نمره قابل قبول سیاست ایران درباره تحولات افغانستان / طالبان را به مثابه مسئله‌ داخلی و واقعیت اجتماعی بنگریم

نصرت‌الله تاجیک، کارشناس مسائل سیاسی و سفیر پیشین ایران در اردن، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره ارزیابی خود از رویکردی که جمهوری اسلامی ایران نسبت به تحولات افغانستان و قدرت‌گیری طالبان اتخاذ کرده، گفت: سیاست جمهوری اسلامی ایران تاکنون نسبت به تحولات افغانستان، با توجه به مشکلات داخلی و تجربیات پیشین، نسبتاً نمره قابل قبولی می‌گیرد و تا حدی خوب عمل شده است که بی جهت برای خود هزینه تراشی نکنیم.

مسئولیت ناپذیری آمریکا؛ ریشه اصلی تحولات امروز افغانستان

وی افزود: موضوع افغانستان به دنبال یک بازی بین المللی و در کمال مسئولیت ناپذیری آمریکا که مدت بیست سال این کشور را در اشغال داشته و تمامی زیر ساختهای سیاسی اجتماعی این کشور را شخم زده بوجود آمده است و خود غربی ها باید هزینه آن را بدهند.

این دیپلمات بازنشسته کشورمان ادامه داد: آتش قدرت گیری طالبان هم از تیم ترامپ ریشه می گیرد که مأموریت اصلی اش به هم زدن توازن و چهره ژئوپلیتیکی منطقه به ضرر ایران بود! وقتی آمریکا در دولت سازی در افغانستان شکست خورد بهتر آن دید که دیگر هزینه نکند و طالبان را که همواره بیش از نیمی از کشور را در تصرف داشت به عنوان واقعیت روی زمین بپذیرد و افغانستان را به مردمش واگذارد. البته نحوه عمل تیم بایدن هم خیلی بد بوده و خیلی به ضرر چهره آمریکا در جهان تمام شد.

تاجیک ابراز کرد: بخش دیگر این وضعیت ناشی از عملکرد دولت افغانستان، فساد نهادینه شده و سیستماتیک و عملکرد بد تکنوکراتهای سکولار افغانستان است به گونه ای که هیچیک از همسایگان افغانستان خاطره و روابط خوبی با دولت افغنستان که تمام تخم مرغهایش را در سبد آمریکا قرار داده ندارند و این یک زمینه نارضایتی خارجی علاوه بر نارضایتی داخلی ایجاد کرده است.  

وی اظهار کرد: پس مسئله افغانستان یک امر داخلی برای مردم افغانستان است اما از جهت ما، ایران 15 همسایه دارد و اگر قرار باشد در هر یک از این کشورها توازن داخلی نیروها به هم بخورد و ایران احساس کند عمق استراتژیکش کاهش یافته و باید در این مناطق به نحوی دخالت یا ایفای نقش کند، نمی‌توان به سر منزل مقصود رسید. در وضعیت فعلی کشور با مشکلات زیادی مواجه است و بار بیش از اندازه‌ای بر دوش سیاست خارجی قرار گرفته و در موازنه بین سیاست داخلی و سیاست خارجی، باری که بر دوش سیاست خارجی قرار گرفته بیش از سیاست داخلی است، در حالی که وضعیت فعلی ایجاب می‌کند بیشتر به سیاست داخلی پرداخته شود و مشکلات مادی و معنوی جامعه ایرانی حل و فصل شود. 

بیشتر بخوانید:

• علل ناتوانی ارتش افغانستان در برابر طالبان
• ایران باید نقش اول را در ایجاد تعادل در افغانستان ایفا کند

تاجیک تصریح کرد: البته ایران کشوری نیست که بتواند منزوی مانده و نسبت به تحولات پیرامونی ایفای نقش نکند اما نحوه ایفای نقش خیلی مهم است، لذا از آنجا که طالبان بخشی از واقعیت جامعه افغانستان است ایران باید این تحولات را مسئله داخلی تلقی کند و اجازه دهد نیروهای افغانی و مردم افغانستان خودشان توازن و تعادل قدرت را برقرار کرده و مشکلات‌شان را خودشان با کمک یکدیگر حل کنند. درست است که طالبان یک واقعیت مطلوب از همه نظر برای ما نیست اما به هر حال واقعیتی برخاسته از اقوام و قبایل موجود در این کشور است و خود اینها باید سعی کنند با هم به تعامل بپردازند، افکار و عقاید یکدیگر را تحمل و هضم کرده و به تعادل برسند.

