رویه امام سجاد(ع) روشنگری مداوم و مقاومت عمیق بود

در تاریخ اسلام، چهره‌هایی درخشیده‌اند که با سکوتی عمیق‌تر از فریاد، تاریخ را دگرگون کردند. امام سجاد(ع)، چهارمین پیشوای شیعیان و از جمله این چهره‌های کم‌نظیر است که پس از واقعه جان‌سوز عاشورا، در روزگاری که تیغ بر کلمه و اختناق بر جان سایه افکنده بود، با صبر، حکمت و نیایش، پرچم بیداری را بر دوش کشید. ایشان وارث کربلا بود، اما نه تنها وارث زخم و اندوه، بلکه نگاهبان پیام حماسه‌ای بود که می‌رفت در لابه‌لای غبار تحریف و سکوت حاکمان فراموش شود. به‌مناسبت شهادت امام سجاد(ع)، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی واعظ موسوی، پژوهشگر دینی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

پس از وقوع فاجعه عظیم عاشورا و شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و یاران باوفایش، فضای سنگین و خفقان‌آلودی بر سرزمین‌های اسلامی حاکم شد. یزید، حاکم وقت، خود را پیروز میدان می‌دانست و با غرور و تکبر، شهادت فرزند پیامبر(ص) را نه‌تنها شکست، بلکه فتحی بزرگ برای تثبیت قدرت خود قلمداد می‌کرد. فضای جامعه در آن دوران به‌گونه‌ای بود که کوچک‌ترین سخن یا حرکتی علیه حکومت اموی می‌توانست به شدیدترین برخوردها منجر شود. این اختناق سیاسی و اجتماعی، نتیجه مستقیم سه حادثه بزرگ و ویران‌گر در دوره سه‌ساله حکومت یزید بود؛ واقعه کربلا، حمله به مدینه و قتل‌عام مردم در آنجا و در نهایت حمله به مکه و آتش‌زدن کعبه با منجنیق. این فجایع جامعه اسلامی را در بهتی عمیق فرو برده و سکوتی هولناک بر مردم سایه افکنده بود.

 

در چنین شرایط دشوار و سهمگینی، امام سجاد(ع) با درایت، صبر و حکمتی شگرف، راهی تازه برای ادامه نهضت عاشورا و حفظ پیام آن برگزیدند. ایشان که خود از بازماندگان این حادثه جان‌سوز و حامل بار اسارت اهل‌بیت(ع) بودند، با بهره‌گیری از شیوه‌هایی هوشمندانه و نرم، به مقابله با موج تحریف، فراموشی و سانسور واقعه کربلا پرداختند.

 

یکی از برجسته‌ترین و ماندگارترین ابزارهای امام سجاد(ع) برای انتقال پیام عاشورا و تبیین معارف اسلام ناب، دعا و نیایش بود. ایشان به‌گونه‌ای هنرمندانه و حکیمانه، مفاهیم عمیق سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و الهی را در قالب دعاهایی بلیغ و پرمغز بیان کردند، دعاهایی که هرچند در ظاهر به درگاه خداوند عرضه می‌شود، اما در عمق خود، منظومه‌ای کامل از اعتقادات، آموزه‌ها و روشنگری‌ها را در خود نهفته دارد و مجموعه این ادعیه که امروز با نام شریف «صحیفه سجادیه» شناخته می‌شود، میراثی بی‌بدیل از امام سجاد(ع) است و به‌حق آن را «زبور آل محمد» نامیده‌اند. صحیفه سجادیه نه‌تنها یک اثر عبادی که یک متن زنده و پویا برای احیای حقیقت، عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی و تربیت انسان الهی است.

 

در کنار این روش معنوی، امام سجاد(ع) در زندگی روزمره نیز با ظرافت تمام، پیام عاشورا را در ذهن مردم زنده نگه می‌داشتند. روایت‌های بسیاری از زندگی ایشان به ما رسیده است که نشان می‌دهد آن حضرت چگونه در هر موقعیتی یادآور مظلومیت اهل‌بیت(ع) و فاجعه کربلا بودند. زمانی که چشمشان به گهواره‌ای می‌افتاد، بی‌اختیار اشک می‌ریختند و با یادآوری طفل 6 ماهه کربلا، مردم را متوجه عمق فاجعه می‌کردند و یا زمانی که با صحنه نوشیدن آب مواجه می‌شدند، به یاد تشنگی اهل‌بیت(ع) و عطش جان‌سوز امام حسین(ع) می‌افتادند و اشک می‌ریختند و حتی در برابر قصابی که قصد ذبح گوسفندی را داشت، می‌ایستادند و می‌پرسیدند که آیا این حیوان پیش از ذبح سیراب شده است یا نه و سپس با گریه می‌فرمودند: «ما مسلمانان، پیش از ذبح، به حیوان آب می‌دهیم، اما چگونه پسر پیامبر(ص) را با لب تشنه به شهادت رساندند؟» این جملات تأمل‌برانگیز در دل جامعه سؤال ایجاد می‌کرد و به‌صورت پنهانی اما مؤثر، واقعه کربلا را در دل‌ها زنده نگه می‌داشت.

