حفظ محیط زیست؛ وظیفه دینی و مسیر تقوای الهی
حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی با بیان اینکه دین اسلام نه‌تنها به عبادت و معنویت فردی تأکید دارد، بلکه توجه به محیط زیست و آبادانی زمین را نیز جزو مسئولیت‌های مسلمان می‌داند، گفت: آموزه‌های پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) نشان می‌دهد که حفظ طبیعت نشانه تقوای الهی و مسئولیت‌پذیری انسان در مسیر خداوند است.
یکی از نکات کلیدی در قرآن، اهمیت زندگی اجتماعی و همزیستی مسالمت‌آمیز است. آیات متعدد قرآن به انسان‌ها می‌آموزند که باید در کنار یکدیگر با احترام متقابل زندگی کنند. این مفهوم در طراحی فضاهای شهری می‌تواند به معنای ایجاد محیط‌های عمومی مناسب و ارتقای تعاملات مثبت اجتماعی باشد. در این راستا، فضاهایی که امکان مشارکت و همکاری شهروندان را فراهم می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
همچنین، قرآن بر اهمیت حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی تأکید دارد. در بسیاری از آیات، به نشانه‌های خداوند در طبیعت اشاره‌شده است که انسان‌ها را به‌دقت در آفرینش و مسئولیت‌پذیری در قبال طبیعت دعوت می‌کند. بنابراین، در برنامه‌ریزی شهری باید به حفاظت از محیط‌زیست و استفاده پایدار از منابع توجه شود تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این ثروت‌های طبیعی بهره‌مند شوند.
علاوه بر این، قرآن به عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه منابع اشاره می‌کند. این اصل در زیست شهری به معنای فراهم کردن زیرساخت‌ها و خدمات عمومی برای تمامی اقشار جامعه، به‌ویژه قشرهای آسیب‌پذیر، است. درنهایت، با پیروی از آموزه‌های قرآن، می‌توان شهری را طراحی کرد که در آن زندگی سالم، ایمن و پایدار برای همه فراهم باشد و روحیه همکاری و همیاری در میان ساکنان تقویت شود. این رویکرد به تحقق جامعه‌ای عادلانه و بر اساس ارزش‌های اسلامی کمک می‌کند و کیفیت زندگی را در شهرها بهبود می‌بخشد.
خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی درخصوص «زیست شهری در پرتو قرآن»، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی، مدیر روابط عمومی حوزه علمیه خراسان‌رضوی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکناـ مفهوم «زیست شهری» از نگاه قرآن چیست؟ آیا قرآن به زندگی در شهرها اشاره‌ای دارد؟
یکی از موضوعات مهم در دین ما، مسئولیت یک مسلمان است؛ یعنی اینکه مسلمان خود را در امور مختلف مسئول بداند. یکی از مواردی که در باب مسئولیت و احساس مسئولیت مسلمان در روایات و آموزه‌های دین اسلام به آن پرداخته شده و بسیار زیباست، همین نکته است. در واقع، برخی از موضوعاتی که در معارف دینی ما آمده، واقعاً شایسته است ترجمه شوند تا همه جهان دریابند که دین ما چقدر مترقی و جاوید است و چه دستورات عقلانی، منطقی و زیبایی دارد که باید در همه زمان‌ها به آن عمل شود. یکی از موضوعاتی که در این معارف درباره آن به شکل ویژه‌ای سخن رفته، احساس مسئولیت مسلمان و مؤمن نسبت به طبیعت، آبادانی زمین، آب، خاک، درختان و... است.
