جایگاه زن در خانواده و جامعه از دیدگاه امام خمینی(ره)

ناهید مشائی، متولد سال ۱۳۴۵ و عضو هیئت علمی گروه معارف دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و در یک خانواده مذهبی و روحانی بزرگ شده است. به واسطه روحانی بودن و مبارزات سیاسی پدرش قبل از پیروزی انقلاب، با نام امام خمینی(ره)، آرا و اندیشه ایشان آشنایی دارد.

بخش اول گفت‌وگوی ایکنای خراسان رضوی، با عنوان «از تحصیل در مدرسه متعلق به ساواک تا علاقه وافر به امام» بر روی خروجی قرار گرفت و بخش دوم در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

ایکنا ـ به نظر شما ویژگی های امام راحل(ره) چه بود که مردم تا این اندازه به ایشان علاقه‌مند بودند؟ همان‌گونه که شما می‌گویید، تمام اقشار جامعه و حتی آن دسته از افرادی که از یک‌سری جریانات ناراضی بودند، باز هم این علاقه در آن‌ها وجود داشت.

در واقع اگر بخواهم ویژگی‌های شخصیتی امام(ره) را دسته‌بندی کنم، اولین ویژگی بحث دین و دین‌خواهی ایشان بود. ایشان انقلاب را ایجاد کردند، چراکه مسئله احیای دین برایشان مطرح بود و حتی در سخنرانی‌های پیش از انقلاب نیز خطاب به شاه می‌گویند که آقای شاه ما نمی‌خواهیم شما بیرون بروید، بلکه از شما می‌خواهیم که روش خود را تغییر دهید.

به عبارتی حرف ایشان از همان ابتدا سرکوبی نظام سلطنتی نبود و حتی در اوایل شروع بحث کاپیتولاسیون هم نظر ایشان این نبود که شاه سرنگون شود، بلکه می‌گفتند شاه باشد، اما درست عمل کند. اما وقتی شاه با امام مخالفت کرد و رژیم کاملاً آمریکایی شد و با اسرائیل قرارداد بست و هواپیماهای رژیم صهیونیستی برای سوخت‌گیری وارد ایران شدند، در اینجا بود که امام(ره) تأکید کردند که نظام باید تغییر کند و همواره می‌خواستند به هر روشی که ممکن است، دین باقی بماند.

حتی به گفته علمای لبنانی، امام خمینی(ره)  به نوعی آمدند که اسلام را در جهان احیا کنند. این در حالی است که در احادیث ما آمده است که در هر قرنی، یک نفر برای تجدید اسلام حضور پیدا می‌کند و در قرن ما نیز این وظیفه به عهده امام خمینی(ره) واگذار شده بود.

شجاعت و قدرتمندی در مقابل زورگویان و همچنین در مقابل فروتنی و مهربانی با مردم ویژگی دیگری است که می‌توان برای امام راحل(ره) عنوان کرد. البته که علمای دیگری هم در آن زمان حضور داشتند، اما از چنان شجاعت و قدرتی برای ایستادگی در مقابل نظام استعمار برخوردار نبودند. اما شجاعت و جسارت امام(ره) برای مردم بسیار مطلوب و قابل پذیرش بود. لذا مردم پشت ایشان ایستادند و ایشان را همراهی کردند و این همراهی به گونه‌ای بود که مردم شعار می‌دادند اگر امام فرمودند ما غسل شهادت می‌کنیم.

به عنوان دیگر ویژگی‌های امام(ره) می‌توان به عملکردهای سالم و مبتنی بر اسلام اصیل ایشان اشاره کرد که این تعهد به اجرا کردن احکام حتی در عمل به مستحبات هم وجود داشت و همواره نسبت به انجام این کارها بسیار دقیق بودند که به درستی اجرا شود. به علاوه امام(ره) برخی از کارهایی که در اسلام حرام نبود، اما ممکن است که انجام آن کارها در اسلام جالب و مناسب نباشد را انجام نمی‌دادند.