 

 

امام سجاد(ع) همچنین از فرصت خطابه برای افشاگری و روشنگری بهره بردند. پس از واقعه کربلا و در ایامی که اهل‌بیت(ع) در اسارت بودند، در دو موقعیت مهم و تاریخی، خطبه‌هایی ایراد فرمودند که نقش بسیار بزرگی در آگاه‌سازی مردم و بازنمایی حقیقت ایفا کرد. نخستین خطبه، در روز دوازدهم محرم و هنگام ورود اسرا به کوفه ایراد شد، در این روز، حضرت زینب(س)، ام‌کلثوم و امام سجاد(ع) خطبه‌هایی کوتاه و بیدارگر خواندند که پرده از حقیقت جنایت بنی‌امیه برداشت.

 

اما خطبه‌ای که در شام و در مجلس یزید ایراد شد، بی‌شک یکی از ماندگارترین سخنرانی‌های تاریخ اسلام است. یزید در آن مجلس رسمی، با حضور سفرای دیگر کشورها و در حالی که خطیب درباری در حال ستایش او و تحقیر اهل‌بیت(ع) بود، قصد داشت خود را پیروز جنگ جلوه دهد، اما امام سجاد(ع) با شجاعت، از یزید اجازه خواستند تا بر منبر روند، ایشان از واژه «چوب‌ها» به‌جای منبر استفاده کردند تا عمق نفرت از این جایگاه غصب‌شده را آشکار سازند.

 

در ابتدا، یزید به‌شدت مخالفت کرد، زیرا از قدرت کلام و مقام اهل‌بیت(ع) آگاه بود و می‌دانست که اگر این منبر در اختیار آنان قرار گیرد، پایه‌های حکومتش لرزان خواهد شد، اما با اصرار حاضران و به دلیل ناشناخته بودن امام سجاد(ع) نزد بسیاری از مردم شام، ناچار شد اجازه دهد. امام با فصاحت و بلاغت بی‌نظیر، خطبه‌ای ایراد کردند که نه‌تنها بنی‌امیه را رسوا ساخت، بلکه چهره نورانی اهل‌بیت(ع) را به جامعه معرفی کرد. ایشان نسب شریف خود را به پیامبر اکرم(ص) رساندند، عظمت عاشورا را تبیین کردند و پرده از جنایات حکومت اموی برداشتند. این خطبه نه‌ تنها در تاریخ اسلام بلکه در تاریخ بشریت، جایگاه ویژه‌ای یافته و به‌عنوان سندی جاودانه از حقیقت‌گویی در اوج مظلومیت شناخته می‌شود.

 

 

امروز در جامعه ما، بخش‌هایی از میراث گران‌سنگ امام سجاد(ع) مغفول مانده است، از جمله صحیفه سجادیه که هنوز هم برخی آن را تنها مجموعه‌ای از ادعیه شخصی و عبادی می‌دانند، در حالی‌که این کتاب شریف، گنجینه‌ای از اندیشه‌های بلند اسلامی، تربیت اجتماعی، عدالت‌طلبی، بندگی آگاهانه و حتی مبانی حکمرانی صالحانه است، این اثر عظیم قابلیت آن را دارد که به‌عنوان متنی درسی در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تدریس شود و نسل امروز را با سبک خاص مبارزات نرم، عمیق و بلندمدت آشنا سازد. بی‌تردید، بازخوانی سیره امام سجاد(ع)، آن‌هم در دنیایی که دوباره با انواع تحریف‌ها و سیطره‌های نرم مواجه است، می‌تواند راهی برای بیداری، ایستادگی و آگاهی‌بخشی نسل‌ها باشد. راه امام سجاد(ع)، راه صبر هوشمندانه، روشنگری مداوم و مقاومت عمیق است، راهی که همچنان باید چراغ راه ما باشد.