طالبان بدون ایجاد اجماع حداکثری مسیر راحتی ندارد

این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار کرد: قطعا طالبان مسیر راحتی را در آینده افغانستان پیش رو ندارد، به ویژه اگر نخواهد یک اجماع حداکثری به وجود بیاورد و از تمام قبایل، نیروها و ذی‌نفعان قدرتمند در جامعه و سیاست و حکومت افغانستان استفاده کند و بعید است در این وضعیت بتواند مشروعیت و مقبولیت لازم داخلی و بین المللی را کسب کند و شاید در صورت اتخاذ این سیاست بسته و انقباضی مانند دوران گذشته تجربه موفقی از حکمرانی و مدیریت سیاسی و اجتماعی نداشته باشد، اما اگر طالبان به رغم در نظر گرفتن اصول مبنایی خود، به سمت و سوی عرف مدیریت جامعه و توجه به روند تکوین دولت ـ ملتهای نوین و هنجارهای نظام بین‌المللی حرکت کند، می‌تواند روند بهتری را در حکومتداری طی کند.

وی یادآور شد: نباید از نظر دور داشت که بخشی از وضعیت موجود افغانستان به سیاست آمریکا در این کشور برمی‌گردد که زیرساخت‌های این کشور را طی این بیست سال بر هم زد و روند خروج آنها از افغانستان که فقط منحصر به نیروهای آمریکایی و افراد مرتبط با خودش است، نشانه بی‌تعهدی آنها نسبت به جامعه افغانستان است. اینکه همه هم و غم آمریکایی ها ساخت کشتی نوح با همکاری طالبان در فرودگاه کابل باشد چیزی از مسئولیتش در به هم ریختن ساختار سیاسی اجتماعی  این کشور کم نمی کند. سخنرانی بایدن هم مانند یک عملیات سزارین تخلیه افغانستان غیر مسئولانه و حداقل پاسخگوی درد و رنج مردم افغانستان نیست و در تاریخ ثبت و به ضرر  آمریکا تمام شد.

مهمترین اقدام ایران در خصوص افغانستان

تاجیک تصریح کرد: در این وضعیت، مهم‌ترین اقدامی که جمهوری اسلامی ایران باید انجام دهد این است که روند تغییر قدرت در افغانستان مسئولانه و با کمترین آسیب برای مردم این کشور انجام بگیرد و طالبان را نسبت به خودمان بی‌ضرر کنیم.

سفیر پیشین کشورمان در اردن بیان کرد: لذا به هیچ وجه لازم نیست رو در روی طالبان قرار بگیریم و باید با روش‌های نرم و غیر نظامی و بدون اتخاذ مواضع تند با آنها در تعامل سازنده باشیم. این نکته را نباید فراموش کرد که آمریکا و هم‌پیمانانش در منطقه و رسانه‌های وابسته به آنها تلاش می‌کنند پوست خربز‌ه زیر پای ایران بیندازند و لذا نباید در زمین آنها بازی کرد. بنابراین تا بدینجا جمهوری اسلامی ایران نسبت به تحولات افغانستان قابل قبول عمل کرده و بهتر است این روند را ادامه دهد.

وی اضافه کرد: در پرتو خلأ قدرت ناشی از ترک نیروهای خارجی از افغانستان و به هم خوردن توازن و معادلات سیاسی و امنیتی و مخصوصا در مرزهای شرقی ایران و تأثیر آن بر حوزه اهل سنت در سیستان و بلوچستان که بخشی از بلوچ ها با طالبان همکاری و یا حداقل احساس طرفدارانه دارند، این تحولات داخلی افغانستان جنبه سیاسی و امنیتی هم برای ما پیدا می کند.

