نگاه قرآنی به رسانه؛ حرکت به مقصد متعالی انسانی
پژوهشگر دینی گفت: در نظام اخلاقی قرآن، خبرنگار و رسانه جایگاه بسیار حساسی داشته و طبیعتاً مسئولیت‌هایی همسو با اصول اخلاقی اسلام برعهده دارند.این اصول شامل راست‌گویی، امانت‌داری، پرهیز از دروغ، حفظ آبروی افراد، ترویج خیر و نیکی در جامعه است.
براساس آموزه‌های قرآن کریم نگاه به رسانه و خبر به اصول اخلاقی و انسانی عمیقی تکیه دارد قرآن بر اهمیت صداقت، عدالت و انصاف و نشر اخبار مثبت تأکید دارد و به انسان‌ها یادآوری می‌کند که در اعمال و گفتار خود مسئول هستند.
قرآن همچنین به کرامت و ارزش هر انسان تأکید می‌کند. به‌طور کلی نگاه قرآنی به رسانه و خبر بر پایه اصول اخلاقی و انسانی استوار است که می‌تواند به شکل‌گیری رسانه‌ای مسئول و مؤثر منجر شود و با رعایت این اصول، رسانه‌ها می‌توانند در ارتقای فرهنگ و آگاهی عمومی نقش بسزایی ایفا کنند و به ایجاد جامعه‌ای سالم و پایدار کمک کنند.
خبرنگار ایکنا از خراسان‌رضوی نظر به اهمیت نگاه قرآنی به رسانه و خبر، از صداقت تا مسئولیت اجتماعی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام سیدرضا عمادی، پژوهشگر دینی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا_ آیات قرآن چه توصیه‌هایی درباره خبررسانی، امانت‌داری، یا شایعه‌پراکنی دارند؟
قرآن کریم به انسان توصیه می‌کند تا درباره آنچه به آن یقین و علم ندارد، زبانش را باز نکند. «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» و (ای انسان) هرگز آنچه را که به آن علم و اطمینان نداری دنبال نکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند. و همین طور عدم اعتماد به خبری که از فاسقان به دست می‌آید. در مورد امانت‌داری که بخش مهم آن رساندن خبر است؛ خداوند در قرآن کریم چندین بار امانت را به‌صورت مفرد و جمع به‌کار برده است. در آیه 125 سوره «شعرا» از زبان 6 نفر از پیامبران الهی، یعنی نوح(ع)، هود(ع)، صالح(ع)، لوط(ع)، شعیب(ع) و موسی(ع) مهم‌ترین امانت‌داران معرفی می‌شوند که واضح است برترین خبررسانان میان بشر پیامبران‌اند. «انِّی لَکُمْ رَسُولٌ اَمِین؛ مسلماً من برای شما پیامبری امین هستم» همچنین در آیه 8 سوره «مؤمنون» امانت‌داری به عنوان یکی از مشخصات برجسته مؤمنان واقعی آورده شده و می‌فرماید: «وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ و آنها که امانت‌ها و عهد خود را رعایت می‌کنند.
ایکنا_ آیا آیه «إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ...» قابل تعمیم به سواد رسانه‌ای امروز است؟
در مورد خبر فاسق قرآن صریحاً اعلام می‌کند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ» می‌فرماید: «ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی برسانید و سخت از کار خود پشیمان شوید.»
پذیرش خبر فاسق از سوی مؤمنان، در صورت عدم بررسی و تحقیق، موجب آسیب‌زدن به دیگران و پشیمانی می‌شود. همه این نکات و آیات که در این گفت‌وگو فرصت بازخوانی آنها نیست قابل‌تعمیم به رسانه‌های امروز است.
برای نمونه آیه اشاره شده که نپذیرفتن خبر از سوی فاسقان است برای مردم بسیار قابل لمس است و در جنگ رسانه‌ای خصوصاً در تنش‌های اخیر به وضوح دروغ‌پراکنی از سوی فاسقان دیده می‌شود. پس صد البته این آیه امروز معنا پیدا می‌کند.
