کتاب «عیون‌الأصول» از آثار مهم شهید ثالث منتشر شد

به گزارش ایکنا از البرز، به نقل از جهاددانشگاهی البرز، علی‌اکبر رضایی صدرآبادی، محقق و مصحح کتاب «عیون ­الأصول» اظهار کرد، گفت: جلد نخست کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۴ مطلب در مباحث اصولی متعلق به الفاظ است و شامل اوضاع لغوی، امارات حقیقت و مجاز لغوی و عرفی و مباحث متعلق به آنها، حقیقة شرعیة، استعمال لفظ مشترک در بیشتر از یک معنا، استعمال لفظ در معنی حقیقی و مجازی، مشتق، اوامر، مفاهیم، نواهی، عموم، بعضی از مباحث تخصیص و متعلقات مخصص، مطلق و مقید و مجمل و مبین می‌شود.

وی ادامه داد: جلد دوم شامل ۹ مطلب است که به مباحث حجت یعنی اجماع، کتاب، سنت، اجتهاد، تقلید، ادله عقلیه، قیاس، نسخ و تعارض و تعادل و تراجیح اختصاص دارد.

رضایی صدرآبادی بیان کرد: مباحث هر مطلب، ذیل «عیونی» آورده شده‌اند که البته تعداد «عیون» در آنها یکسان نیست و گاهی مشتمل بر ۱۷ «عین» می‌شوند. شهید ثالث غالباً ذیل هر مطلب، ابتدا تعریفی لغوی به دست داده و سپس در پی معرفی مفهوم اصطلاحی آن با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت برآمده است. او آن‌گاه به طرح و شرح دیدگاه‌ها پرداخته و سپس مورد پذیرش یا رد قرار داده است. اشکالات و پاسخ‌ها را نیز ذیل عنوان «إن قلت»، «قلت» آورده است.

این محقق تصریح کرد: مباحث کتاب اغلب بر نظرات علامه حلی و صاحب معالم از علمای شیعه و آرای ابن حاجب و شاگرد وی عضدالدین ایجی از علمای اهل سنت استوار است و مشی کلی شهید، بررسی، نقد و تحلیل علمی نظرات است. وی آزادانه به طرح مباحث پرداخته و محققانه آرای فریقین را مورد پذیرش یا رد قرار داده است. می‌توان گفت ایشان بیشترین نقد را به‌طور خاص متوجه معالم الأصول تألیف حسن بن زین‌الدین العاملی و قوانین الأصول نوشته میرزای قمی کرده است. گرچه نظرات استادان دیگر خویش نظیر صاحب الریاض، سیدمحمد مجاهد و کاشف‌الغطا را نیز در مواردی به مسلخ نقد برده است. چنان که بارها از مواضع اهل سنت انتقاد کرده است.

وی گفت: ایشان همچنین محورهایی چون اجتهاد پیامبر اکرم(ص)، وجوب تأسی به آن حضرت، استحسان، مصالح مرسله و مذهب الصحابی را که در کتب اصولی اهل سنت مورد بحث قرار می گرفته را انعکاس داده و به تحلیل و ارزیابی آنها پرداخته است.

رضایی صدرآبادی ادامه داد: برغانی برای طرح مطالب کتاب به بیش از ۴۰۰ منبع اصلی، شرح و یا حاشیه در اصول، فقه، حدیث، تفسیر، کلام، فلسفه و لغت مراجعه کرده که شمار ارجاعات، افزون بر چهار هزار و ۵۰۰ مورد است. حدود ۳۰۸ مورد از ارجاعات نیز به دلیل فقدان منبع اصلی به منابع دست دوم ارجاع شده اند. ایشان در مواردی شخصا از منابع دست دوم مانند مفاتیح‌الأصول بهره برده که با استفاده از لفظ المحکی نشان داده است.

این محقق افزود: وی همچنین به حدود ۴۰۰ آیه و ۴۰۰ حدیث استناد کرده است. چنان که در موارد متعدد، در حاشیه کتاب به توضیح مطالب یا ارائه ارجاعات بیشتر دست زده که در نسخه خط مؤلف و خط مهدی بن‌ عبدالرحیم انعکاس یافته‌اند و محقق کتاب همه آنها را به پاورقی انتقال داده و منابع آن را نیز تحقیق کرده است. دقت مثال‌زدنی شهید در نقل مطالب، وسعت تتبع وی در آثار گوناگون شیعه و سنی و رعایت ادب و اخلاق در بیان دیدگاه‌ها، کتاب را به منبعی محققانه، علمی و البته تقریبی تبدیل کرده است.

وی گفت: البته ذکر این نکته نیز ضروری است که ادبیات متن کتاب، قدری پیچیده، مغلق یا نارسا به نظر می‌رسد و گاه فهم مطلب را نیز با مشکل مواجه می‌کند. لیکن از آنجا که قالبی یکنواخت در سراسر  کتاب دارد خواننده با مطالعه بخشی از آن به سرعت می‌تواند با نوع نگارش شهید آشنا شده و به فهم درست محتوای کتاب نائل آید. 

رضایی صدرآبادی اضافه کرد: هر شش نسخه خطی عیون الأصول که در اختیار محقق قرار گرفته دارای اغلاط بسیارند که طی چند نوبت، مقابله و اصلاح شده‌اند. گرچه مبنای اولی برای تایپ، نسخه زیبای مهدی بن عبد‌الرحیم بوده لکن به نظر می‌رسد صحیح‌ترین آنها نسخه عبدالصمد بن محمدباقر انصاری است که در تاریخ ۱۲۵۵ قمری کتابت شده است.

وی گفت: حقیر نیز معتقدم که این کتاب بیش از آن که کتابی اصولی و محققانه به‌شمار آید، اثری اخلاقی و معنوی است، چراکه سراسر کتاب مالامال از اخلاص، صداقت، تقوا، تواضع، حریت، پشتکار، جدیت، سختکوشی، دقت، انصاف و ادب است و من هنگام کار، بارها متأثر از اخلاق شهید شدم و بی‌محابا اشک ریختم. چنان‌که بارها به مقامش متوسل گشتم و سختی‌ها را به مدد عنایت وی پیمودم.

یادآور می‌شود، این کتاب دو جلدی، عربی است و با مقدمه علی‌اکبر صالحی، قائم‌مقام فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و توسط مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه استان البرز منتشر شده است.