بررسی ابعاد تاریخی آیین‌های مرتبط با سوگواری سیدالشهدا(ع) در حرم رضوی
از دوره صفویه به این سو، با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران، محدودیت‌های پیشین از بین رفت و عزاداری در ایام محرم و صفر، در حرم مطهر امام رضا(ع) جایگاهی ثابت و همیشگی، پیدا کرد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی و به نقل از آستان نیوز، تاریخچه برگزاری مراسم عزاداری ویژه ماه‌های محرم و صفر در حرم مطهر رضوی، قدمت طولانی دارد و این را می‌توان با بررسی اسناد مرتبط و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده‌اند، درک کرد. در بخشی از کتاب «حُسن جاوید: مروری بر موقوفات آستان قدس رضوی» آمده است: «قدیمی‌ترین وقفنامه دارای درآمد در این خصوص، موقوفه میرزامحمد مؤمن (حسب وصیت شاه طهماسب) در سال ۱۱۳۶ ه.ق است که برابر مفاد این وقفنامه، همه ساله نصف عواید موقوفات واقف در ایام عاشورا و هر روز و شب جمعه، باید صرف تعزیه‌داری امام حسین (ع) شود.»
در بخشی از کتاب آیین‌های حرم مطهر رضوی اثر علی اخوان مهدوی و رضا نقدی نیز آمده است: «آیین روضهخوانی یکی از آیین‌های حرم مطهر رضوی به شمار می‌رود و پیشینۀ آن در آستان قدس رضوی به دورۀ صفوی بازمی‌گردد. قدیمی‌ترین سند در‌این‌باره مربوط به پرداخت حقوق محمدحسین روضه‌خوان برای روضهخوانی ایام عاشورای حسینی در سال ۱۰۲۵ق است.»
آنچه در کتاب آیین‌های حرم مطهر رضوی به صورت جزئی‌تر پرداخته شده، معرفی انواع مدل‌های برگزاری روضهخوانی در حرم مطهر رضوی بوده که به سه‌گونه نذری، وقفی و رسمی اجرا می‌شده است، البته در این کتاب به این نکته هم اشاره شده که پس از انقلاب اسلامی، کمیسیون نظارت بر روضهخوانی و زیارت‌نامه‌خوانی ادارۀ تبلیغات آستان قدس، ساماندهی و آموزش روضه‌‌خوانان را بر عهده داشته و ادارۀ تبلیغات حرم مطهر، متولى برگزاری جلسات وعظ و خطابه، مدیحه‌سرایی و روضهخوانی و سوگواری در مناسبت‌های مختلف است.
روایت اسناد تاریخی از برگزاری مراسم عزاداری در حرم مطهر رضوی ویژه ماه محرم و صفر بر اساس اسنادی که از دوره صفوی باقی مانده در روز عاشورا، اربعین و بیست و یکم ماه رمضان، مراسمی در حرم امام رضا(ع) برگزار می‌شده و تکیه‌هایی در اطراف حرم مثل تکیه سید بابا و بالاسر مبارک بوده که مکان‌هایی برای مراسم عزاداری و سوگواری ماه محرم بوده است.
جالب است بدانید علاوه بر اینکه سند دیگری از نخل‌بندی که یکی از آیین‌های سنتی ماه محرم و صفر در حرم است و قدیمی‌ترین آن مربوط به سال ۱۰۶۷ می‌شود، اسنادی نیز مبنی بر سیاه‌پوشی حرم رضوی در ایام ماه محرم موجود است.
برخی از اسناد تاریخی عزاداری محرم در حرم مطهر رضوی که در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی وجود دارد شامل سند «صورت هزینه‌های برگزاری مجلس عزاداری در ماه محرم، سال ۱۰۷۹ قمری» و سند «هزینه‌های مراسم نخل‌بندی ایام عاشورا، مربوط به سال ۱۱۷۸ قمری» است و تمام این اسناد می‌تواند روایت‌کننده تاریخی از برگزاری مراسم عزاداری در حرم مطهر رضوی ویژه ماه محرم و صفر باشد.
