فرهنگ وقف؛ جریانی زنده و پویا در زندگی اجتماعی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد احمدزاده، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: باید به ظرفیت‌های عظیم مردمی در حوزه کار خیر و وقف توجه ویژه داشت. ظرفیتی که ریشه در فرهنگ دیرینه نیکوکاری و سنت‌های ارزشمند ایرانی ـ اسلامی دارد. با وجود آنکه جامعه امروز با مشکلات اقتصادی گسترده و بحران‌های جدی معیشتی مواجه است، اما شواهد نشان می‌دهد که فرهنگ نیکوکاری در میان مردم نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه همچنان با قدرت ادامه دارد و حتی در بسیاری موارد با جلوه‌های تازه‌ای همراه شده است. گرچه طبیعی است که سطح کمک‌های مالی و ارزش مادی نذورات و وقف‌ها در برخی موارد به دلیل فشارهای اقتصادی کاهش پیدا کرده باشد، اما نکته مهم و قابل تأمل این است که تعداد متقاضیان برای انجام امور خیر افزایش چشمگیری یافته و همچنین عرصه‌های فعالیت خیرخواهانه به شکل گسترده‌تری تنوع پیدا کرده است.

وی ادامه داد: در گذشته، کار خیر غالباً در حوزه‌های محدود و مشخصی همچون فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی جریان داشت و افراد نیکوکار بیشتر در همین عرصه‌ها حضور می‌یافتند. اما امروز دایره این فعالیت‌ها بسیار وسیع‌تر شده و موضوعاتی نوین در کانون توجه واقفان و خیران قرار گرفته است. حوزه‌هایی همچون تحکیم بنیان نهاد خانواده، ایجاد اشتغال و کارآفرینی برای جوانان، حمایت از فعالیت‌های جهادی و اجتماعی، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، تقویت فریضه‌های اجتماعی همچون امر به معروف و نهی از منکر و حتی موضوع جدید و حساسی چون فرزندآوری و حمایت از خانواده‌های در معرض کاهش جمعیت، همگی در زمره عرصه‌های وقف‌های جدید به شمار می‌آیند. این تغییر و تنوع نشان می‌دهد که جامعه، همراه با تحولات اجتماعی و نیازهای روز، همواره در حال بازتعریف حوزه‌های کار خیر است و وقف نیز به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین نمودهای آن، انعطاف و پویایی خود را حفظ کرده است.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی بیان کرد: بر اساس گزارش‌های رسمی، استان خراسان رضوی در میان تمامی استان‌های کشور رتبه نخست را در ایجاد وقف‌های جدید و ترویج فرهنگ وقف به خود اختصاص داده است. این استان طی دهه اخیر، به‌طور میانگین سالانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ وقف جدید به ثبت رسانده است؛ آماری که تقریباً معادل ۱۰ درصد از کل موقوفات کشور است و سهم بسیار قابل توجهی را نشان می‌دهد. چنین آماری از یک سو بیانگر ایمان و اعتقاد راسخ مردم این خطه به فرهنگ وقف و کار خیر است و از سوی دیگر نشان می‌دهد که فرهنگ وقف نه‌تنها یک میراث تاریخی، بلکه یک جریان زنده و پویا در زندگی اجتماعی امروز به شمار می‌رود.

احمدزاده افزود: به‌منظور هدایت بهتر این ظرفیت عظیم، مرکزی تحت عنوان «مرکز مشاوره وقف» در خراسان رضوی راه‌اندازی شده است. مأموریت اصلی این مرکز آن است که ضمن توجه به اعتقادات و نیت واقفان، نیازهای واقعی جامعه را نیز در نظر گرفته و بر اساس این دو عامل، جهت‌دهی مناسبی به وقف‌ها ارائه دهد. در حقیقت، مشاوران این مرکز تلاش می‌کنند تا هم نیت واقف به‌درستی محقق شود و هم جامعه از ثمرات وقف در حوزه‌های اولویت‌دار بهره‌مند گردد. برای نمونه، ممکن است فردی که فرزند تنهاست و این موضوع برای او ملموس و دغدغه‌ساز است، وقف خود را به موضوع فرزندآوری و حمایت از خانواده‌ها اختصاص دهد. یا شخص دیگری که مشکلات معیشتی خانواده‌ها را از نزدیک لمس کرده، موقوفه‌ای برای مسکن یا حمایت از خانواده‌های کم‌برخوردار ثبت نماید.

