«نهج‌البلاغه»؛ چراغی روشن برای زیست توحیدی
نهج‌البلاغه، دایرة‌المعارف فرهنگ اسلامی و از مهم‌ترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی است که جامعیت و تنوع زیادی دارد و از آنجایی که تمامی جنبه‌های زندگی را دربرمیگیرد جاذبه و ماندگاری این کتاب را افزوده است.
نهج‌البلاغه، دایرة‌المعارف فرهنگ اسلامی و از مهم‌ترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی است که جامعیت و تنوع زیادی دارد و از آنجایی که تمامی جنبه‌های زندگی را دربرمیگیرد جاذبه و ماندگاری این کتاب را افزوده است.
این گنجینه ارزشمند، مجموعه‌ای از سخنان حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که توسط سیدرضی گردآوری و دسته‌بندی شده است. این کتاب به سه قسمت نامه‌ها، خطبه‌ها و حکمت‌ها تقسیم شده است.
در خطبه‌ها و کلمات قصار، موضوعات مختلفی چون خداشناسی، مباحث اخلاقی، شناخت جهان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امت‌ها و حکومت‌های نیکوکار و ستمکار بیان شده و در نامه‌ها بیشتر به مسائل حکومت‌داری و چگونگی تعامل مسئولان با مردم پرداخته شده است که شامل نامه‌های حضرت به کارگزاران ایشان در شهرها و سایر مکان‌هایی است که فاصله بسیاری با حضرت علی(ع) داشتند.
بخش کلمات قصار، بسیار کوتاه و دلنشین است که می‌توان برخی از آنها را به راحتی حفظ کرد و خطبه‌ها بخشی از سخنرانی‌های حضرت در بین یاران و در برخی جمع‌ها بوده است.
نکته بسیار جالبی که در سخنان حضرت علی(ع) وجود دارد این است که آن حضرت، «اخطب الخطبا» هستند و در زبان عرب یعنی فردی که در سخنرانی‌ها از بهترین واژه ممکن هم به لحاظ معنا و هم به لحاظ زیبایی کلام، استفاده می‌کند و هیچ فردی در سخنوری به حضرت امیرالمؤمنین(ع) نمی‌رسد.
حضرت علی(ع) شعرگونه سخن می‌گفتند، به‌طوری که جرج جرداق شاعر و نویسنده مسیحی نهج‌البلاغه را بارها مرور و بررسی کرده است و در وصف حضرت علی(ع) می‌گوید: «ای روزگار کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را و ای طبیعت، کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی.»
حضرت امیرالمؤمنین(ع) نکات حقوقی و کشورداری را به زیبایی و سادگی در نامه‌های خود به فرماندهان و کارگزاران مطرح می‌کنند و در ابتدای نامه شماره 50 می‌فرمایند: «و من كتاب له(ع) إلى أمَرائه على الجَيش: مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ إِلَى أَصْحَابِ الْمَسَالِحِ؛ أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ حَقّاً عَلَى الْوَالِي أَلَّا يُغَيِّرَهُ عَلَى رَعِيَّتِهِ فَضْلٌ نَالَهُ وَ لَا طَوْلٌ خُصَّ بِهِ، وَ أَنْ يَزِيدَهُ مَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ مِنْ نِعَمِهِ دُنُوّاً مِنْ عِبَادِهِ وَ عَطْفاً عَلَى إِخْوَانِهِ؛ نامه‌اى از آن حضرت(ع) به فرماندهان لشكرها: از بنده خدا على، اميرالمؤمنين به نگهبانان مرزها. اما بعد. شايسته است كه والى اگر مالى به دستش افتاد يا به نعمتى مخصوص گرديد، نسبت به افراد رعيتش دگرگون نشود. بلكه نعمتى كه خدا به او ارزانى مى‌دارد، سبب فزونى نزديكى او به بندگان و توجه و مهربانيش به برادرانش شود.»
بررسی و یادداشت‌برداری از نکات حکمت‌های نهج‌البلاغه و تلاش جهت تمرین بر روی ویژگی‌های اخلاقی منطبق بر این حکمت‌ها می‌تواند انسان را در جهت رشد اخلاقی سوق دهد.
مولا در یکی از حکمت‌های خود می‌فرماید: «اَکْثَرُ مَصارِعِ الْعُقُولِ تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطامِعِ؛ بیشترین شکست عقول (انسان‌ها) در زیر درخشندگی‌های طمع‌هاست.»
در این باره محمدحسین نظیری نیشابوری از شاعران مؤلف و صاحب سبک تاریخ شعر پارسی می‌فرماید: دست طمع چو پیش کسان کرده‌ای دراز/ پل بسته‌ای که بگذری از آبروی خویش
مطالعه خطبه‌های نهج‌البلاغه می‌تواند علاوه بر تمرکز روی مباحث توحیدی، انسان را با فضای زمان حضرت(ع) و نوع سخنان ایشان آشنا کند و همین نکته باعث تشویق به مطالعه تمام نهج‌البلاغه شود. در قسمت بعدی نقش تربیت فرزندان را از نگاه نهج‌البلاغه بررسی خواهیم کرد.
هدیه ارجمند، کارشناس ارشد نهج‌البلاغه از دانشگاه قرآن و حدیث قم
انتهای پیام
