تجلی اخلاق قرآنی در سیره امام حسین(ع)

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های سبک زندگی اسلامی که در سعادت و کمال دنیوی و اخروی انسان حائز اهمیت است، اخلاق بوده که در دو حیطه اهتمام به فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل اخلاقی ترسیم شده است.

قرآن‌کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی، دربردارنده تمام اموری است که انسان در راه رسیدن به کمال و سعادت به آن نیاز دارد. از طرفی دیگر این آخرین کتاب آسمانی مخصوص عصر و زمان خاصی نبوده، بلکه برای تمای انسان‌ها تا قیامت است و با جامعیت و جاودانگی خود به سوی آیینی که بهتر از هر آیین دیگر است، راهنمایی می‌کند. بدون شک سالم‌ترین و کامل‌ترین زندگی آن است که براساس مفاهیم قرآن‌کریم و آموزه‌های اسلامی شکل گرفته باشد.

زندگی اسلامی آن است که تمام جوانب زندگی انسان را در بر گیرد و او را به مقصد واقعی و هدف اصلی برساند. هدف اصلی خلقت انسان و زندگی وی بر اساس قرآن کریم، عبادت و بندگی خداوند است.

نگاهی به مقام و منزلت امام حسین(ع)

درباره امام حسین (ع) و منزلت ایشان از یک سو و اثبات حجیت سخنان ایشان از سویی دیگر، می‌توان به آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد. آیات قرآن درباره امام حسین(ع) در یک مجموعه کلی درباره اهل‌بیت(ع) است که امام‌حسین(ع) نیز در این دایره قرار می‌گیرد. برخی از آیات، عصمت اهل‌بیت(ع) و به تبع آن امام‌حسین(ع) و برخی از آیات تبعیت مطلق از ایشان را بیان می‌دارند.

آیات تطهیر و مباهله عصمت اهل‌بیت(ع) و آیه الوالامر تبعیت مطلق از ایشان را بیان می‌دارند. «فَمَنْ حَاجَّک فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنفُسَکمْ ثمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عـَلَی الْکاذِبینَ؛ پس هرکس با تو درباره عیسی در مقام مجادله برآید بعد از آنکه به احوال او آگاهی یافتی، بگو بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم، در حق یکدیگر نفرین کنیم تا دروغگویان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.»(آل عمران/61) در این‌باره بیشتر اهل‌سنت اتفاق دارند که این آیه در شأن پیامبراکرم(ص)، امام‌علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام‌حسن و امام حسین(ع) نازل شده است. 

علامه‌طباطبایی(ره) پس از نقل این جریان می‌نویسد: این بالاترین مناقبی است که خداوند، اهل‌بیت(ع) را به آن اختصاص داده است، همچنان که علامه بحرانی بر این باور است که اگر آنان معصوم از همه خطاها و گناهان نبودند به این رتبه و مزیت که بالاتر از آن رتبه و مزیتی نیست نمی‌رسیدند، به‌طوری‌که خداوند قسم به آنها را فارق بین حق و باطل و تصدیق‌کننده کتاب خدا و نبوت پیامبر گرامی قرار داد.

اخلاق امام حسین(ع) همان اخلاق حسنه‌ای است که قرآن بیان داشته است، به‌گونه‌ای‌که چهره اخلاق نظری در معنای مطلق آن در قرآن بیان شده و چهره اخلاق عملی به طور مطلق آن در سیره علمی و عملی امام حسین(ع) نمود پیدا کرده است، از جمله: اهمیت سلام کردن، توجه واحترام به همسر، احترام متقابل در نیکی‌ها، تقوا اکمال فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل اخلاقی، اخلاق عبادی، اقامه نماز، فرهنگ‌سازی بهره‌گیری از قرآن، صبر، اخلاق رفتاری در برابر مشکلات و سختی‌ها.

