صبر؛ عهدی میان عقل و عشق
صاحب تفسیر مشکاة گفت: انسان تنها زمانی می‌تواند صبورانه بر مسیر حق بایستد که نسبت به آن مسیر، شناخت داشته باشد و با آن پیوند قلبی برقرار کرده باشد، همین دو عامل، پایه‌های استقامت هستند.
به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز ۲۶ تیرماه، در نشست مجازی با موضوع «حقیقت مفعول کیمیای صبر»، اظهار کرد: در وجود انسان، دو نیروی متقابل همواره در حال کشاکش‌اند، از یک سو فطرت، عقل و جانان، و از سوی دیگر طبیعت و هواهای نفسانی. همین دوگانگی، انسان را در مسیر زندگی یا به سوی تقوا می‌کشاند یا به سوی فجور. خداوند سبحان نیز در قرآن کریم با تعابیری دقیق و هشداردهنده، سرنوشت گروهی از انسان‌ها را که از مسیر هدایت خارج شده‌اند، چنین ترسیم می‌فرماید:«فیها ولا تکلمون»؛ یعنی در آن جهان، دیگر جایی برای سخن گفتن و عذر خواستن نیست. این تعبیر، نشانه طرد و زجر و منع آن گروه است و به‌وضوح نشان می‌دهد که آدمیان در قیامت بر اساس نیتی که در دنیا پرورانده‌اند و شخصیتی که برای خویش ساخته‌اند، محشور خواهند شد.
وی ادامه داد: در کیفر خواست الهی نیز، جرم و رفتار این گروه بازخوانی می‌شود، آن‌گاه که خدای متعال فرمود::إن کان فریق من عبادی یقولون ربنا آمنا»؛ زمانی که گروهی از بندگان صالح من ایمان آوردند و به سوی پروردگار خود روی آوردند، شما یا با سلطه و چیرگی ظالمانه آن‌ها را تحت فشار قرار می‌دادید، یا ایشان را به تمسخر می‌گرفتید. این دشمنی و استهزاء نسبت به مؤمنان، همان عملی است که امروز در برابرشان قرار گرفته است و مجازات آن فرارسیده است.
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: در ادامه، خداوند در آیه ۱۱۱ می‌فرماید:«إنی جزیتهم الیوم بما صبروا إنهم هم الفائزون»؛ من امروز به سبب صبری که پیشه کردند، خود آنان را پاداش می‌دهم. دقت در این آیه نشان می‌دهد که خداوند دو بار با ضمیر متکلم وحده سخن گفته است: «إنی» و «أنا». این تأکید، دلالت دارد بر آن‌که خودِ حضرت باری‌تعالی، مستقیماً پاداش این بندگان شایسته را بر عهده گرفته است، و این امر لذتی عظیم و جایگاهی رفیع دارد.
انصاری در ادامه گفت: تصور کنید در مناسبت مهمی، فردی بزرگ، دعوت‌نامه‌ای را شخصاً به ما تحویل دهد؛ این اقدام چه احساسی در ما ایجاد می‌کند؟ حال در قیامت، خدای متعال، خود بندگانش را پاداش می‌دهد، بی‌واسطه، با کرامت کامل. این همان وعده‌ای است که در جای دیگر نیز آمده است: "وسقاهم ربهم شراباً طهوراً"؛ پروردگارشان آنان را با شرابی پاک سیراب خواهد کرد.
وی افزود: اما راز این رستگاری، در صبر آنان نهفته است. خداوند می‌فرماید:«بما صبروا» به سبب آن صبری که پیشه کردند. صبر در اینجا، تنها به معنای تحمل سختی نیست؛ بلکه جوهره‌ای است که همه شئون زندگی انسان را در بر می‌گیرد. چنان‌که گفته‌اند: صبر و ظفر هر دو دوستان قدیم‌اند / بر اثر صبر نوبت ظفر آید
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: انسان زمانی به مقام صابرین نائل می‌شود که عقل و شرع را بر زندگی‌اش حاکم سازد و در پرتو آن، تصمیم‌گیری و رفتار خود را سامان دهد. چرا که دوگانگی‌های درونی، از جمله کشاکش عقل و هوا، و تقابل طبیعت و فطرت، همواره با انسان همراه است. این کشمکش مداوم، انسان را در معرض انتخاب‌های سخت قرار می‌دهد.
انصاری تصریح کرد: در لحظات ابتلای زندگی، نفس به‌طور طبیعی به واکنش‌های سریع، احساسی و غریزی گرایش دارد؛ اما اینجاست که انسان باید با اتکا به عقل و شرع، در برابر امیال نفسانی ایستادگی کند. اگر موفق شود، به کاروان صابران خواهد پیوست.
وی ادامه داد: مقام صبر، در سه حوزه اصلی خود را نشان می‌دهد: نخست در مواجهه با «بایدها» مانند نماز، زکات، عفو، خوش‌رفتاری، عدالت، و… که همگی از سوی عقل و شرع تأیید شده‌اند. اما نفس، در برابر آن‌ها مقاومت می‌کند. در اینجا، انسان باید از نیروی عقل مدد گیرد و خواسته‌های نفس را مهار کند. این ایستادگی، همان صبر است.
صاحب تفسیر مشکاة گفت: دوم، در برابر «نبایدها» ست. در زندگی انسان، خطوط قرمز متعددی وجود دارد؛ چه در رفتار، چه در گفتار، چه در عمل. عقل و شرع این مرزها را ترسیم کرده‌اند. اگر انسان بتواند در برابر وسوسه‌ها و میل‌های درونی‌اش که او را به عبور از این مرزها فرا می‌خوانند مقاومت کند، صبر خود را نشان داده است.
انصاری افزود: و سوم، در برابر بلاها و دشواری‌های طبیعی زندگی. در این عرصه نیز نفس می‌خواهد از مسیر راحت‌طلبی، تنش‌گریزی و شانه خالی‌کردن از سختی‌ها عبور کند. اما کسی که با اتکای به عقل و ایمان، در این صحنه‌ها پایداری می‌کند، در زمره صابران قرار می‌گیرد. بنابراین، صبر نه یک حالت منفعلانه، بلکه کیمیای حیات انسان است. چنان‌که آمده است: صبر است و صد هزاران کیمیا / حق آفرید و صبر آدم ندید
وی اظهار کرد: اما صبر، خود نیازمند دو رکن اصلی است: نخست عشق و محبت، دوم آگاهی و شناخت. انسان تنها زمانی می‌تواند صبورانه بر مسیر حق بایستد که نسبت به آن مسیر، شناخت داشته باشد و با آن پیوند قلبی برقرار کرده باشد. همین دو عامل، پایه‌های استقامت‌اند.
صاحب تفسیر مشکاة در ادامه بیان کرد: به‌عنوان مثال، در زندگی‌مان تنها کسانی که در برابر تمام فراز و فرودها، رفتارها و نوسانات اخلاقی ما بیشترین شکیبایی را دارند، کسانی‌اند که هم ما را عمیقاً دوست دارند و هم به خوبی می‌شناسند. در رأس این افراد، مادر قرار دارد؛ همان‌که نه‌ماهِ حمل را با رنج تحمل کرده و پس از آن نیز با شکیبایی و عشق فرزند خود را پروریده است.
انصاری تصریح کرد: از این‌رو، هرگاه در وجود انسان عشق و شناخت نسبت به مسیر الهی شعله‌ور شود، توان صبر و مقاومت او نیز فزونی می‌گیرد. و چنین انسانی مصداق روشن وعده الهی است که فرمود:«إن الله مع الصابرین»
انتهای پیام
