دنیا جز لحظه‌ای کوتاه در برابر وسعت ابدیت نیست
صاحب تفسیر مشکاة گفت: انسان وقتی در قیامت با واقعیت ابدیت روبه‌رو می‌شود و وسعت بی‌نهایت آن را می‌بیند، به روشنی درمی‌یابد که عمر دنیا چیزی جز روزی یا بخشی از روز نبوده است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز ۱۶ مردادماه، در نشست مجازی با موضوع «دنیا، درنگی کوتاه برای ابدیتی جاودان»، اظهار کرد: در آیه شریفه «قَالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ»، گوینده، خداوند متعال است. از سوی ذات اقدس الهی یا از زبان فرشته‌ای مأمور، پرسشی بنیادین و تأمل‌برانگیز مطرح می‌شود که چه مدتی در زمین درنگ کردید؟ واژه «لَبِثْتُمْ» به معنای درنگ و اقامت است، و تعبیر «فِي الْأَرْضِ» نیز در غالب استعمالات قرآنی ناظر به زمین دنیا و حیات دنیوی است. البته برخی از مفسران احتمال داده‌اند که مراد از «الأرض» در این آیه، «أرض البرزخ» باشد، اما ظاهر آیه و سیاق آن به‌روشنی دلالت بر همان زمین دنیا دارد؛ زمینی که در آن زندگی روزمره انسان‌ها جریان دارد و ابتدا به ذهن متبادر می‌شود.
وی ادامه داد: این پرسش در قیامت، پس از دمیده شدن در صور، مطرح می‌شود؛ آنگاه که انسان‌ها در پیشگاه خداوند حاضر می‌شوند و حجاب‌ها از مقابل چشمانشان برداشته شده است. سؤال این است که با همه عمر خود، چه مقدار در زمین اقامت داشتید؟ پاسخ انسان‌ها چنین است: «قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ؛ یک روز یا بخشی از روز درنگ کردیم». سپس می‌افزایند: «فَسْئَلِ الْعَادِّينَ؛ اگر شک دارید، از شمارگران بپرسید».
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: آنان کسانی‌اند که آمار و حساب دقیق لحظات عمر انسان را دارند. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که این سؤال از چه کسانی است؟ آیا تنها خطاب به اهل معصیت است یا مؤمنان را نیز شامل می‌شود؟ در آیات مربوط به قیامت، انسان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ گروه اول، کسانی هستند که ترازوی اعمالشان سنگین است: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ» و گروه دوم، آنانند که ترازوی اعمالشان سبک است: «وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ» از این رو می‌توان گفت این پرسش، هم اهل سعادت و هم اهل شقاوت را دربر می‌گیرد.
وی افزود: اگر مخاطب آیه را اهل شقاوت بدانیم، عمق هشدار آن بیشتر نمایان می‌شود. به آنان گفته می‌شود که با همه شقاوت، فریب‌خوردگی و غفلت، در قبال چه چیزی اینچنین عمر خویش را باختید؟ مگر چقدر در دنیا ماندید که اجازه دادید نفس اماره بر شما مسلط شود؟ آیا چنین عمر کوتاهی، ارزش آن را داشت که به بهای جاودانگی آخرت، تباه شود؟
انصاری گفت: از سوی دیگر، این پرسش می‌تواند متوجه اهل ایمان، تقوا و صبر نیز باشد. درباره اینان، خداوند می‌فرماید: «إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ» و امیرالمؤمنین(ع) نیز در وصف متقین می‌فرماید: «صَبَرُوا أَيَّامًا قَلِيلَةً، فَعَقَّبَتْ لَهُمْ رَاحَةً طَوِيلَةً؛ آنان در برابر دنیا، اندکی صبر کردند و نتیجه‌اش آسایشی جاودانه شد».
وی اظهار کرد: پس در هر دو صورت، خواه اهل نجات باشند یا اهل خسران، این حقیقت بر همگان روشن می‌شود که عمر دنیا، در مقایسه با ابدیت، بسیار اندک و ناچیز است. انسان وقتی در قیامت با واقعیت ابدیت روبه‌رو می‌شود و وسعت بی‌نهایت آن را می‌بیند، به روشنی درمی‌یابد که عمر دنیا چیزی جز روزی یا بخشی از روز نبوده است. این برداشت از تفاوت زمان، در ادبیات فارسی نیز بارها بیان شده است: عمر اگر خوش گذرد، زندگی نوح کم است/ و به ناخوش گذرد، یک نفسش بسیار است.
صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: در همین رابطه، سوره روم نیز این حالت را توصیف می‌کند. در آنجا می‌خوانیم: «وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا غَيْرَ سَاعَةٍ ۚ كَذَٰلِكَ كَانُوا يُؤْفَكُونَ؛ در روز قیامت، مجرمان سوگند می‌خورند که جز ساعتی اندک در دنیا نمانده‌اند. حتی کمتر از یک روز، یک نصف روز یا بخشی از نصف روز». آنگاه در ادامه آیه، پاسخ نهایی از سوی خداوند چنین بیان می‌شود: «قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا ۖ لَّوْ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ آری، شما جز اندکی درنگ نکردید، اگر می‌دانستید!»
وی ادامه داد: این آیه شریفه، در نهایت، تذکری بسیار ژرف و بیدارکننده برای هر انسان آگاه است؛ یادآور این حقیقت که دنیا، اندک است و متاع آن قلیل؛ چنان‌که قرآن در مواضع مختلف فرموده است: «قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيلٌ». فرصت عمر، بسیار کوتاه است؛ اما با همین فرصت کوتاه، می‌توان برای ابدیت تصمیم گرفت. دنیا گذراست، اما نتایج آن باقی. به تعبیر امیرالمؤمنین(ع): «كَمْ مِنْ عَاقِلٍ أَسِيرِ لِهَوَاهُ، وَكَمْ مِنْ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ». و در پایان، این هشدار الهی طنین‌انداز می‌شود: «قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا ۖ لَّوْ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ خداوند فرمود: اگر شما (در این دنیا) جز اندکی درنگ نکرده‌اید، کاش می‌دانستید».
انتهای پیام
