گسست نسل جوان با قرآن نتیجه فاصله معرفت و عمل است

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمسعود عمرانی، معاون آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید بهشتی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی درباره نقش قرآن در حل مشکلات فردی و اجتماعی امروز، اظهار کرد: قرآن در جوامع اسلامی، نقشی چندلایه دارد؛ از منظر هویتی، کانون هویت دینی و فرهنگی است و متن آن در نمازها، مناسبت‌ها و مراسم عبادی تلاوت می‌شود.

وی افزود: قرآن، مرجع اخلاقی و استنادی برای ارزش‌های اجتماعی نیز به‌شمار می‌آید، اما امروزه با چالش‌هایی روبه‌رو شده است؛ به‌گونه‌ای که گاه به نقشی نمادین یا تشریفاتی تقلیل یافته، در حالی که خود قرآن می‌فرماید: «هُدًى لِلنَّاسِ» (بقره: ۱۸۵)؛ یعنی کتابی برای هدایت همه مردم است.

معاون آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید بهشتی تصریح کرد: اینکه باوجود گسترش فعالیت‌های قرآنی، همچنان مشکلات اخلاقی و اجتماعی افزایش یافته، نشان از فاصله گرفتن میان معرفت و عمل دارد. در همین راستا، امام علی(ع) می‌فرمایند: «هِیهَاتَ أَنْ تَدْعُوَ إِلَى كِتَابِ اللهِ مَنْ يُخَالِفُ أَمْرَهُ إِلَى الْعَمَلِ»؛ چگونه کسی که خود به قرآن عمل نمی‌کند، دیگران را به عمل به آن دعوت کند؟

عمرانی ادامه داد: قرائت سطحی و تمرکز صرف بر تلاوت ظاهری، بدون تأمل در معانی ژرف و تحول‌آفرین، زمینه‌ساز گسترش آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی شده است. همچنین شیوه‌های سنتی ارائه مفاهیم قرآنی برای نسل دیجیتال جذابیت ندارد و باعث گسست نسلی می‌شود. بنابراین باید از ابزارها و روش‌های نوین برای انتقال مفاهیم قرآن بهره برد. ناتوانی در پاسخ‌گویی به پرسش‌های نو، به تفسیرهای بسته و انعطاف‌ناپذیر منجر می‌شود. تا زمانی که قرآن در جریان زندگی مدرن قرار دارد و نه در متن آن، این شکاف ادامه دارد.

وی درباره راهکارهای قرآنی برای آرامش روانی، گفت: قرآن نسخه‌ای برای درمان روانی ارائه می‌دهد، از جمله: ذکر محوری: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد: ۲۸)؛ آرامش در گرو یاد خداست. توکل فعال: «وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» (طلاق: ۳)؛ یعنی سپردن کار به خدا پس از تلاش. پذیرش آزمون‌ها: «لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ» (آل‌عمران: ۱۸۶)؛ سختی‌ها بخشی از مسیر رشد است. نگرش آخرت‌محور: «وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَّكَ مِنَ الْأُولَى» (ضحی: ۴)؛ نگرش ابدی موجب کاهش اضطراب می‌شود.

معاون آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید بهشتی تصریح کرد: قرآن منبعی برای خودسازی و اصلاح سبک زندگی است؛ مانند آیه «وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَىٰ تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ» (ذاریات: ۵۵) برای بیدارسازی درونی، آیه «كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ» (ص: ۲۹) برای تدبر، و آیه «إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ» (اسراء: ۹) برای تطبیق با زندگی روزمره.

عمرانی بیان کرد: برای انس بیشتر نسل جوان با قرآن، لازم است که دیالوگ جای مونولوگ را بگیرد و فضای پرسش‌محور و آزاد از قضاوت فراهم شود. همچنین، ابزارهایی چون: «قرآن دیجیتال»: اپلیکیشن‌های تعاملی و پادکست‌های داستان‌محور مانند ماجرای اصحاب کهف، «قرآن کاربردی»: پیوند مفاهیم قرآنی با مسائل روز مانند عدالت اجتماعی، روان‌شناسی و محیط زیست. «هنر قرآنی»: بهره‌گیری از موسیقی معنوی، خوشنویسی مدرن و انیمیشن‌های آموزشی، «گروه‌های هم‌خوانی»: حلقه‌های جوان‌محور با فضای گفت‌وگو و بحث آزاد، می‌توانند مؤثر باشند.

وی ادامه داد: با الگو گرفتن از قرآن، بسیاری از چالش‌های اجتماعی از جمله فقر و طلاق قابل حل هستند. مثلاً درباره فقر، قرآن در آیه 7 سوره حشر «كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنكُمْ» بر جلوگیری از انباشت ثروت در دست ثروتمندان تأکید دارد. درباره طلاق نیز «وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَىٰ مِنكُمْ» (نور: ۳۲) بر آموزش و ازدواج شایسته همراه با شرط «معروف» (رفتار نیکو) تأکید کرده است. همچنین، در آیه «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا» (نساء: ۳۵) به راه‌حل میانجی‌گری تخصصی در بحران‌های خانوادگی اشاره می‌شود.

معاون آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید بهشتی همچنین افزود: از دیدگاه قرآن کریم، مسئولیت‌های اجتماعی افراد نیز اهمیت دارد. اصل امر به معروف و نهی از منکر، «كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ» (آل‌عمران: ۱۱۰) به‌عنوان نشانه خیریت امت در مشارکت فعال اجتماعی معرفی شده است. همچنین قرآن در آیه «وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ» (انفال: ۲۱) بی‌تفاوتی و انفعال اجتماعی را نکوهش می‌کند.

عمرانی اظهار کرد: برای کاهش گسست‌های اجتماعی و بازیابی جایگاه واقعی قرآن، مفسران نوگرا باید زبان نسل دیجیتال را درک کنند و مدارس قرآن تمرکز خود را از «حفظ صرف» به «فهم زندگی‌ساز» تغییر دهند. همچنین، سیاست‌گذاران باید شاخص‌هایی مانند عدالت، امانت‌داری و رحمت را به‌عنوان اصول قرآنی در حکمرانی مورد توجه قرار دهند.