نبود نیازسنجی مخاطبان در ترجمه و تفسیر قرآن

علی ملکی، مترجم قرآن در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص کم و کیف ترجمه و تفسیر قرآن کریم و همچنین کارهایی که باید در این راستا از سوی مترجمان انجام شود، اظهار کرد: در حقیقت فردی که درصدد است به ترجمه و تفسیر آیات قرآن بپردازد باید در مرحله اول مبنای کار خود را مشخص کند که اولاً بر چه اساسی می‌خواهد این کار را انجام دهد و در مرحله بعد باید منابع خود را نیز مشخص کند که از چه منابعی می‌خواهد استفاده کند.

وی بیان کرد: با توجه به اینکه هر کسی مبانی و منابع خاص خودش را دارد، بر همین اساس ما شاهد هستیم که برداشت‌های مترجمان با یکدیگر متفاوت است و با وجود تمام تفاوت‌هایی که وجود دارد، اما باز هم تمامی آیات تا حدودی شبیه به یکدیگر ترجمه شده‌اند. البته گفتنی است که اینگونه هم نیست که برداشت‌ها در همه جا کاملاً متفاوت باشد.

این مترجم قرآن کریم بیان کرد: این تفاوت‌ها نه ‌تنها عیب نیست، بلکه تا حدودی می‌توان آن را طبیعی دانست، چرا که از نزول قرآن مجید بیش از 14 قرن می‌گذرد و هرچه زمان بگذرد فهم متن کتاب الهی برای مخاطبان نیز سخت‌تر می‌شود. خدای مهربان فرموده است که این کتاب آسمانی تا روز قیامت برای ما باقی خواهد ماند و ما هم باید برای فهم آسان آن تلاش کنیم که در این مسیر می‌توان از تفاسیر و روایات قرآن کریم استفاده کرد.

ملکی بیان کرد: یکی از کارهایی که باید یک مولف، مفسر و مترجم انجام دهد، مخاطب‌شناسی است. در سایر حوزه‌ها هم اگر جامعه به نیازسنجی و مخاطب‌شناسی نپردازد، قطعاً موفق نخواهد شد. دقیقا در این کار هم اینگونه است و فردی که قرآن را ترجمه و تفسیر می‌کند اگر نیازسنجی نکند، قطعاً کار او به خطا خواهد رفت. همچنین نکته‌ای که در این خصوص باید به آن اشاره کرد این است که این مشکل نه‌ تنها در جامعه فارسی‌ زبان ما بلکه در همه زبان‌ها وجود دارد.

وی با بیان اینکه متاسفانه گاهی شاهد هستیم که یک مترجم، دست به ترجمه قرآن زده، اما مخاطب‌‌شناسی نکرده و همین امر سبب شده که اغلب مردم نتوانند با ترجمه‌های موجود قرآن ارتباط خوب و راحتی برقرار کنند، عنوان کرد: این در حالی است که در حقیقت یک مترجم و یک مفسر باید قرآن را با استفاده از لغات بسیار ساده و روان، تفسیر و ترجمه کند تا عامه مردم بتوانند از آن ترجمه و تفسیر استفاده کنند و به فهم قرآن پی ببرند.

این مترجم قرآن افزود: ‌امروزه آن دسته از افرادی که در صدد هستند پایان‌نامه و مقاله بنویسند، در حقیقت دغدغه بررسی موضوعاتی را ندارند که نیاز جامعه است و اگر این دغدغه را داشته باشند، حتما آثار مفیدی ارائه خواهند داد. دقیقا همین امر در ترجمه و تفسیر قرآن هم صادق است و یک مترجم و مفسر باید بداند که مخاطب او چه قشری از جامعه را تشکیل می‌دهند و ترجمه و تفسیر خود را بر اساس نیاز و سطح جامعه مخاطبان خود، انجام دهد.

ملکی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال اگر یک مفسر در صدد است که برای دانش‌آموز بنویسد، باید قلمش در حد فهم یک دانش‌آموز باشد تا او بتواند به‌ خوبی قرآن را درک کند. یکی از موضوعاتی که یک مولف و مترجم باید انجام دهد این است که کتاب‌های ساده‌ای را که به زبان دانش‌آموز نوشته شده را مطالعه کند و از این طریق بیاموزد که با چه سبک و سیاقی ترجمه خود را برای یک دانش‌آموز بنویسد.

عدم ایجاد هم‌افزایی میان مترجمان قرآن به تمامی زبان‌ها

وی اضافه کرد: همچنین باید یک نوع هم‌افزایی بین مترجمان قرآن به همه زبان‌ها وجود داشته باشد که متاسفانه امروزه چنین مهمی وجود ندارد، به ‌ویژه مترجم فارسی ‌زبان فکر می‌کند تمام فوت‌ و فن ترجمه را می‌داند و از همه نکات لغوی، ادبی، بلاغی و سایر زوایای متن مورد ترجمه یعنی آیات قرآن مجید، آگاه است و لذا هیچ تلاشی نمی‌کند که از تجربیات دیگران در این زمینه استفاده نماید.

این مترجم خاطرنشان کرد: به عقیده من اگر مردم از مطالعه، تلاوت، درک معانی و معارف قرآن کریم آنگونه که باید و شاید، لذت نمی‌برند، به دلیل وجود مترجمانی است که با دشوارنویسی خود باعث می‌شوند مخاطب نوعی، نتواند به فهم درست قرآن پی ببرد.

ملکی بیان کرد: در حقیقت یک نویسنده و مبلغ باید طوری بنویسد و بگوید که مخاطب او در هر سطحی که باشد، نوشته‌ها و گفته‌های او را به راحتی درک کند و اگر مولف و مترجم از چنین هنری برخوردار باشد، قطعا مخاطب اثرش، از خواندن آن لذت خواهد برد.

وی عنوان کرد: اگر امروزه شاهد هستیم که کتاب‌های جوامع غربی تیراژ بالایی دارند، برای این است که آثارشان جذاب است و دقیقا می‌دانند چه نوع کتاب‌هایی را بنویسند و به نوعی از ذائقه مخاطبانشان کاملا اطلاع دارند و دقیقا رعایت همین نکات است که در آن کشورها کتاب و کتاب‌خوانی رواج بیشتری دارد و مردمان آن‌ها از چنین فرهنگی برخوردار هستند. 

این مترجم قرآن با بیان اینکه در جامعه امروزی و با وجود آنکه با تهاجم فرهنگی و هجمه‌های رسانه‌ای فراوانی مواجه هستیم، متولیان فرهنگی نه تنها در این مسیر به ما کمک نمی‌کنند بلکه مانع کار ما هم می‌شوند، تصریح کرد: در حقیقت متولیان فرهنگی دائما با اشکال‌‌تراشی‌های بی‌مورد و بهانه‌های واهی کارشکنی می‌کنند و در این صورت نویسندگان و یا مترجمان با مواجه چنین بوروکراسی اداری مسئولان مربوطه دیگر رغبتی برای ادامه کار خود نخواهند داشت و دیگر به دنبال خلق اثر جدیدی نخواهند رفت. از این‌رو خوب است که متولیان این امر به فعالیت‌های مترجمان و مفسران قرآن کریم جهت دهند و آن‌ها را در این مسیر یاری‌ دهند تا آن‌ها نیز بتوانند رغبتی برای ادامه کار خود داشته باشند.