امید در آینه قرآن؛ راهی برای عبور از ناامیدی اجتماعی

ناامیدی اجتماعی و بروز بحران‌های اخلاقی در رسانه‌ها، از مهم‌ترین چالش‌های جوامع امروز به‌شمار می‌رود؛ چالش‌هایی که نه‌تنها اعتماد عمومی را تضعیف کرده، بلکه انگیزه جمعی برای حرکت به سوی آینده‌ای روشن را نیز با آسیب مواجه ساخته است. در این میان، آموزه‌های قرآنی با تأکید بر رحمت الهی، بشارت به پیروزی حق‌طلبان و دعوت به تحول درونی، می‌توانند به‌عنوان راهکاری بنیادین برای بازسازی امید اجتماعی مطرح شوند.

از سوی دیگر، رسانه‌ها به‌عنوان پرنفوذترین ابزار ارتباطی عصر حاضر، مسئولیت سنگینی در بازتاب ارزش‌های اخلاقی و تقویت روحیه امید در جامعه دارند. کارشناسان بر این باورند که اگر رسانه‌ها بر پایه صداقت، عدالت و کرامت انسانی عمل کنند، می‌توانند علاوه بر کاهش بحران ناامیدی، زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه‌ای اخلاق‌مدار و امیدوار باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمسعود عمرانی، پژوهشگر شیعه‌شناسی، معاون آموزش، پژوهش و فرهنگی دانشگاه فرهنگیان و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی درخصوص ریشه‌های ناامیدی اجتماعی از منظر قرآن، اظهار کرد: طبق آموزه‌های قرآن، ناامیدی اجتماعی ریشه در چند عامل اساسی دارد. یکی از این عوامل، غفلت از یاد خدا و بی‌توجهی به رابطه با پروردگار است؛ چنان‌که در آیه ۳۶ سوره زخرف آمده است: «وَمَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ».

وی ادامه داد: عامل دیگر، ظلم و ستم اجتماعی است که قرآن کریم در آیه ۴۱ سوره روم به آن اشاره می‌کند: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ».

این پژوهشگر شیعه‌شناسی با بیان اینکه قطع رابطه با سنت‌های الهی و قوانین حاکم بر هستی نیز از عوامل ناامیدی اجتماعی به‌شمار می‌رود، افزود: قرآن در آیات ۱۶ تا ۲۶ سوره مدثر به پیامدهای این گسست اشاره دارد.

عمرانی همچنین پیروی از هواهای نفسانی را از دیگر ریشه‌های ناامیدی دانست و گفت: براساس آیه «أَفَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا» (فاطر: ۸)، زمانی‌که انسان زشتی عمل خود را زیبا ببیند، مسیر ناامیدی اجتماعی هموار می‌شود.

نقش آیات بشارت و رحمت در بازسازی انگیزه جمعی

وی درباره نقش آیات بشارت و رحمت در بازسازی انگیزه جمعی، اظهار کرد: قرآن کریم با مکانیسم‌های متعددی، امید و انگیزه جمعی را در جامعه احیا می‌کند. یکی از این مکانیسم‌ها، وعده پیروزی نهایی حق‌طلبان است که در آیه ۵۵ سوره نور با عبارت «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا...» بیان شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان مشهد  ادامه داد: تأکید بر رحمت بی‌پایان الهی نیز نقش مهمی در جلوگیری از یأس دارد؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید: «لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ» (زمر: ۵۳).

وی با اشاره به سنت تغییر و تحول در قرآن، بیان کرد: آیه «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ...» (رعد: ۱۱) به انسان‌ها یادآوری می‌کند که تغییر شرایط، از تغییر درونی آغاز می‌شود.

عمرانی همچنین وعده یاری الهی به مؤمنان را از دیگر عوامل امیدبخش دانست و افزود: قرآن در آیه ۷ سوره محمد تصریح می‌کند: «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ...».

نهادهای مؤثر در ترویج امید قرآنی

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان مشهد به نقش نهادهای مختلف در ترویج امید قرآنی اشاره کرد و گفت: نهاد خانواده به‌عنوان نخستین و اصلی‌ترین کانون تربیتی، نقش بنیادینی در پرورش روحیه امیدواری دارد.

وی افزود: مساجد و مراکز دینی نیز می‌توانند به‌عنوان پایگاه‌های معنویت، نقش مؤثری در ترویج امید در جامعه ایفا کنند.

این پژوهشگر شیعه‌شناسی با اشاره به نقش نظام‌های آموزشی، تصریح کرد: نظام آموزشی، نهاد رسمی تربیت نسل امیدوار است و رسانه‌های دینی نیز ابزار مهمی برای نشر فرهنگ امید قرآنی به‌شمار می‌روند.

عمرانی افزود: نهادهای فرهنگی و هنری نیز با بازنمایی مفهوم امید در قالب‌های هنری، سهم مهمی در تقویت روحیه اجتماعی دارند. حاکمیت و نظام اسلامی نیز با ایجاد زمینه‌های عینی امید در جامعه، نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ای در کاهش ناامیدی اجتماعی ایفا می‌کنند.

دیدگاه بزرگان درباره امید و ناامیدی

وی در پایان به سخنان بزرگان درباره اهمیت امید اشاره و اظهار کرد: امام خمینی(ره) فرموده‌اند: «امید، موتور حرکت انسان است. اگر امید نبود، هیچ کاری انجام نمی‌شد.» امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «الاُملُ رَحمةٌ لِاُمَّتی...». مولانا نیز در اشعار خود بر امید تأکید دارد و می‌گوید: «امیدوار باش که آن دل که پر از امید باشد...». شهید مرتضی مطهری تصریح می‌کند که «اسلام دین امید است» و رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای، ناامیدی را «بزرگ‌ترین گناه» می‌دانند. از منظر علامه طباطبایی(ره) نیز «قرآن کتاب امید است».

عمرانی در پایان افزود: حتی متفکران غربی نیز بر اهمیت امید تأکید دارند؛ چنانکه مارتین لوتر کینگ می‌گوید: «امید این است که بتوانی به چیزی که نمی‌بینی، باور داشته باشی.»