دعای نوزدهم صحیفه سجادیه؛ بیانی لطیف از حکمت‌های الهی در نظام باد و باران

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز 21 مردادماه، در نشست مجازی با موضوع «لازمه ایمان به خداوند چیست؟»، اظهار کرد: دعای نوزدهم صحیفه سجادیه، از دعاهای امام زین‌العابدین(ع) است که در هنگام استسقاء، یعنی طلب بارش باران الهی پس از دوره‌ای خشکسالی، قرائت می‌شود. واژه «جهد» در اینجا به معنای انقطاع المطر یا نیامدن باران و خشک شدن زمین است که ما امروز آن را خشکسالی می‌نامیم.

وی ادامه داد: این دعا از سوی امام، با مناسبت طلب باران برای سرزمین‌های تشنه و نیز دل‌های تشنه انسان‌ها بیان شده است. آغاز دعا چنین است: «اَللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ، وَ انْشُرْ عَلَيْنَا رَحْمَتَكَ؛ پروردگارا! باران رحمتت را بر ما ببار و رحمت خود را بر ما بگستران».

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: واژه «اسقنا» از ریشه «سقی» به معنای آبرسانی است و «استسقاء» به معنای طلب باران می‌باشد. در تعالیم دینی، به مؤمنان توصیه شده که برای رسیدن به باران رحمت الهی، مستقیماً از ساحت قدسی پروردگار طلب کنند، زیرا باور ما بر این است که نزول باران در نظام هستی به طور کامل به اراده الهی وابسته است.

انصاری گفت: ادب استسقاء در معارف دینی گاه به صورت دعا و گاه همراه با نماز خاصی، موسوم به نماز باران، آموزش داده شده است. در فقه، این نماز با آداب ویژه‌ای برگزار می‌شود؛ از جمله اینکه خطیب در روز جمعه مردم را دعوت می‌کند و پیش از برگزاری نماز، سه روز روزه‌داری می‌کنند. سپس در روز دوشنبه، میان طلوع آفتاب و ظهر، در فضای باز و نه در شهر، نماز باران اقامه می‌شود؛ مگر در مسجدالحرام که خواندن آن در شهر نیز مجاز است.

وی افزود: از جمله آداب این مراسم، حضور مردم با نهایت خشوع و تضرع، همراه داشتن کودکان و حتی دام‌ها، و ایجاد صحنه‌ای است که نهایت نیاز و وابستگی بندگان به رحمت خداوند را نشان دهد. این آداب، لطافت‌ها و ظرایف عرفانی خاصی دارد که در عین جنبه فقهی، بسیار شنیدنی و دیدنی است.
صاحب تفسیر مشکاة عنوان کرد: امام سجاد(ع) در این دعا از خداوند می‌خواهند:«اَللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ»؛ خدایا بارانی بر ما بباران که «غیث» نامی از نام‌های باران در زبان عرب است. در قرآن و ادبیات عرب، برای باران نام‌های گوناگونی ذکر شده است؛ مانند «وابل»، «سیل» و «قیس». واژه «قیس» از ریشه «قوس» به معنای گره‌گشایی و فریادرسی است و به بارانی اطلاق می‌شود که به‌موقع و مفید نازل شده و مشکلات را برطرف می‌کند.

انصاری اظهار کرد: امام ادامه می‌دهند: «وَ انْشُرْ عَلَيْنَا رَحْمَتَكَ بِغَيْثِكَ الْمُغْدِقِ؛ رحمتت را به سبب باران فراوان و نافع بر ما بگستران». واژه «مغدق» از ریشه «قدق» به معنای فراوانی و سرشاری است. در قرآن، در سوره جن، آمده است: وَ أَلَّوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً؛ و اگر آنان بر راه راست پایدار می‌بودند، حتماً با آبی فراوان سیرابشان می‌کردیم».

وی در ادامه گفت: امام سپس از «سحاب منساق» سخن می‌گویند. «سحاب» جمع «سحابة» و به معنای ابر است. «منساق» از ریشه «سوق» به معنای رانده و هدایت شده می‌باشد. این اشاره لطیفی است به نظام طبیعی حرکت بادها و ابرها که خود جلوه‌ای از رحمت الهی است.

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: از منظر توحیدی، همان‌گونه که امام بیان می‌کند، باد و باران هر دو به فرمان مستقیم خداوند در چرخه‌ای دقیق پدید می‌آیند. قرآن کریم در آیات متعدد به این حقیقت اشاره دارد؛ از جمله آیه ۹ سوره «فاطر» که می‌فرماید: «وَ اللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلَى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا كَذلِكَ النُّشُورُ؛ و خدا همان کسی است که بادها را فرستاد تا ابرهایی را برانگیزند، سپس آن را به سوی سرزمینی مرده راندیم و به وسیله آن زمین را پس از مرگش زنده کردیم؛ این‌گونه است زنده شدن مردگان.»

انصاری افزود: در آیه ۵۷ سوره «اعراف» نیز می‌خوانیم: «وَ هُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّياحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّىٰ إِذَا أَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ؛ و اوست که بادها را به عنوان بشارت‌دهنده پیشاپیش رحمتش می‌فرستد، تا آنگاه که ابرهای سنگین را بردارند، آن را به سوی سرزمینی مرده برانیم، سپس از آن آب فرو فرستیم و به وسیله آن انواع ثمرات را بیرون آوریم؛ این‌گونه مردگان را بیرون می‌آوریم، باشد که پند گیرید».

وی تصریح کرد: در قرآن بیش از صد آیه درباره باد و باران آمده است؛ با اینکه اقلیم حجاز بسیار خشک است و بارش در آن اندک. این نشان‌دهنده نگاه گسترده قرآن به موضوعات طبیعی برای همه نسل‌ها و اقلیم‌هاست. حتی پدیده‌هایی چون برف و تگرگ که مردم حجاز تجربه‌ای از آن نداشتند، در قرآن با دقت بیان شده است.

صاحب تفسیر مشکاة ادامه داد: بنابراین، دعای نوزدهم صحیفه سجادیه، علاوه بر جنبه معنوی و توحیدی، نوعی بیان لطیف از حکمت‌های الهی در نظام باد و باران است که امام سجاد(ع) آن را در قالب دعا، همراه با اشارات دقیق علمی و طبیعی، مطرح کرده است. این دعا در حقیقت، هم گشودن درهای رحمت الهی است و هم آموزش ارتباط میان پدیده‌های طبیعی و اراده پروردگار.