اهمیت سلام کردن

امام‌حسین(ع) می‌فرماید: سلام کردن 70 حسنه دارد، 69 حسنه آن برای سلام‌کننده و یک حسنه و پاداش برای پاسخ‌دهنده است، همانگونه که در آیه شریفه «وَ إِذا جاءَک الَّذینَ یؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیکم كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ هرگاه آنان که به آیات ما می‌گروند نزد تو آیند بگو: سلام بر شما باد، خدا بر خود رحمت و مهربانی را فرض نمود، که هر کس از شما کار زشتی به نادانی کرد و بعد از آن توبه کند و اصلاح نماید البته خدا بخشنده و مهربان است»(انعام/54). پیامبر(ص) را نهی نموده که مؤمنین را از خود طرد نماید و امر به ملاطفت نمودن با ایشان داده است و بر آنان سلام کند تا دلهایشان گرم و اضطراب درونیشان به آرامش و سکون مبدل شود. 

طبق آیه «دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَک اللَّهُمَّ وَ تَحِیتُهُمْ فیها سَلام وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ؛ و در آن بهشت زبان شوق به تقدیس خدا گشایند که بار الها تو از هر نقص و آلایش پاک و منزهی و درود آنها در بهشت «سلام» است و آخرین سخنشان حمد پروردگار عالمیان است»(یونس /10). اولین کرامتی که خداوند سبحان در بهشت به اولیایش می‌دهد، همان کسانی که دل را از یاد غیر او منزه ساختند و غیر از حب الهی را به خود راه ندادند و به چیزی غیر از خدا نیاندیشیدند، خیر و سلام است.

توجه و احترام به همسر

امام حسین(ع) فرمود: هر کس زبانش راستگو و کردارش پاکیزه باشد و هرکس نیّت خیر داشته باشد، روزیش فراوان و هر کس با زن و بچه‌اش خوش رفتار باشد عـمرش پربرکت می‌شود.در مورد تکریم همسر از رسول خدا (ص) نقل است: هر کسی همسری برگزید، باید وی را تکریم کند و نیز در جای دیگر فرمود: بهترین شما، بهترین شما با خانواده است و من بهترین شما با خانواده هستم». 

آیه مبارکه «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ۖ فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ؛ اوست خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و از (نوع) او نیز جفتش را مقرر داشت تا به او انس و آرام گیرد، و چون با او خلوت کرد باری سبک برداشت، پس با آن بار حمل چندی بزیست تا سنگین شد، آن‌گاه هر دو خدا و پروردگار خود را خواندند که اگر به ما فرزندی صالح (و تندرست) عطا کردی البته از شکرگزاران خواهیم بود»(اعراف/189) درباره جایگاه همسر در زندگی و غایت آن که آرامش است. در روز عاشورا هنگامی‌که هلال بن نافع عازم جنگ بود همسر جوانش از رفتن او ناراحت شده و به‌شدت می‌گریست، امام‌حسین(ع) متوجه او شد و چنین فرمود: «ای هلال! همسرت جدایی تو را نمی‌پسندد، تو آزادی و می‌توانی خشنودی او را بر مبارزه با شمشیرها مقدم بداری.»

از دیگر نمونه‌ها که بیانگر ارج‌گذاری پیشوای شهیدان است، جایی است که امام‌حسین(ع) تکریم همسر را به دوستانش سفارش می‌کند و در پاسخ به اعتراض آنان نسبت به فرش‌ها و پرده‌های نو در منزل آن حضرت فرمودند: «ما پس از ازدواج، مهریه زنان را پرداخت می‌کنیم، پس آنان هر چیزی را که دوست داشته باشند می‌خرند و ما دخالتی نمی‌کنیم»، همانگونه که قرآن‌کریم می‌فرماید:«وَ ءَاتُواْ النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً» مردان عهده‌دار بردن نفقه و تدبیر امور اقتصادی زن هستند» (نساء/4)، یعنی مردان علاوه بر دفاع و حفاظت از زنان امر تدبیرات و پرداخت نفقه  زن را به عهده دارند.

