حضرت زهرا(س) با زبانی حکمت‌آمیز مفاهیم اخلاقی را بیان می‌کرد

زندگی و منش بزرگوارانه حضرت زهرا(س) الگویی برای همه زنان و انسان‌های جهان در طول تاریخ بوده است. ایشان نمونه اعلای زن مسلمانی بودند که با رعایت عفاف و دستورات شرعی حضور اجتماعی فعالی داشتند و این حضور نه از سر علاقه، بلکه در جهت تبیین و روشنگری برای مردم زمانه‌شان در جهت اجرای عدالت بوده است.

 

حضرت زهرا(س) در مقام مادری نیز الگویی بی‌بدیل از تربیت دینی و اخلاقی بودند. ایشان اصول و معارف دینی را از طریق سیره عملی و گفتاری به فرزندانشان انتقال می‌دادند و از سه روش الگوسازی عملی، آموزش گفتاری و تربیت موقعیتی برای این امر استفاده می‌کردند. با توجه به اهمیت موضوع و به‌مناسبت ولادت حضرت زهرا(س)، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام والمسلمین احسان کفشدار طوسی، پژوهشگر دینی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

حضرت زهرا(س) در مقام مادری الگویی بی‌بدیل از تربیت دینی و اخلاقی ارائه داده‌اند. ایشان از سه شیوه اصلی بهره می‌بردند: نخست الگوسازی عملی یعنی آنچه را که به فرزندان خود می‌آموختند، پیش از آن در عمل به نمایش می‌گذاشتند، عبادت‌های شبانه، ساده‌زیستی، خدمت به محرومان و دفاع از ولایت همگی در منظر فرزندانشان انجام می‌گرفت و تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری شخصیت آنها داشت. دوم، آموزش گفتاری بود، حضرت زهرا(س) با بهره‌گیری از زبان نرم، حکمت‌آمیز و محبت‌آلود مفاهیم بلند توحیدی، اخلاقی و اجتماعی را به فرزندان خود منتقل می‌کردند که نمونه‌هایی از این آموزه‌ها در خطبه‌ها و دعاهای ایشان مشهود است و سوم، تربیت موقعیتی است یعنی استفاده از فرصت‌های روزمره برای انتقال مفاهیم. برای نمونه حضرت زهرا(س) به پرسش‌های فقهی یک زن با صبر و حوصله پاسخ دادند و این خود درسی عملی به فرزندان در باب خدمت به خلق و صیانت از علم دین بوده است.

 

 

حدیث «خَیرٌ لِلنِّساءِ أَنْ لا یَرَیْنَ الرِّجالَ وَ لا یَرَاهُنَّ الرِّجالُ» ناظر به اوج کرامت زنانه و حفظ حریم عفاف است، نه به معنای انزوا یا انفعال اجتماعی. حضرت زهرا(س) در عین تأکید بر حفظ حریم‌ها در بزنگاه‌های تاریخی با رعایت موازین شرعی در عرصه عمومی حاضر می‌شدند، چنان‌که در مسجد پیامبر(ص) خطبه فدکیه را ایراد کردند و این حضور نه از سر علاقه به شهرت یا قدرت، بلکه در راستای دفاع از حق، امامت و عدالت اجتماعی بود، بنابراین، این حدیث را باید در بستر فرهنگی و فقهی آن فهم کرد، به‌ویژه با توجه به اینکه در فقه شیعه، حضور زن در اجتماع با رعایت حدود شرعی نه‌تنها مجاز، بلکه در مواردی واجب کفایی است و حضرت زهرا(س) با این حضور، الگویی از زن مؤمنه، فعال، آگاه و مسئول را ترسیم کرده‌اند که در عین حفظ عفاف، در برابر ظلم نیز سکوت نمی‌کند.

 

خطبه فدکیه را باید از چند منظر تحلیل کرد. نخست، از حیث بلاغت و فصاحت؛ این خطبه از شاهکارهای ادبیات عرب است و در کنار خطبه‌های نهج‌البلاغه، جایگاه ممتازی دارد. دوم از منظر محتوای کلامی و فقهی؛ حضرت زهرا(س) در این خطبه با استناد به آیات قرآن از حق خود دفاع می‌کنند و در عین حال مبانی امامت، عدالت، حقوق مردم و جایگاه اهل‌بیت(ع) را تبیین می‌کنند و سوم از منظر بصیرت تاریخی؛ این خطبه سندی زنده از مظلومیت اهل‌بیت(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) است و نشان می‌دهد که چگونه حضرت زهرا(س) با شجاعت در برابر تحریف تاریخ ایستادند و همین ویژگی‌هاست که خطبه فدکیه را به منشور عدالت‌خواهی و دفاع از حق تبدیل کرده و آن را در حافظه تاریخی امت اسلامی ماندگار ساخته است.