به عنوان مثال یکی از وزرای صدر انقلاب ازدواج مجدد انجام داد که به هر حال این کار در اسلام با رعایت برخی از شرایط حرام نیست، اما در حالی که رهبر نباید در این مسائل دخالت کند، امام به دلیل این کار او را از وزارت برکنار کردند و بر این باور بودند که افرادی که برای مردم شناخته شده هستند، باید الگوی مناسبی برای جامعه خود باشند که در حقیقت امام(ره) با این اقدام خود یک نوع روشنگری را انجام دادند.

در واقع امام در اینکه اسلام، نمای بدی در بین مردم پیدا نکند و به بهترین و زیباترین شکل ممکن در بین مردم شناسانده شود، بسیار دقیق بودند، زیرا می‌دانستند که انقلاب ایران بعدها برای سراسر جهان یک الگو خواهد شد و ما اعلام می‌کنیم که زمینه‌ساز حکومت امام زمان هستیم، لذا توجه به این مسائل بسیار مهم بود و مردم دنیا را به فکر واداشته است و به نوعی این‌ها مسائلی هستند که دشمنان می‌توانند از آن سوء‌استفاده کنند و یک چماقی باشد علیه نظام و به همین دلیل بود که امام در تمام مسائل بسیار دقیق و سنجیده عمل می‌کردند.

ایکنا ـ یکی از تأکیدات امام بحث خانواده بود. در این زمینه چگونه عمل می‌کردند و چه سفارشاتی داشتند؟

شخصیت امام به گونه‌ای بود که وجوه مختلف زندگی ایشان برای همگان مشهود بوده و هست، زیرا همه مردم در آن زمان به دنبال الگوبرداری از ایشان بودند و به ابعاد مختلف زندگی امام از جمله اینکه ایشان چگونه زندگی می‌کردند، دقت داشتند. از این‌رو وقتی با دقت به زندگی ایشان نگاه می‌کنیم، اولین نقطه‌ای که برای ایشان اهمیت داشت، بحث احترام و علاقه شدید به خانواده خود بود که این موضوع را به ظاهر هم نشان می‌دادند و این علاقه را می‌توان از نامه‌هایی که در زمان تبعید برای همسر خود می‌نوشتند و اکنون نیز به چاپ رسیده است، مشاهده کرد.

در واقع شاید به دور از ذهن باشد که فردی که مجتهد، انقلابی و جسور است و علیه ظلم فریاد می‌زند و تبعید می‌شود، چنین نامه‌هایی را برای همسر خود بنویسد و تواضع عاشقانه‌ای را در دوری از همسر خود نشان دهد. محبتی که امام(ره) به همسرشان داشتند، به فرزندانشان هم داشتند، اما با وجود علاقه به فرزندان، با فوت آقا مصطفی، تسلیم بودن در برابر خداوند را بر علاقه به فرزند خود ترجیح دادند و این موضوع را پذیرفتند و هیچ‌گونه بی‌تابی نکردند و هیچ‌گاه از کار انقلابی خود نیز عقب‌نشینی نکردند و همچنان به کار خود ادامه دادند. در حقیقت این برخورد ایشان در مواجه با این مسئله دقیقاً به همان‌گونه است که اسلام به ما سفارش کرده است.

ایکنا ـ یکی از مسائل مهم در جامعه ما توجه به زنان و حضورشان در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی است، امام خمینی(ره) نسبت به این موضوع چه دیدگاهی داشتند؟

ابتدا باید بگویم که امام پیش از انقلاب و در سال 42 بود که اعلام کردند زنان به هیچ‌وجه نباید در مسائل سیاسی دخالت کنند و حق رأی ندارند و همین امر باعث شد که امروز دشمن از این جمله سوء‌استفاده کند و از این‌رو امروزه باید فضای این جریان برای مردم ما به روشنی ترسیم شود که چرا امام در آن سال چنین دستوری دادند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام راحل حضور زنان و حتی دختران خود را در اجتماع، درست عمل کردن و شرکت در مسائل سیاسی را جایز اعلام کردند، اما در بسیاری از سخنرانی‌های خود به زنان سفارش کردند که خانواده خود را فراموش نکنند و جمله معروفی در این زمینه دارند که گفته‌اند خانواده شما مدرسه شماست. یعنی به لحاظ تربیتی زنان را معلم مدرسه‌ای که منظور همان خانواده است، دانسته‌اند و به عبارتی ضمن اهمیت جایگاه مرد در تعلیم و تربیت، جایگاه ویژه‌ای را برای بانوان در حوزه تربیت فرزندان و خانه در نظر داشتند.