همچنین سند «خرید پارچه مشکی جهت سیاه‌پوشی گلدسته‌های حرم امام رضا(ع) در ایام عاشورا، سال ۱۲۹۶ قمری» و سند «ارائه دستورالعملی به اداره مباشرت توسط اسدی، نیابت تولیت آستان قدس در رابطه با نحوه برگزاری مراسم روضهخوانی دهه آخر محرم در مدرسه علی‌نقی میرزا از محل مصارف موقوفه امین‌السلطان، مربوط به سال ۱۳۱۱ شمسی»، از دیگر اسناد موجودی است که به بحث وقف‌های انجام شده توسط واقفان به نیت برگزاری مراسم عزاداری در ماه‌های محرم و صفر در حرم امام هشتم(ع) است.
حکومت‌هایی مانند غزنویان و سلجوقیان به مردم اجازه برگزاری مراسم عزاداری را نمی‌دادند، اما آنچه که منابع موجود و رسمی نشان می‌دهد از دوره صفویه به بعد با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران، محدودیت‌هایی که مردم برای عزاداری سیدالشهدا(ع) در ماه محرم و صفر در حرم امام هشتم داشتند از بین رفت و این مراسم جایگاهی ثابت و همیشگی پیدا کرد.
حرم مطهر رضوی به دلیل قرار داشتن در مرکز شهر مشهد، کانون اجتماع هیئت‌های مذهبی محلات مختلف شد که به ویژه در روزهای عاشورا و تاسوعا برای عرض تسلیت به محضر ثامن‌الحجج و اقامه عزاداری به حرم مطهر مشرف می‌شدند. مشهورترین خط سیر هیئت‌های عزاداری مشهد برای رسیدن به حرم و اجتماع در صحن عتیق، مسیر بازار بزرگ بود و معمولاً این هیئت‌ها از طریق بازار سرشور، خودشان را به بازار زنجیر می‌رساندند و از آنجا وارد صحن عتیق می‌شدند.
در این گذر، پذیرایی از عزاداران در محل تیمچه‌های متعدد بازار مشهد برقرار بود و البته بخش عمده این پذیرایی‌ها با استفاده از ظرفیت موقوفاتی از آستان قدس رضوی که به این امر اختصاص یافته بود، صورت می‌گرفت.
شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که برخی از واقفان در دوره‌هایی همچون قاجار برای هزینه برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم و صفر در حرم مطهر رضوی مزرعه خود را وقف کرده‌اند، از جمله این موقوفه‌ها می‌توان به موقوفه «محمدحسین الشریف» مربوط به سال ۱۲۵۴ قمری / ۱۲۱۷ شمسی و اوایل دوره قاجار اشاره کرد که در آن «یک دانگ و نیم از مزرعه حسین‌آباد دریاچه واقع در حومه کرمان وقف حرم مطهر حضرت ثامن‌الائمه(ع) کرده تا یک ثلث درآمد موقوفه پس از کسر حق‌التولیه و حق‌النظاره و مخارج ملکی، به هر نحوی که متولی صلاح بداند در اطراف حرم محترم و مسجد گوهرشاد در ماه محرم و صفر خرج و صرف تعزیه‌داری کنند».
از دیگر موقوفه‌های مربوط به برگزاری عزاداری ماه محرم در آستان قدس رضوی می‌توان به موقوفه سیدعلی فرزند سیداسماعیل (مربوط به سال ۱۲۶۱قمری / ۱۲۲۴شمسی)، موقوفه امام‌وردی‌خان بیات مختاری و همسر وی آبجی سلطان (مربوط به سال ۱۲۶۷قمری/ ۱۲۳۰شمسی)، موقوفه فضل‌الله‌خان وزیر نظام (مربوط به سال ۱۲۷۱قمری / ۱۲۳۴شمسی) و موقوفه عضدالملک معروف به «صدر دیوان» متولی مشهور آستان قدس در دوره قاجار (مربوط به سال ۱۲۷۴قمری / ۱۲۳۶شمسی) اشاره کرد.
انتهای پیام 
