هدایت الهی نوری که راه و نیت انسان را روشن می‌کند

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، در نشستی که محتوای آن از کانال‌های مجازی منتسب به این مفسر قرآن کریم منتشر می‌شود، با موضوع «آفت هدایت» اظهار کرد: اگر با دقت در معارف دینی بنگریم، نخستین نکته آن است که اصل وجود انسان با اراده هدایت‌گر پروردگار معنا می‌یابد و تمام شئون زندگی انسان در چارچوب همین هدایت الهی قرار دارد. هدایت، امری نیست که از غیر خداوند صادر شود و انسان جز در مسیر الهی به مقصد نمی‌رسد.

وی با اشاره به آیه شریفه «إِنَّكَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِی مَنْ يَشَاء» تصریح کرد: خداوند خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید که هدایت حقیقی در اختیار خداست. این هدایت بر اساس معیارهایی است که پروردگار نسبت به بندگانش می‌شناسد و بر همان اساس، سهم هدایت هر انسان را مقدر می‌سازد؛ از این رو، هدایت مقوله‌ای کاملاً الهی است.

انصاری هدایت را نوری دانست که پیش روی انسان قرار داده می‌شود و گفت: هدایت، انسان را از تاریکی و ظلمت خارج می‌کند و به او قدرت تشخیص راه از چاه، مقصد از بیراهه و بصیرت در انتخاب مسیر می‌بخشد. قرآن کریم نیز از این حقیقت با تعبیر نور یاد می‌کند؛ چنان‌که در آیه «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» آمده است.

صاحب تفسیر مشکاة با اشاره به تفسیر امام رضا(ع) از این آیه شریفه، افزود: مقصود از نور بودن خداوند، نسبت جسمانی یا ماهوی نیست، بلکه خداوند «هادی» آسمان‌ها و زمین است و هدایت او به نور تعبیر می‌شود؛ نوری که عقل، بصیرت و آگاهی انسان را روشن می‌سازد.

وی بیان کرد: همان‌گونه که انسان در زندگی ظاهری بدون نور قادر به دیدن نیست و با خاموش شدن روشنایی، همه چیز در تاریکی فرو می‌رود، در حیات معنوی نیز انسان نیازمند نور هدایت است. این نور در دل انسان می‌تابد و سبب شناخت، فهم و درک حقیقت می‌شود؛ چنان‌که در مناجات آمده است: «الهی أنت الذی أشرقت القلوب أولیائک حتی عرفوک».

انصاری با اشاره به درخواست امام سجاد(ع) از خداوند برای هدایت گفت: امام(ع) هدایت الهی را طلب می‌کنند تا راه، چاه، مسیر و مقصد زندگی روشن شود و انسان از ضلالت و گمراهی مصون بماند. این هدایت، هدایت صالح و مؤثر است؛ هدایتی کیفی، عمیق و کارآمد، نه صرفاً کمی و ظاهری. 

وی اظهار کرد: در پی این هدایت، امام(ع) درخواست «طریق» می‌کنند؛ راهی مستقیم که در آن کجی و انحرافی نباشد. به اعتقاد او، این هدایت دارای دو بُعد است؛ بُعد نخست، بُعد طریقت و مسیر زندگی، و بُعد دوم، بُعد نیت و انگیزه درونی انسان است.

صاحب تفسیر مشکاة ادامه داد: هدایت الهی باید به راه درست در همه عرصه‌های زندگی منتهی شود؛ چه در دیانت، چه در سیاست، چه در کسب‌وکار و چه در خانواده. قرآن کریم نیز تصریح می‌کند: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ»؛ هدایت قرآنی، هدایتی عملی است که از دل آن، طریق و روش صحیح زندگی استخراج می‌شود.

وی با هشدار نسبت به ایجاد انحراف در مسیر حق، تأکید کرد: راه حق اگرچه روشن است، اما نباید با سلیقه‌ها و تمایلات شخصی دچار انحراف شود. گاهی این انحراف به خروج کامل از مسیر می‌انجامد و گاه تنها به ایجاد زاویه‌ای کوچک در راه؛ اما همین انحراف‌های جزئی، در درازمدت انسان را به گمراهی می‌کشاند؛ همان‌گونه که گفته‌اند «خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج».

انصاری حفظ و صیانت از طریق الهی را ضروری دانست و گفت: این مسیر نباید دستخوش تغییر، تفسیر سلیقه‌ای یا انحراف شود. مردم باید همان راهی را بپیمایند که پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) پیموده‌اند و آنان را به‌عنوان اسوه و الگو قرار دهند.

وی در تبیین بُعد دوم هدایت افزود: در کنار طریق، نیت نیز نقش اساسی دارد. نیت صحیح، محرک عمل و جهت‌دهنده رفتار انسان است. هدایت درونی، هدایت نیت است و هدایت بیرونی، هدایت عمل و رفتار. امام سجاد(ع) از خداوند می‌خواهند که این نیت، خالص، پایدار و به دور از تزلزل و شرک باشد.

صاحب تفسیر مشکاة گفت: هنگامی که نیت حق و الهی شکل گرفت، انسان باید با استقامت بر آن پایدار بماند و عمل خود را تنها برای رضای پروردگار انجام دهد. بدین ترتیب، ارتباط میان جملات دعا روشن می‌شود؛ هدایتی که هم در نیت انسان تجلی می‌یابد و هم در رفتار و مسیر زندگی او تحقق پیدا می‌کند.