ایکنا_ خبرنگار و رسانه در نظام اخلاقی قرآن چه جایگاهی دارند؟
در نظام اخلاقی قرآن، خبرنگار و رسانه جایگاه بسیار حساسی دارد و طبیعتاً مسئولیت‌هایی دارند که با اصول اخلاقی اسلام همسو است. این اصول شامل راست‌گویی، امانت‌داری، پرهیز از دروغ، حفظ آبروی افراد، و ترویج خیر و نیکی در جامعه است. همچنین، رسانه قرار است در خدمت مصالح عمومی و توسعه جامعه باشد. از این‌رو خبرنگار و رسانه در نظام اخلاقی قرآن، باید در حرکت به مقصد متعالی انسانی با رعایت اصول اخلاقی، در جهت ارتقای جامعه و پیشبرد اهداف اسلام حرکت کند.
ایکنا_ چگونه می‌توان رسانه را به ابزار تبیین، هدایت و ارتقای آگاهی عمومی در مسیر حق تبدیل کرد؟
امروزه رسانه‌ها در زندگی روزمره ما نفوذ کامل دارند. رسانه‌ها زندگی شخصی و فعالیت‌های عمومی را به یکدیگر پیوند می‌زنند و تأثیرات فرهنگی ارائه می‌دهند. به طور کلی فرهنگ رسانه‌ای و طبیعت به صورت یک زمینه روحی و اجتماعی فرد را از تولد تا مرگ احاطه کرده‌اند. رسانه‌ها معمولاً در به وجود آوردن الگوهای رفتاری بسیار مؤثر هستند.
برای نمونه قهرمانان، هنرپیشه‌ها و قهرمانان ملی و البته خبرهای متنوعی که در طول ساعات زندگی از رسانه‌ها به گوش می‌رسد تأثیرات بسیار مهمی در تغییرات فرهنگی جامعه دارند گاهی از سوی قصه‌ها، فیلم‌ها، کتاب‌ها، مجلات و موسیقی. در این میان می‌توان رسانه‌ها را به‌عنوان یکی از وسایل و ابزارهای رشد در یک مسیر انسان‌مدارانه مورد استفاده قرار داد. با این توضیح که رسانه کالای ملموس تولید نمی‌کنند بلکه بیشتر به تولید علائم و نشانه‌هایی می‌پردازند که آگاهی خاصی را در مصرف‌کنندگان پدید می‌آورد.
رسانه‌ها با مراکز حسی انسان برخورد می‌کنند، آنها را می‌بینم یا می‌شنویم تا در نهایت نتیجه آن‌یک آگاهی خاص است. این اتصال، هویت ما را می‌سازد که اگر با فرهنگ و نگرش دینی و انسانی ما همخوانی نداشته باشد می‌تواند خصوصاً در نسل‌های نو، داشته‌های ارزشمند ما را تغییر دهد بالاخص در عصر فرا رسانه‌ها که فاصله از میان رفته است. فرد انسانی به‌طور کامل از طریق پذیرش ارتباط، به محیط مرتبط می‌شود. مرد و زن تابع بیان و آگاهی در یک فرهنگ تعیین‌کننده هستند.
در ارتباطات انسانی یک واسطه می‌تواند دیده، شنیده، لمس، چشیده یا بوییده شود. در عصر فرا رسانه‌ها آن اطلاعاتی که در گذشته انتشار وسیعشان هفته‌ها و یا ماه‌ها طول می‌کشید؛ اکنون در همان لحظه قابل دسترس است. در واقع فرهنگ به دو صورت هنر نخبگان و فرهنگ عامه دیده می‌شود. در نتیجه برای هدایت یک زندگی انفرادی و اجتماعی هماهنگ باید به (افزایش آگاهی) به دور از تأثیرپذیری از تحریفات و القائات بیرونی با در نظر گرفتن آموزه‌های قرآنی که اقیانوس بی‌نهایت راهنمایی‌های الهی ست و تکیه بر فطرت و وجدان انسانی؛ می‌توان رسانه را به ابزار تبیین، هدایت و ارتقای آگاهی عمومی در مسیر حق تبدیل کرد.