روایتی از پیامبر خدا (ص) وجود دارد که نشان‌دهنده اهتمام ایشان به مسئله طبیعت، آباد کردن زمین و حفظ محیط زیست است. ایشان می‌فرمایند: «إن قامَتِ السَّاعَةُ و فِی یَدِ أحَدِکُم فَسیلَةٌ، فإنِ استَطاعَ أنْ لا یَقومَ حَتّی یَغرِسَها، فَلیَغرِسْها»، «اگر قیامت فرارسد و در دست یکی از شما نهالی باشد، چنانچه بتواند قبل از برخواستن آن را بکارد، باید آن را بکارد.» (کنزالعمّال، ح ۹۰۵۶)
این روایت به‌نوعی ادبیات مثال‌گونه دارد و می‌خواهد به مخاطب نشان دهد که کاشت نهال و اهتمام به حفظ طبیعت چقدر نزد پیامبر گرامی اهمیت دارد. ایشان با این تعبیر می‌خواهند بیان کنند که حتی اگر به شما گفته شود قیامت فرارسیده و زمین و آسمان در هم می‌پیچند و همه‌چیز دگرگون می‌شود، حتی در چنین شرایطی اگر در حال کاشت نهالی هستید، حتماً این کار را انجام دهید و آن را ترک نکنید.
این دستور دین ما بسیار زیباست. البته در کنار آن، دستورهای متعددی آمده که اگر کسی نهالی بکارد، تا ابد برای او صدقه جاری خواهد بود. در واقع، تمام ادبیات دینی ما برای ایجاد انگیزه در انسان مسلمان و مؤمن در موضوع محیط‌زیست و حفظ طبیعت به کار گرفته شده است. یعنی در اینجا مسئله حق‌الناس، عبادت و صدقه مطرح می‌شود.
روایت دیگری از پیامبر خدا (ص) هست که می‌فرمایند: «ما مِن مُسلِمٍ یَغرِسُ غَرسَاً أو یزَرَعُ زَرعَاً، فَیأکُلُ مِنهُ إنسانٌ أو طَیرٌ أو بَهیمَةٌ إلاّ کانَت لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ.»، «هر مسلمانی درختی بنشاند یا گیاهی بکارد و انسان، پرنده یا چارپایی از آن بخورد، برای او صدقه محسوب می‌شود.» (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶۰) بسیاری از افرادی که می‌گویند پولی برای صدقه دادن ندارند، شاید توجه نکنند که اسلام دامنه این عبادت بزرگ را گسترش داده است؛ به‌طوری‌که حفظ طبیعت و اهتمام به آن نیز جزو صدقه محسوب می‌شود.
یعنی شما اگر یک فضای زیبایی در طبیعت فراهم کردید که کسی به آنجا آید و از آن لذت ببرد، این کار صدقه محسوب می‌شود. درختی کاشته‌اید افرادی از آن استفاده کنند تا مادامی‌که این درخت باشد برای فرد صدقه جاریه محسوب می‌شود. تو در روایت پیامبر (ص) می‌فرماید: هر انسان مسلمانی، درختی را بنشاند یا گیاهی بکارد و کشت و زرعی داشته باشد که افراد از آن استفاده کنند حتی پرنده یا چهارپا وجنبنده ای از این فضای ایجادشده استفاده کند برای او صدقه محسوب می‌شود.
ایکناـ چگونه می‌توان اصول قرآنی مانند عدالت، پاکی، و همزیستی را در طراحی و مدیریت شهرها به کار گرفت در این خصوص فرهنگ‌سازی کرد؟
یکی از موضوعاتی که اهمیت بسیار دارد و در این زمینه کم‌کاری شده، موضوع فرهنگ‌سازی برای حفظ محیط‌زیست و طبیعت است و جا دارد در این زمینه اقدامات جدی صورت گیرد. با توجه به احادیث و دستورات متعددی که در دین ما به این موضوع پرداخته و اهمیت آن را نشان می‌دهد، نقش علمای دین در حفظ محیط‌زیست و طبیعت بسیار برجسته است.
به‌طوری که می‌بینیم مقام معظم رهبری هر ساله در ایام مرتبط با درخت‌کاری، بیانات بسیار زیبایی درباره حفظ طبیعت ارائه می‌کنند که درهم‌تنیده با آیات و روایات دینی ماست. با این حال، این موضوع هنوز کم‌رنگ است و باید این رویه را در رفتار علما و طلبه‌ها در حوزه‌های علمیه نیز مشاهده کنیم؛ به‌طوری که به شئون مختلف مسائل زیست‌محیطی توجه داشته باشند.
