پیشینه غنی مطالعات قرآنی در شمالی‌ترین کشور قاره سیاه / لزوم تقویت دیپلماسی قرآنی بین ایران و تونس + فیلم
در وبینار مطالعات قرآنی در تونس، تازه‌ترین تحولات و فعالیت‌ها در عرصه مطالعات قرآنی این کشور مورد بحث قرار گرفت. همچنین سخنرانان با اشاره به پیشینه پربار مطالعات قرآنی در شمالی‌ترین کشور قاره سیاه، بر لزوم برقراری روابط مستحکم بین دانشگاهیان ایران و تونس تأکید کردند.
به گزارش ایکنا، وبینار «مطالعات قرآنی در تونس؛ جریان‌ها و رویکردها» به عنوان پنجمین و آخرین نشست از سلسله‌نشست‌های قرآنی ایکنا به مناسبت ماه مبارک رمضان با همکاری اداره کل بین‌المللی تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزنی فرهنگی ایران در تونس در استودیو مبین ایکنا برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
- رویکرد غیرسکولار و استفاده از زبان روز؛ ویژگی ترجمه جدید قرآن به زبان ایتالیایی
- از شیوه‌های ابداعی آموزش قرآن تا مشکلات حفظ فشرده
- فرح موسی؛ اندیشمندی نواندیش و معتقد به همگرابودن قرآن و سیلان متون قرآنی
- از تبدیل مفاهیم قرآنی به روایات داستانی تا شبهه‌زدایی از خرافات به اسم دین
در این برنامه علی محمد المخلبی، استادیار رشته تمدن اسلامی در دانشگاه زیتونه تونس و مدیر واحد پژوهش‌های قرآنی مرکز مطالعاتی «مسارات» در تونس و سیدحسن عصمتی، رایزن فرهنگی اسبق ایران در تونس، نویسنده و پژوهشگر قرآنی، حضور داشتند و ابتدا عطیه عزیزی، حافظ هشت ساله قرآن از استان خراسان جنوبی، با تلاوتی کوتاه آغازگر نشست بود.
سپس علی محمد المخلبی در معرفی خود گفت: من استادیار تمدن اسلامی در دانشگاه منوبه تونس هستم و دروس رشته زبان‌های تطبیقی را تدریس می‌کنم. همچنین در دانشگاه زیتونه رشته تمدن اسلامی مشغول تدریسم. علاوه بر این رئیس هیئت تحریریه مجله پژوهشی بین‌المللی «مداد» هستم.
نشریه «مداد»؛ منبع معتبر پژوهش‌های قرآنی
المخلبی ادامه داد: در تونس به طور رسمی رشته‌ای به نام مطالعات قرآنی وجود ندارد و علوم قرآنی در ضمن رشته‌های مختلف علوم انسانی تدریس می‌شود. علاقه من به مطالعه علوم قرآنی پس از دیدار و بحث با جمعی از علما و اساتید ایران، عراق و لبنان و برخی اساتید تونسی به وجود آمد و تصمیم گرفتم که این حوزه را به صورت جدی در تونس پیگیری کنم. هدف این نشست‌ها که در مرکز مطالعات علوم انسانی مسارات تونس برگزار شد این بود که بتوانیم نظر علما و اساتید دارای دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلف را جمع‌آوری کنیم و اصول و قواعد مشترکی را بین کسانی که به مطالعات قرآنی می‌پردازند پیدا کنیم تا به کتاب خدا خدمت کنیم.
وی اظهار کرد: سپس علاقه من به مطالعات قرآنی به سمت کشف اصول فکری و معرفتی برای بنای تمدن نوین اسلامی جلب شد. از این رو به مراکز دینی در لبنان و ایران رفتم. در ایران با گروهی از همکارانم در مرکز مسارات به دیدار علما و بزرگان قم رفتم که دیدار بسیار مفیدی بود و شرح همه آنها در مجله مداد آمده است. المخلبی به عنوان مدیر بخش مطالعات قرآنی در مرکز مسارات درباره مهمترین فعالیت‌های قرآنی این مرکز گفت: فعالیت‌های این مرکز به دو مرحله قبل و بعد از همه‌گیری کرونا تقسیم می‌شود.