ایکنا_ مسئولیت خبرنگار مؤمن در مواجهه با جنگ رسانه‌ای و تحریف اخبار چیست؟
یکی از اصطلاحات قرآنی درباره شایعات و اخبار بی‌اساس در جامعه، اصطلاح «اراجیف»پاست که به صراحت در آیات 60 تا 62 سوره احزاب می‌فرماید: «لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا» اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان مرضی هست و خبرسازان لرزه‌افکن و شایعه‌افکنان (اراجیف گویندگان) در مدینه، از کارشان بازنایستند، تو را سخت بر آنان مسلط می‌کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو نپایند. لعنت‌شدگانند هر جا یافت شوند، گرفته و به‌سختی کشته شوند. این سنت خداوندی است که در میان پیشینیان نیز بود و در سنت خدا تغییر نخواهی یافت.
«مرجفون» از نظر قرآن یک گروه سازمان‌یافته همچون منافقان هستند. همان‌طوری که منافقان به‌عنوان یک جریان اجتماعی و جاسوس دشمن عمل می‌کنند و از درون جامعه اسلامی به آن ضربه می‌زنند، مرجفون یک گروه سازمان‌یافته هستند که می‌توانند افزون بر منافقان شامل گروه‌های مسلمانی باشند که خواسته و یا ناخواسته در این حرکت و جریان مشارکت می‌کنند.
کسانی که با اخبار و شایعات بی‌اساس و دروغ باعث تزلزل و اضطراب جامعه می‌شوند و با اخبار دروغ خود زلزله در جامعه و نظام سامان‌یافته آن می‌اندازند. در این میان مسئولیت خبرنگار مؤمن در مواجهه با جنگ رسانه‌ای و تحریف اخبار، مطالعه و شناخت شگردهای دشمن در جنگ نرم از ابعاد مختلف فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و ایجاد راهکارهای میان مدت و بلند مدت برای مقابله، ارتقای سطح فعالیت‌های رسانه‌ای و بهره‌گیری از فناوری برتر رسانه‌ای و امکانات نوین ارتباطی برای مقابله با هجوم رسانه‌ای است.
ایکنا_ قرآن چگونه از خطرات «گمان»، «افتراء» و «تهمت» در حوزه خبر هشدار می‌دهد؟
قرآن کریم در آیات متعددی از خطرات و زشتی‌های گمان، افترا و تهمت به‌ویژه در مورد اخبار، به شدت هشدار می‌دهد. این اعمال به‌عنوان دروغ و از گناهان کبیره شمرده می‌شوند و در آیات متعددی از قرآن، از جمله سوره «نحل» (آیه ۱۰۵) و سوره «هود» (آیه ۱۸) با شدت مورد نکوهش قرارگرفته‌اند. قرآن کریم افترا را به‌عنوان یکی از اقسام دروغ معرفی می‌کند و آن را عملی زشت و ناپسند می‌شمارد. قرآن به تأثیر منفی این اعمال بر جامعه اشاره دارد و از ایجاد تفرقه و اختلافات ناشی از تهمت و افترا می‌گوید. همچنین در آیه ۱۱ سوره «نور» که معرف به آیه افک است در مورد تبعات تهمت زدن سخن می‌گوید. این آیه به مجازات کسانی که در تهمت دست داشتند اشاره می‌کند، و بیان می‌دارد که هرکس به اندازه سهم خود در این گناه مجازات خواهد شد و کسی که نقش اصلی را در این تهمت داشته است، عذاب بزرگی در انتظار اوست. این نوع برخورد شدید از طرف خدای متعال در این موضوع به معنای هشدار جدی در حوزه خبررسانی است.
انتهای پیام