رسول‌اکرم(ص) می‌فرماید: خداوند روز قیامت هر گناهی را می‌بخشد، مگر مهریه زنی را که پرداخت نشود.

احترام متقابل در نیکی‌ها

در سیره علمی و عملی امام حسین(ع) بر احترام متقابل و حتی بیشتر در مقابل نیکی‌های دیگران تاکید شده است. انس بن مالک گوید: نزد امام‌حسین‌(ع) بودم کنیزکی در حالی که دسته‌ای ریحان به دست داشت، وارد شد و آن را تقدیم امام نمود. حضرت فرمود: تو را به خاطر خداوند آزاد کردم. انس گوید: با تعجب پرسیدم کنیزکی برای شما دسته‌ای ریحان آورد و سلام کرد. شما او را آزاد کردید؟ امام (ع) فرمود: خداوند اینگونه ما را ادب کرده است، زیرا که فرموده است: «وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا؛ هر گاه شما را تحیت و سلامی گفتند شما نیز باید به تحیت و سلامی بهتر از آن یا مانند آن پاسخ دهید، که خدا به حساب هر چیزی کاملاً خواهد رسید.(نساء/86)

تقوا کمال فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل اخلاقی

امام‌حسین(ع) می‌فرماید: شما را به تقوای الهی سفارش می‌کنم، هرکسی از خدا پروا کند، خداوند تضمین کرده که او را از آنچه نمی‌پسندد به آنچه می‌پسندد متحول سازد. امام‌حسین(ع) با توصیه به تقوا به نتایج آن هم اشاره می‌فرماید: از جمله اینکه اوضاع را به نفع بندگانی متقّی برمی‌گرداند. ممکن است دنیاپرستان هوسباز چند روزی از کامیابی‌هایی برخوردار باشند ولی فرجام خوشی ندارند. قرآن با بیان «إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِین» (هود/49) «وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَی» (طه/132) عاقبت و فرجام نیک را از آن تقوا و اهل تقوا می‌داند.

تقوا بزرگترین توصیه خداوند به بندگان است، آیات آن دربردارنده هشدارهایی است که آسیب‌ها و ضررهای بی‌تقوایی و بی‌پروایی و پیروی از نفس اماره و متابعت از شیطان را به یاد می‌آورد و فرجام نیک اهل تقوا و عاقبت شوم بی‌تقوایان را نشان می‌دهد. خداوند با اهل تقواست، هوای آنان را دارد و کمکشان می‌کند، از خطرات نجاتشان می‌دهد و در آخرت هم بهترین پاداش‌ها و برترین نعمت‌های بهشتی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.

امام حسین(ع) با توصیه به تقوا به نتایج آن هم اشاره می‌فرماید: از جمله اینکه اوضاع را به نفع بندگانی متقی برمی‌گرداند و در جای دیگر سیدالشهداء(ع) می‌فرماید: «شما را به تقوای الهی سفارش می‌کنم، زیرا خدا ضمانت فرموده «وَ مَن یتَّقِ اللَّهَ یجَعَل لَّهُ مخَرَجًا وَ یرْزُقْهُ مِنْ حیثُ لَا یحتَسِب» (طلاق 2/3)، کسی را که تقوی داشته باشد از وضعی که نمی‌پسندد به وضعی که می‌پسندد، برگرداند و از آنجا که گمان نمی‌برد روزیش را می‌رساند. از کسانی مباش که بر گناهان بندگان خدا بیم‌ناک است و از عقوبت گناه خود آسوده‌خاطر است، زیرا خدای سبحان درباره بهشتش، فریب نمی‌خورد و به آنچه نزد اوست جز به اطاعت او و اگر خدا بخواهد نتوان رسید.