ایکناـ با توجه به آیه‌هایی مانند «وَلا تُفسِدوا فِی الأرضِ بَعدَ إِصلاحِها» (اعراف/ 56)، چگونه می‌توان از تخریب محیط شهری جلوگیری کرد؟
یکی از موضوعات مهم تبلیغی برای علما باید همین مسائل باشد؛ زیرا زندگی زیبا و سالم نیازمند یک محیط سالم و پاکیزه است. دین ما در کنار معنویت و اخلاق، درباره محیط سالم نیز بسیار سخن گفته است. روح سالم و جسم سالم نیازمند فضایی سالم برای زندگی هستند و این امر تنها زمانی محقق می‌شود که اهتمام جدی به حفظ محیط‌زیست و پاکیزگی آن داشته باشیم.
یکی از دستورات مهم که در مشی اهل‌بیت نیز وجود داشته این است که هرگاه در مسیر خود آلودگی یا ناپاکی می‌دیدند، تا آن را برطرف نمی‌کردند از آن مسیر عبور نمی‌کردند. این نشان می‌دهد که ما نیز باید به این مسئله اهمیت دهیم و برای ترویج سبک زندگی اسلامی در زمینه حفظ طبیعت و محیط‌زیست فرهنگ‌سازی کنیم؛ هم در مساجد و منابر، هم در کتاب‌های درسی و به شکل‌های جذاب برای کودکان و نوجوانان.
سخنان بسیاری درباره سالکان و عارفان بیان شده است، اما شاید کمتر به این موضوع پرداخته شده باشد که کسی که می‌خواهد مرد خدا باشد و در مسیر خدا حرکت کند، نسبت به شهرها، طبیعت و همه محیط اطراف خود مسئول است و موظف به انجام وظایف خود در این زمینه می‌باشد.
روایت زیبایی از امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۶ وجود دارد که می‌فرمایند: «اِتَّقُوا اللَّهَ فی عِبادِهِ وَ بِلادِهِ فَاِنَّکُمْ مَسْؤولونَ حَتّی عَن البِقاعِ وَ الْبَهائِمِ»، «تقوای الهی را درباره بندگان خدا و شهرهای او رعایت کنید؛ زیرا حتی از اماکن و حیوانات از شما سؤال خواهد شد.» این بیان، گستره مسئولیت دینی کسی که در مسیر خدا حرکت می‌کند را مشخص می‌کند. به‌طوری‌که انسان باید تقوای الهی را درباره بندگان خدا و شهرهای او رعایت کند و حتی از اماکن و حیوانات نیز در روز قیامت سؤال خواهد شد.
به عبارت دیگر، تمام محیط اطراف ما در روز قیامت از ما درباره عملکردمان پرسیده خواهد شد: آیا زمینی که در اختیار شما قرار گرفته بود را آباد کردید یا خراب نمودید؟ آبی که در اختیار داشتید را حفظ و از اسراف آن جلوگیری کردید؟ نعماتی که در طبیعت به شما داده شد را محافظت کردید یا آنها را از بین بردید و اسراف کردید؟
در صفحه ۵۰، ج ۷۵ بحار الأنوار، به نقل از پیامبر خدا (ص) آمده است: «مَن أماطَ عَن طَریقِ المُسلِمینَ ما یُؤذِیهِم، کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أجرَ قِراءَةَ أربَع مِائةِ آیةٍ کُلُّ حَرفٍ مِنها بِعَشرِ حَسَنات»، «هر کس چیز آزاردهنده‌ای را از راه مسلمانان بردارد، خداوند پاداش قرائت چهارصد آیه را که برای هر حرف آن 10حسنه است، در نامه اعمال او می‌نویسد.»
مواردی از این دست در دستورهای دینی ما مسلمانان گنجانده شده است. اگر به این آموزه‌ها عمل کنیم و در حفظ و آبادانی طبیعت و محیط‌زیست تلاش کنیم، و همچنین از هدر رفتن و اسراف نعمت‌های الهی پرهیز نماییم، هم دنیای خود را آباد کرده‌ایم و هم آخرت خود را آباد خواهیم ساخت.
انتهای پیام