توجه به تمام وجوه دینی از ویژگی‌های دیگر امام راحل است. در حقیقت امام شخصیتی همه‌جانبه داشتند. با توجه به اینکه برای شناخت دین و خداوند، مشرب‌ها و راه‌های متعددی از جمله عرفانی، فلسفی، فقاهت، قرآنی و حدیثی وجود دارد، اما امام راحل تلفیقی از بهترین‌های هر مشرب را انتخاب کرده بودند و نمی‌توان اینگونه گفت که ایشان فقط عرفان را در نظر داشتند و سایر مسائل را کنار گذاشته بودند، بلکه در حقیقت ایشان به تمام مشارب تسلط داشتند و بهترین‌ها را انتخاب کرده بودند و به نوعی تک‌بعدی نبودند و نسبت به همه وجوه دین توجه داشتند. همچنین امام تأکید ویژه‌ای داشتند که جوانان علوم روز را فراگیرند و تأکید می‌کردند که جوانان وارد دانشگاه شده و دانشمندان زمان خود شوند و برای علم دست خود را در مقابل دیگران دراز نکنند.

بحث ساده‌زیستی نیز یکی از مسائل مهمی بود که در زندگی ایشان بسیار پررنگ بود. به گونه‌ای که اگر سخنرانی‌های ایشان برای طلاب مبلغ چه در ماه رمضان و در ماه محرم و صفر انجام دادند را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که ایشان مرتباً بر ساده‌زیستی، اخلاق اسلامی و عدم وابستگی به دنیا تأکید و سفارش می‌کردند و شاید هم یکی از دلایل علاقه مردم نسبت به ایشان این بود که به دنبال تجملات و اشرافی‌گری نبودند و همیشه به جامعه روحانیت هم تأکید می‌کردند که مبادا وارد اشرافی‌گری شوند.

یکی دیگر از مقوله‌هایی که امام همواره مورد توجه قرار می‌دادند، موضوع اختلافات بین شیعه و سنی بود و اولین فرد در بین علمای قرن‌های متعدد بودند که از اختلافات بین شیعه و سنی پیشگیری کردند و از همین‌رو بود که هفته وحدت را به نظام اسلامی هدیه کردند و همیشه می‌گفتند که هیچ‌کس حق ندارد به رهبران اهل سنت توهین کند.

ایکنا ـ با توجه به اینکه جوانان امروز ما شناخت کافی را از امام ندارند، شما چه منابعی را برای شناخت امام توصیه می‌کنید.

در واقع باید بگویم که جوانان بی‌اطلاع از اندیشه امام، به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ اول، افراد انقلابی و متعصبی هستند که اطلاعات ضعیفی نسبت به این موضوع دارند و دسته دوم نیز افرادی هستند که شاید به ظاهر مذهبی نباشند و شناخت کافی هم نسبت به امام ندارند.

از این‌رو به نظر من برای شناخت بیشتر این افراد نسبت به شخصیت امام راحل(ره)، نوارهای سخنرانی‌های ایشان می‌تواند مناسب باشد. همچنین کتاب صحیفه نور هم می‌تواند منبع مناسبی در این خصوص باشد. البته ما باید به جوانان تأکید کنیم که در هر صورت هر شخصیتی حتی اگر مجتهد جامع شرایطی هم باشد، معصوم نیست. امام هم مقام عصمت نداشتند و اگر کسی انتقادی نسبت به ایشان داشته باشد نمی‌توانیم از این انتقادها جلوگیری کنیم و اجازه ندهیم که این انتقادها مطرح شود. بنابراین جوانان ما باید در این زمینه‌ها واقع‌بین باشند نه اینکه غلو و مبالغه کنند.