌دهد و تجربه‌ای از ابدیت فراهم می‌شود.
الهی خراسانی بیان کرد: در همین راستا، مفهوم «مکان قدسی» نیز قابل تأمل است، فرق یک موزه با یک زیارتگاه در این است که در موزه با زمان تاریخی و خاطره سروکار داریم، اما در مکان قدسی، زمان تعلیق می‌شود و انسان در حضور امر قدسی قرار می‌گیرد. آیین‌ها برای آن خلق شده‌اند که ما را از زمان و مکان عرفی به زمان و مکان قدسی ببرند، آن هم با نشانه‌ها، نمادها و صورت‌بندی‌های خاص. اینکه چرا باید چای باشد، چرا باید سیاه‌پوشی باشد، چرا شربت لیمو جای چای را نمی‌گیرد، ریشه در سنتی دارد که ظرف حضور امر قدسی را فراهم می‌کند.
رئیس مرکز فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: آیین‌ها نیاز به آیین‌نامه حکومتی ندارند، آن‌ها در بستر خلاقیت پیروان یک مذهب شکل می‌گیرند و توسط خود مردم اصلاح یا تثبیت می‌شوند. برخی آیین‌ها ممکن است کارکردهای نادرست پیدا کنند یا از مسیر خود خارج شوند، اما اصل آیین به‌عنوان ظرفی برای تجربه قدسی، قابل انکار نیست. فرق اسلام شیعی با اسلام سلفی نیز همین‌جاست، سلفی‌گری تجربه قدسی را نفی می‌کند، اما شیعه آن را زیسته و بازتولید می‌کند.
وی تصریح کرد: باید به موضوع مهدویت و آغاز آخرالزمان نیز اشاره کرد. الیاده می‌گوید با امام حسین(ع)، نه‌تنها یک نهضت، بلکه پایان یک عصر و آغاز آخرالزمان اعلام شد. جمله «و دنیا لم تکن» نشان می‌دهد که از آن لحظه، تنها امر قدسی، باقی و مطلق است. از همان روزگار، مسئله «مهدی» نیز در سنت شیعی جدی شد. از قیام عبدالله بن معاویه تا نفس زکیه، جامعه شیعه در پی یافتن مصداقی برای مهدی بود، چون باور داشت که با عاشورا، زمان تاریخی پایان یافته و ما وارد «زمان آخر» شده‌ایم.
الهی خراسانی در پایان گفت: تمام این تجربه‌ها، فقط در چارچوب آیین‌ها قابل درک‌اند، از این رو، نه تنها آیین عاشورا، بلکه کل ساختار آیینی مذهب، حامل و حامی معنا، حقیقت و امر قدسی است، امری که تنها در متن زیسته و در تعلیق زمان و مکان و در حضور جمعی، قابل تجربه است.
انتهای پیام 