المخلبی گفت: در مرحله اول فعالیت‌های زیادی داشتیم و نشست‌های کوچک و بزرگ زیادی برگزار و از تکنولوژی‌های جدید مثل وبینار برای نشست‌ها استفاده می‌کردیم. ما 5 شماره از مجله مداد را منتشر کردیم که هر شماره آن حدود 400 صفحه و شامل 10 مقاله یا بیشتر بوده است. این مقالات به دو یا سه زبان فرانسه، عربی و انگلیسی بوده است.
وی افزود: پیشنهاداتی برای چاپ مقالات به فارسی هم داشتیم اما موانعی از جمله فقدان اساتیدی که بتوانند این مقالات فارسی را بخوانند و داوری کنند وجود داشت این بود که خلاصه‌ای از این مقالات فارسی را به را عربی و دیگر زبان‌ها منتشر کردیم. در هر شماره از این مجله به یک موضوع مهم که مورد توجه دانشگاهیان تونس است در زمینه قرآن و تاریخ پرداختیم. ما همچنین از برخی مطالعات شرق‌شناسانه به‌ویژه مطالعات جدید قرآنی استفاده کردیم. معتقدم قرآن، محور و مرکز همه اندیشه‌ها و تحولات درونی جهان اسلام و اساس ساخت تمدن نوین اسلامی است.
المخلبی درباره مجله مداد گفت: این مجله فصلنامه است و به مطالعات قرآنی می‌پردازد. مقالات این مجله بین 6 تا 10 هزار کلمه هستند. عوامل مختلفی از جمله بالا رفتن هزینه‌های چاپ و عدم توجه و حمایت مراکز مرتبط باعث عدم انتشار منظم آن شده است.
این استاد تونسی درباره وجود مقالات قرآنی از مراکز مهم علمی مانند الازهر در این مجله گفت: در این مجله مقالات زیادی از مراکز پژوهشی غیر تونسی وجود دارد. از برخی مراکز لبنانی و شخصیت‌های مهم علمی ایران مانند دکتر محمود واعظی و دکتر زینب سادات قوام مقالاتی منتشر شده است. ما به مراکز پژوهشی مخصوصاً مراکزی که به موضوع آینده امت اسلامی و قرآن می‌پردازند از جمله دانشگاه‌های مراکشی و مصری توجه خاص داریم. این مجله دارای اعتبار علمی است و استادان و پژوهشگران مقالات علمی خود را در آن منتشر می‌کنند و پس از انتشار توانسته است جایگاه خوبی را به دست آورد.
اهتمام خاص به روح قرآن در انتشار مقالات
المخلبی افزود: ما این مجله را به توزیع‌کنندگان می‌دهیم و هر شماره تنها 500 عدد منتشر می‌شود. مداد یک مجله تخصصی است و خوانندگان خاص خود را دارد که قشر دانشگاهی هستند. این مجله در مراکز دانشگاهی تونس یافت می‌شود و برخی دانشگاه‌های ایران هم که به مطالعات قرآنی می‌پردازند خواستار خرید این مجله هستند. در آینده قصد داریم که آن را به صورت الکترونیکی در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم تا راحت‌تر از آن استفاده کنند.
وی درباره ویژگی‌های مقالات منتشرشده در مجله مداد گفت: مجله در ابتدا یک طرح سالانه داشت. در سال اول و دوم و شماره‌های ابتدایی به پاسخ انتقادی عقلانی به روش‌ها و رویکردها به قرآن در دانشگاه‌های تونس پرداخته شد. بیشتر این مقالات از پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری گرفته شده که تا کنون منتشر نشده و جدید است. اهتمام مجله مداد بیشتر بر روح قرآنی در مطالعات قرآنی است. زیرا نمی‌خواهیم تنها منعکس کننده رویکردها و روش‌های غربی به قرآن باشیم بلکه معتقدیم قرآن کتابی است که همه مسلمانان را با هم متحد می‌کند و منبع اساسی است که در آن انسانیت تبلور یافته و بنای تمدن اسلامی است. ما از امواج فکری که نسل‌های جدید در معرض آن هستند احساس خطر می‌کنیم و معتقدیم بر اساس عمل و تدبر در قرآن می‌توان با آنها روبه‌رو شد.
المخلبی تصریح کرد: ما در نشریه مداد به هر مسئله مربوط به قرآن می‌پردازیم حتی مثلا دیدگاه قرآن درباره عناصر محیط زیستی و رویکرد آن به حفظ محیط زیست را بررسی می‌کنیم. این مجله منتشر می‌شود تا اندیشمندان و قرآن‌پژوهان جایی برای انتشار تحقیقات خود داشته باشند.