وقف؛ مصداقی روشن از کار خیر

وی بیان کرد: وقف، در حقیقت، مصداقی روشن از کار خیر است که از دل مردم برمی‌خیزد، توسط مردم انجام می‌شود و در نهایت به نفع مردم و برای منافع عمومی جامعه به ثمر می‌رسد. واقف، بخشی از دارایی یا سرمایه خود را برای هدفی خیرخواهانه کنار می‌گذارد و متولی وقف به‌عنوان نماینده قانونی، وظیفه دارد این دارایی را در همان مسیر تعیین‌شده اداره کند. سازمان اوقاف و امور خیریه نیز در این میان نقش حامی و پشتیبان را ایفا می‌کند؛ به این معنا که مسئولیت اصلی اداره وقف همچنان بر دوش واقف یا متولی آن است، اما اوقاف با حمایت‌های حقوقی و نظارتی، شرایط را برای اجرای صحیح نیت واقف فراهم می‌سازد. این شیوه موجب می‌شود که استقلال وقف حفظ گردد و واقفان اطمینان خاطر داشته باشند که نیت آنان دقیقاً مطابق خواستشان تحقق خواهد یافت.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی اظهار کرد: از نکات قابل توجه دیگر در سال‌های اخیر، توجه ویژه به موضوع وقف علمی و فناورانه است. اگر در گذشته وقف علمی بیشتر در ساخت مدارس، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها نمود پیدا می‌کرد، امروز این حوزه با ترکیب فناوری و نوآوری رنگ و بویی تازه به خود گرفته است. در همین راستا، استان خراسان رضوی پیشگام ایجاد «انجمن یاوران وقف علم و فناوری» در کشور شد؛ انجمنی متشکل از شخصیت‌های علمی و چهره‌های تأثیرگذار دانشگاهی و پژوهشی که هدف آن ترویج فرهنگ وقف در حوزه‌های علمی و فناورانه بود. این ابتکار توانست به‌سرعت الگوی سایر استان‌ها قرار گیرد و باعث شود موضوع وقف علمی و فناوری در سطح ملی به یک گفتمان مطرح و جدی تبدیل شود.

احمدزاده در ادامه گفت: ثمره این حرکت، شکل‌گیری وقف‌های مشارکتی و مستقل در حوزه علم و فناوری بوده است؛ اقداماتی که هرچند در آغاز محدود به نظر می‌رسید، اما آثار و برکات فراوانی به همراه داشته است. این تجربه نشان داد که وقف می‌تواند با نیازهای روز جامعه هماهنگ شود و حتی در حوزه‌هایی همچون پژوهش‌های علمی، توسعه فناوری‌های نوین، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و رفع نیازهای فناورانه کشور نیز به‌عنوان یک پشتوانه پایدار ایفای نقش کند.

وی تصریح کرد: در مجموع، فرهنگ وقف امروز تنها در چارچوب‌های سنتی دینی و مذهبی محدود نمی‌شود، بلکه به عرصه‌های نوین اجتماعی، علمی، اقتصادی و فرهنگی نیز گسترش یافته است. این گسترش بیانگر آن است که جامعه ایرانی با وجود چالش‌های اقتصادی و فشارهای معیشتی، همچنان مسیر نیکوکاری، ایثار و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را با قدرت دنبال می‌کند. وقف، به‌عنوان یکی از والاترین تجلیات این فرهنگ، سرمایه‌ای ماندگار برای حال و آینده کشور است که می‌تواند بسیاری از نیازهای جامعه را برطرف ساخته و الگویی الهام‌بخش برای نسل‌های آینده باقی بگذارد.