تاجیک اظهار کرد: از طرف دیگر اگرچه خروج آمریکا در جهت منافع خودش است ولی ما هم به دلیل:1- اوضاع داخلی و مشکلاتی که داریم 2- اهداف غیر شفاف آمریکا، از اینکه اطراف مان نیروی خارجی کنترل کننده مؤثر نباشد و یا همسایگانی ضعیف و درگیر در مسائل خود داشته باشیم بی بهره نیستیم! و لذا طراحی های ما در برابر این تحولات، پس از خروج نیروهای نظامی غربی و تأثیر این روند بر امنیت ملی ما، اوضاع منطقه ای (درگیریهای نیابتی و پر کردن خلاء قدرت) و حتی بین المللی (مهاجرت و ...) قابل توجه ویژه است و امیدوارم دست اندرکاران سیاست خارجی به این اوضاع عنایت داشته باشند.

این کارشناس مسائل بین الملل یادآور شد: خوب است سیاست ایران حفظ موازنه منافع ما و طالبان و حامیانش(پاکستان، عربستان و حتی آمریکا)، نخبگان، ذینفعان و اقوام و گروههای افغانستانی باشد و با آنها و نیز همسایگان مؤثر و قدرت های بین المللی مانند چین و روسیه و نیز سازمانهای بین المللی برای سامان دادن مهاجرین از نزدیک همکاری کرد تا بتوان نقش سازنده ای در این شرایط ایفا کرد.

سیاست خود را نسبت به تحولات افغانستان به خوبی تبیین نکردیم

تاجیک درباره وجود برخی ابهامات و تناقضات در ذهن بخشی از نخبگان و مردم نسبت به طالبان به ویژه با شدت گرفتن رویکرد کاملاً مثبت رسانه‌های رسمی نسبت به حضور طالبان در قدرت و ضرورت یا عدم ضرورت اقناع و توجیه جامعه پیرامون سیاست کلان کشور درباره تحولات افغانستان گفت: بخشی از این ابهامات به عملکرد نامطلوب طالبان در گذشته برمی‌گردد. بخش دیگر این ابهامات نیز به خاطر وجود گسل نخبگی در داخل کشور راجع به سیاست خارجی و فقدان اجماع در مورد مسائل مبتلابه است و در این وضعیت هرکسی فکر می‌کند دیدگاه خودش مطلقا درست است. همچنین به لحاظ رسانه‌ای و جریان‌سازی در دانشگاه‌ها‌ و مراکز مطالعاتی نتوانستیم به خوبی مسئله را تبیین کنیم و در این میان برخی نیز مسئله تطهیر طالبان را مطرح می‌کنند که بر تشدید این تناقضات افزوده است.

وی تأکید کرد: امروز بحث تطهیر طالبان مطرح نیست بلکه طالبان را باید به مثابه یک مسئله داخلی و واقعیت اجتماعی، که چندان هم برای ما مطلوب نیست، نگاه کرد ولی دلیلی ندارد در جهت حل مسائل سایر کشورها برای خودمان هزینه‌زایی کنیم.

تاجیک در پایان با بیان اینکه طالبان مصنوع و همه شاکله وجودیش نقشه انگلیسی، پول سعودی و لجستیک پاکستان نیست، گفت: طالبان بخشی از واقعیت سیاسی اجتماعی افغانستان نیز است. در کنار سایر عوامل داخلی و خارجی که باعث تحقق این شرایط در این کشور شده دولت افغانستان استراتژی درستی اتخاذ نکرد و اهداف آمریکا را که ناشی از مشکلات داخلی و توازن بین المللی بود را درک ننموده و خوشبینانه تلقی و تلاش درستی برای حل مشکل نکرد و صرفا اقداماتی ناکافی برای به تأخیر انداختن خروج نیروهای خارجی از افغانستان انجام داد.

گفت وگو از مهدی مخبری