آشنایی با رویکردهای تفسیری در تونس
المخلبی به دسته‌بندی پروژه‌های قرآنی موجود در تونس به منظور شناساندن بهتر آن کرده و گفت: عمده پژوهش‌های قرآنی در تونس مبتنی بر سه رویکرد تفسیری موجود در این کشور است.
او این سه رویکرد را بر اساس نام مفسران آن رویکرد تفسیر سلامی، رویکرد تفسیر یوسف الصدیقی و رویکرد تفسیر طالبی خواند و گفت که اولین نوع تفسیر عمومی‌تر است.
این استاد تونسی با اشاره به مطرح شدن مسائل عمومی جامعه مانند مسائل خانواده، ارث و ویژگی‌های یک دولت نمونه اسلامی و قرآنی در آن گفت: دانشگاه الزیتونه تونس هم در مباحث خود بر رویکرد سلامی متکی است.
المخلبی رویکرد تفسیر سلامی را رویکرد کلاسیک نوین دانست و گفت: محمد مختار السلامی، مفسر تونسی در این سبک تفسیری خود که در تفسیر «نهج البیان فی تفسیر القرآن» به کار گرفته، سعی کرده همان موضع مفسران قدیمی را دنبال کند و برخی از تفسیرهای عرفانی و فلسفی را هم در برمی‌گیرد.
رئیس هیئت تحریریه مجله مداد گفت: در تفسیر سلامی بر تقریب مسائل قرآن به نظرات فرهیختگان جامعه که در فهم قرآن مشکل داشته‌اند، تلاش شده است تا کتاب خداوند برای فرهنگیان و تحصیل‌کرده‌هایی که در فهم قرآن دچار مشکل هستند نظیر پزشکان و مهندسان قابل درک شود.
او تفسیر سلامی را تفسیری ساده و فارغ از هر گونه پیچیدگی خواند و گفت: این تفسیر کاری به معانی ثانوی آیات ندارد و به دنبال شرح عمومی الفاظ و ویژگی‌های آیات است و مسائل شخصی و اجتماعی شهروندان را شرح می‌دهد و تفسیر او نقش مهمی در مقابله با اسلام‌گرایان تندرو در تونس داشته که جهل بر آنها تسلط دارد.
المخلبی رویکرد دوم پژوهش‌های قرآنی را مبتنی بر تفسیر جریان استشراقی و برای نمونه، تفسیر یوسف الصدیق خواند و گفت: الصدیق به دنبال اجرای شیوه‌های علمی غربی در زمینه بحث‌های قرآنی بوده و تفکیک بین متون و معانی قرآن را لازم می‌شمارد. در این نوع تفسیر متن در خدمت رویکرد فلسفی بوده و توجهی به معانی واژگان و تاریخ نزول آیه و غیره نمی‌شود یعنی سبک استشراقی تفاسیر شاذ و غیرمستعمل را مشخص می‌کند و بر اساس رویکرد غربی قرآن را تفسیر می‌کند.
استاد تونسی رویکرد سوم را مبتنی بر تفسیر طالبی دانست و گفت: این رویکرد از برآیند دو رویکرد اول و دوم است و می‌خواهد مسائل مسلمانان را از قرآن حل کند نه مثل رویکرد تفسیر صدیق که می‌گفت باید بر اساس رویکرد غربی قرآن را تفسیر کرد.
المخلبی با اشاره به اینکه پژوهش‌های مجله المداد بر اساس سبک‌های تفسیری متنوع است، گفت: اهتمام ما بر روش نقادی است تا این مجله زمینه‌ساز بحث‌های قرآنی شود. او همچنین خواستار مشارکت بیشتر اندیشمندان از کشورهای دنیا در مباحث پژوهشی مجله مداد شد و گفت: استراتژی ما در تنوع‌بخشی به پژوهش‌ها در زمینه‌های علوم قرآنی است.
