عمر کوتاه دنیا و راز جاودانگی انسان در پرتو قرآن

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز، سوم شهریورماه در نشست مجازی با موضوع «آیا گمان می‌کنید بیهوده آفریده شده‌اید و بازگشتی به سوی ما نیست؟ (قسمت دوم)»، اظهار کرد: کوتاهی عمر دنیا و حقیقت فناپذیری آن، هنگامی که انسان قدم در سرای آخرت می‌نهد، به‌ روشنی آشکار می‌شود. در آن لحظه است که پرده‌ها کنار می‌رود و انسان درمی‌یابد که همه زندگی دنیوی، جز اندک زمانی بیش نبوده است؛ چنان‌که قرآن کریم به زبان اهل دنیا در آخرت نقل می‌کند: «قالوا لَبِثْنا يَوْماً»؛ گفتند: جز یک روز درنگ نکردیم.

وی ادامه داد: در حقیقت، سعادت یا شقاوت ابدی انسان در گرو همین فرصت کوتاهی است که در دنیا در اختیار او قرار دارد. آخرت چیزی جز محصول زندگی دنیوی انسان‌ها نیست. هرچند عمر آدمی کوتاه است، اما در مقایسه با ابدیت جهان آخرت، این زمان اندک تعیین‌کننده سرنوشت جاودان اوست.

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: قرآن در ادامه می‌فرماید: «قالَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلّا قَليلاً لَوْ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ اگر می‌دانستید درمی‌یافتید که این درنگ بسیار اندک بوده است. سپس در آیه ۱۱۵ سوره مؤمنون حقیقتی بزرگ را مطرح می‌سازد: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَأَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آیا گمان بردید که شما را بیهوده آفریدیم و به سوی ما بازگردانده نمی‌شوید؟ این آیه پاسخی است به آنان که فرصت عمر را تباه کردند و به غفلت و بیهودگی گذراندند، همان کسانی که قرآن از زبانشان نقل می‌کند: «رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا»؛ پروردگارا شقاوت بر ما چیره شد.

انصاری گفت: خداوند سبحان با این آیه پرده از حقیقتی مهم برمی‌دارد. آفرینش انسان هرگز عبث و بی‌هدف نبوده است. واژه «عبث» در لغت به کاری گفته می‌شود که اگرچه با طراحی و سرمایه‌گذاری آغاز شود، اما در میانه رها شود و پایان درخوری نداشته باشد؛ همچون پروژه‌ای بزرگ که با تلاش آغاز شود، اما سرانجام رها شود و بی‌ثمر بماند. خداوند تأکید می‌کند: آیا می‌پندارید با همه مقدمات حکیمانه‌ای که برای آفرینش شما فراهم شد، سرانجامی برای این حیات در نظر گرفته نشده است؟ آیا چنین بیهودگی از خداوند حکیم صادر می‌شود؟ هرگز. به همین جهت در ادامه آیه آمده است: «وَأَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ و شما به‌سوی ما بازگردانده خواهید شد.

وی افزود: اگر آخرتی وجود نمی‌داشت، حیات انسان چرخه‌ای تکراری و بی‌ثمر می‌شد؛ آمدن و رفتن، خوردن و خوابیدن، و سرانجام نابودی. چنین حیاتی، همان عبثی است که قرآن آن را نفی می‌کند؛ زیرا با حکمت الهی ناسازگار است. در همین زمینه، روایت زیبایی از امام صادق(ع) نقل شده است. فردی به حضرت عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا، آیا ما برای فنا آفریده نشده‌ایم؟ زیرا می‌بینیم سرانجام همه ما مرگ است.» حضرت فرمودند: «خیر، بلکه ما برای بقا آفریده شده‌ایم. مرگ تنها انتقال از سرایی به سرای دیگر است؛ از منزلی به منزل بالاتر.»

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: در روایت دیگری از ایشان آمده است که خداوند انسان را بیهوده نیافرید تا تنها قدرت‌نمایی کرده و سپس رهایش کند؛ بلکه او را آفرید تا به طاعت و بندگی بپردازد، مستوجب رحمت شود و به قرب الهی برسد. بر همین اساس، خداوند در وجود انسان سرمایه‌ای عظیم نهاده است؛ استعدادها و توانمندی‌هایی که باید شکوفا شوند. قرآن کریم می‌فرماید: «وَنَفْسٍ وَما سَوّاها * فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَتَقْواها»؛ خداوند نفس انسان را آفرید و فجور و تقوای آن را به او الهام کرد. این سرمایه‌های درونی، اگر کشف و در مسیر صحیح به‌کار گرفته شوند، «رشد» نام می‌گیرند. جهت‌دهی این استعدادها در مسیر درست، «هدایت» است. و اگر رشد و هدایت به هم پیوند خوردند، ثمره آن «عبودیت» خواهد بود.

انصاری در ادامه گفت: عبودیت یعنی شکوفایی استعدادهای الهی در وجود انسان، در مسیر رضای خداوند. همین حقیقت در آیه «وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلّا لِيَعْبُدُونِ» تبیین شده است. نتیجه چنین سیر و سلوکی، همان حیات طیبه است که قرآن وعده داده است: «فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً»؛ زندگی پاکیزه‌ای که سرشار از هدف، معنا و کمال است. اما اگر انسان استعدادهای خدادادی خود را ضایع کند، گرفتار ضلالت و غی خواهد شد و سرمایه وجودی خویش را به تباهی خواهد سپرد.

وی تصریح کرد: بازگشت به سوی خداوند، که بارها در قرآن تکرار شده، به معنای بازگشت به امر الهی و قرار گرفتن تحت ولایت اوست. برای عموم مردم این حقیقت در قیامت آشکار می‌شود، جایی که قرآن می‌فرماید: «الأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلّهِ»؛ در آن روز همه فرمان از آنِ خداست. اما برای اولیای الهی و موحدان راستین، این حقیقت حتی در دنیا نیز روشن است؛ آنان هرچه می‌بینند جلوه‌ای از اسماء و صفات الهی است و می‌دانند که: «وَما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللّهَ رَمى.»

صاحب تفسیر مشکاة گفت: بنابراین، رجوع الی‌الله نه‌تنها رجوع به امر و حکم الهی در قیامت است، بلکه حقیقتی فراتر دارد: بازگشت به اسماء و صفات الهی و رسیدن به قرب و حضور او. در آخرت، حجاب‌ها کنار می‌رود و انسان حقیقت رحمت، عفو، قدرت و حکمت الهی را بی‌پرده مشاهده می‌کند و در پرتو اسماء حسنی الهی جاودانه می‌گردد. این است معنای عمیق آیه شریفه: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَأَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آیا گمان بردید شما را بیهوده آفریدیم و بازگشتی به سوی ما نخواهید داشت؟