اخلاق عبادی، اقامه نماز، فرهنگ‌سازی بهره‌گیری از قرآن

امام حسین(ع) فرمود: خدا می‌داند که من نماز و تلاوت قرآن را دوست می‌دارم. در شب عاشورا که امام حسین(ع) به تلاوت قرآن مشغول بود گروهی از لشکریان پسر سعد برای اطلاع از احوال امام‌حسین(ع) و یاران او نزدیک خیمه‌ها آمدند و ملاحظه کردند که امام(ع) با یک صورت ملکوتی و جذاب، آیاتی از سوره  آل عمران را تلاوت می‌کند و در ظهر عاشورا در بحبوحه  جنگ نماز را به همراه ایشان اقامه نمودند. طبق فرمایش قرآن کریم «یأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِ یؤْتِکمْ کفْلَینْ مِن رَّحْمَتِهِ وَ یجَعَل لَّکمْ نُورًا تمْشُونَ بِهِ وَ یغفِرْ لَکمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیم؛ کسانی که به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند، خداوند دو رحمتش را به آنها می‌دهد و نور قرآن و دلایل بر حق آن‌را برای ایشان قرار می‌دهد تا به وسیله آن در آخرت راه بپیمایند و خداوند گناهان ایشان را مورد آمرزش قرار دهد.(حدید28)

امام در سخت‌ترین شرایط روز عاشورا وظایف دینی و تکالیف اسلامی خود را در عالی‌ترین حالت و معنوی‌ترین وضع انجام داد و در ظهر روز عاشورا به رغم گرمای شدید هوا، تشنگی فراوان، خطر تیرها و یورش‌های بی‌امان امویان، بی‌شرمی دشمنان، اندوه شهادت یاران و بسیاری از تنگناهای دیگر، اجازه نداد فریضه مقدس نماز ترک شود و حتی مصمم گردید در اول وقت اقامه شود.

آنقدر شرایط آشفته بود که سعید بن عبداللّه که خود را سپر اباعبداللّه (ع) نموده بود پس از پایان نماز ظهر عاشورا به تعبیر برخی مقتل‌نویسان، بدنی چون آبکش داشت، چرا که تیرهای فراوان به او اصابت کرد و این مجاهد مخلص را به شهادت رسانید. حضرت مهدی (عج) فرمود: «جدم حسین(ع) رکوع و سجودش طولانی بود.»(حضرت سیدالشهداء بارها پیاده به خانه  خدا شتافت و مراسم حج را برگزار کرد. 

صبر، اخلاق رفتاری در برابر مشکلات و سختی‌ها

در سخت‌ترین لحظات روز عاشورا و هنگام افتادن از اسب با آن همه جراحات، این جملات از امام(ع) نقل شده است: «صبرا علی قضائک یا رب لااله إلا سواک، یا غیاث المستغیثین؛ پروردگارا بر قضای تو صبر می‌کنم، معبودی جز تو نیست ای فریادرس فریادخواهان. «فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ ۚ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ ۚ بَلَاغٌ ۚ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ؛ (ای رسول ما) تو هم مانند پیغمبران اولوا العزم (در تبلیغ دین خدا و تحمل اذیّت امت) صبور باش و بر امت به عذاب تعجیل مکن تا روزی که آنچه وعده داده شده به چشم ببینند آن روز پندارند که (در دنیا) به جز ساعتی از روز درنگ نداشتند. (این قرآن و آیات وعده و وعیدش) تبلیغ رسالت و اتمام حجتی است، پس آیا (به قیامت) جز مردم (شهوت پرست) فاسق هیچ کس هلاک خواهد شد؟(احقاف/35) پایدار باش، خویشتندار باش، استقامت داشته باش».

در زیارت امام حسین (ع) آمده است «و لقد عجبت من صبرک ملائکه السّماوات» از امام سجاد(ع) است که هرچه کار بر او پیچیده و سخت‌تر می‌شد، رنگ چهره‌اش درخشیده‌تر و سرتاسر وجودش پر اطمینان‌تر می‌گشت تا جایی که دشمن کینه‌توز با شگفتی بسیار او را قهرمانی خواند که در راه حق و عدالت هرگز به مرگ نمی‌اندیشد.

منابع:

Ensani.ir

www.sid.ir

isca.ac.ir

pajoohesh.howzehtehran.com

www.noormags.ir