ریشه‌های عمیق فرهنگ قرآنی در تونس
سپس عصمتی، رایزن اسبق جمهوری اسلامی ایران در تونس، در سخنانی درباره جایگاه قرآن در تونس به لحاظ تاریخی گفت: مکتب آفریقایی در مطالعات قرآنی با عقبه بن نافع در شهر قیروان تونس آغاز شد و این نشانه ریشه عمیق تاریخی قرآن کریم در تونس است. ما شاهدیم که روایت ابن عباس و اهل البیت(ع) از فتح تونس به دست مسلمانان نشان می‌دهد که مردم تونس از اسلام و قرآن بسیار استقبال کردند. این نشان می‌دهد که قرآن در تاریخ و حال تونس جایگاه ارزشمندی دارد و دلایل بسیاری برای اثبات این ادعا وجود دارد که به خاطر کمبود وقت امکان ارائه آنها نیست. اولین تفسیر کامل قرآن از ابن سلام در قیروان تونس انجام شد و این موضوع مهمی است.
عصمتی گفت: همچنین می‌توان به تفسیر ابن عرفه و تفسیر «تحرير المعنى السديد وتنوير العقل الجديد من تفسير الكتاب المجيد» از محمدطاهر بن محمد (متوفی. ۱۳۹۳ ق) از فقهای مالکی اشاره کرد. این تفسیر در ۳۰ جزء با رویکرد اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و سیاسی نگاشته شده و از بهترین تفاسیر عصری و روزآمد به‌شمار می‌رود.
وی ادامه داد: تفسیر تحریر المعنی السدید از بهترین تفاسیر در منطقه مغرب آفریقاست. معتقدم تونس گنجینه بزرگی در این زمینه دارد. متأسفانه به دلیل کمبود آگاهی در ایران درباره آفریقا و به‌ویژه تونس فقر معرفتی مهمی وجود دارد. ایرانیان آفریقا را به خوبی نمی‌شناسند همچنین با جریانات فکری در آفریقا و تونس به خوبی آشنا نیستند.
عصمتی ادامه داد: ما پژوهشگری داریم که می‌گوید رویکرد ادبی در تفسیر ابن عاشور رویکرد غالب است و این باور اشکال دارد زیرا او فقط از نظر ادبی به آن پرداخته است. من به وی می‌گویم که تو نمی‌دانی ابن عاشور در چه زمانی این تفسیر را نوشته است. او در زمان بحران فکری و روحی در تونس این تفسیر را نوشته است. گفته می‌شود این تفسیر در دوره معروف به «فرنسة التونس» نوشته شده است. یعنی زمانی که استعمار فرانسه می‌خواست زبان عربی را در تونس از بین ببرد اما ابن عاشور با همت و قلم خود و علم خود که ریشه در تاریخ عمیق قرآن در این کشور دارد توانست تفسیری بنویسد که در مورد آن گفته می‌شود بهترین مطالب تفاسیر در آن جمع شده و از بهترین تفاسیر است.
وی تصریح کرد: زیتونه را کعبه آفریقا می‌دانند و از همه جای آفریقا برای تحصیل به این شهر می‌روند. وی سپس به نام برخی از شخصیت‌های علمی مشهور این کشور اشاره کرد و گفت: معتقدم جایگاه تاریخی قرآن در تونس بسیار والا و ممتاز است. در مورد جریانات قرآنی اصلی در تونس معتقدم جریان قرآنی از بدو ورود اسلام به آفریقا در این کشور به راه افتاده و مطالعات اسلامی در تونس هیچگاه متوقف نشده و پیوسته ادامه داشته است.
رایزن اسبق جمهوری اسلامی ایران در تونس نقش جریان تصوف را در ترویج و گسترش فهم قرآنی در این کشور بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: بسیاری از مشایخ صوفیه از تفاسیر مشهور از جمله تفسیر مجمع البیان طبرسی استفاده کرده‌اند.
لزوم تقویت دیپلماسی قرآنی بین ایران و تونس
عصمتی در پایان درباره آینده روابط قرآنی ایران و تونس گفت: باید روابط قرآن پژوهان دو کشور بسیار گسترده‌تر باشد. کمبود اطلاعات و شناخت دو طرف باید جبران شود. آنها استادان بزرگی دارند که در ایران کمتر شناخته شده‌اند. من چهار سال در تونس زندگی کرده‌ام و خود را تونسی هم می‌دانم. به نظر من باید دیپلماسی قرآنی را بین دو کشور فعال کنیم. همچنین ترجمه افکار و نظریات محققان ایرانی باید در اختیار محققان و مراکز علمی تونس قرار گیرد تا روابط علمی در حوزه مطالعات قرآنی بین دو کشور تقویت شود.
اجرا: زهرا نوکانی
ترجمه: محسن حدادی
انتهای پیام
