تاسوعا؛ تجلی بصیرت و وفاداری در آستانه عاشورا

غروب روز هشتم محرم در صحرای کربلا، افق را رنگی از تردید و یقین زده بود. با تنگ‌تر شدن حلقه محاصره، غبار صحرا گویی بر فردای تاریخ نیز نشسته بود. روز نهم، تاسوعا، از دل این غبار سر برآورد، روزی که غالباً در سایه عظمت واقعه عاشورا دیده می‌شود و به‌عنوان مقدمه آن شناخته می‌شود، اما آیا تاسوعا صرفاً یک پیش‌درآمد تراژیک است یا خود، مکتبی کامل و درسی مستقل برای بشریت در تمامی اعصار؟ در همین خصوص رضا ملازاده یامچی، پژوهشگر دینی، یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

مسئله اصلی اینجاست که نگاه تقلیل‌گرایانه به تاسوعا، ما را از درک عمیق‌ترین پیام‌های آن یعنی «وفاداری در اوج بحران» و «انتخاب آگاهانه مبتنی بر بصیرت» محروم می‌سازد. این یادداشت در پی آن است تا با عبور از روایت صرف، به این پرسش پاسخ دهد که چگونه می‌توان پیام‌های معرفتی و اجتماعی تاسوعا را به‌عنوان یک الگوی عملی در دنیای پر از شبهه و بحران‌های هویتی امروز بازخوانی کرد؟

 

ریشه‌های قرآنی یک حماسه وفاداری، بصیرت و نیایش است و اگرچه واقعه تاسوعا یک رخداد تاریخی است، اما کنش‌ها و منش‌های قهرمانان آن، تجسم عینی و تفسیر عملی مفاهیم بنیادین قرآن کریم است، تاسوعا صحنه رویارویی دو جهان‌بینی بود که ریشه در آیات الهی داشت:

 

• وفای به عهد (الوفاء بالعهد): در قلب تاسوعا، امان‌نامه‌ای قرار دارد که برای علمدار کربلا، حضرت عباس بن علی(ع) و برادرانش آورده می‌شود. رد قاطعانه این امان‌نامه از سوی ایشان، تجلی آیه شریفه «...وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا...» (بقره: ۱۷۷) است. این صرفاً یک وفاداری عاطفی نیست، بلکه پایبندی به عهد الست با امام و حجت زمان است عهدی که امنیت ظاهری و تعلقات قبیله‌ای در برابر آن رنگ می‌بازد.

 

• بصیرت در فتنه (البصیرة فی الفتنة): قرآن کریم همواره مؤمنان را به بصیرت و پرهیز از پیروی کورکورانه فرا می‌خواند. تاسوعا روز غربالگری بصیرت بود. حضرت عباس(ع) با رد امان‌نامه، نشان داد که «امان حقیقی» در کنار محور حق است، نه در پناه حاکم جور و این همان بصیرتی است که در آیه «قُلْ هَٰذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ ۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي...» (یوسف: ۱۰۸) به آن اشاره شده است.

 

• استعانت از نماز و صبر (الاستعانة بالصلاة و الصبر): اوج معرفتی تاسوعا، در درخواست امام حسین(ع) برای یک شب مهلت جهت نماز، نیایش و تلاوت قرآن متجلی است. در حالی‌که دشمن بر طبل جنگ می‌کوبد، امام(ع) اردوگاه خود را به یک مرکز معنوی و روحانی بدل می‌کند. این اقدام، تفسیر عملی آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ...» (بقره:۱۵۳) است. ایشان به بشریت آموختند که در سخت‌ترین بحران‌های مادی، قدرتمندترین سلاح، اتصال به منبع لایزال معنوی است.

 

تحلیل و نظریه‌پردازی: تاسوعا، روز «انتخاب نهایی» فراتر از یک رویداد تاریخی و یک «لحظه وجودی» است. این روز، روز تکمیل حجت و پالایش نهایی است و می‌توان تاسوعا را از چند منظر تحلیل کرد:

 

• از منظر اجتماعی _ سیاسی: رد امان‌نامه، یک بیانیه سیاسی قدرتمند است. این بیانیه، منطق «امنیت در برابر تبعیت» را که شالوده حکومت‌های استبدادی است، به چالش می‌کشد. حضرت عباس(ع) اعلام می‌کند که امنیت و عزت، تنها در ذیل حاکمیت حق تعریف می‌شود و هر امانی جز آن، دامی بیش نیست. این درس، الگویی برای تمام آزادگان جهان در برابر تطمیع و تهدید قدرت‌های ظالم است.

 

• از منظر عرفانی و معنوی: مهلت یک شبه برای عبادت، صرفاً یک تاکتیک نظامی یا تعویق جنگ نبود. این یک «سفر معنوی فشرده» بود. امام(ع) و یارانش در آن شب، تمام وجود خود را برای لقاءالله آماده کردند. تاسوعا به ما می‌آموزد که آمادگی برای بزرگ‌ترین فداکاری‌ها نه با تجهیزات مادی که با تهذیب نفس و تعمیق ارتباط با خدا حاصل می‌شود. آن شب، شب قدر کاروانیان کربلا بود.

 

• پاسخ به شبهه مدرن: برخی با نگاهی پراگماتیستی (عمل‌گرایانه) ممکن است بپرسند چرا امام(ع) و یارانش راهی را انتخاب کردند که به شهادت حتمی ختم می‌شد؟ تاسوعا پاسخ این پرسش است. انتخاب‌های آن روز بر اساس منطق «سود و زیان» دنیوی نبود، بلکه بر اساس منطق «انجام تکلیف» و «حفظ اصالت‌ها» بود. این یک انتخاب عقلانی است، اما مبتنی بر عقلانیتی متعالی که افقش ابدیت است، نه لذت و امنیت زودگذر دنیوی.

 

تاسوعا صرفاً روز قبل از عاشورا نیست، بلکه روز «بصیرت» و «وفاداری» و روزی است که به ما می‌آموزد در کوران فتنه‌ها و در میان پیشنهادهای به‌ظاهر امن و شیرین، چگونه می‌توان با تکیه بر بصیرت الهی، جانب حق را گرفت و بر عهد خود استوار ماند. تاسوعا به ما نشان می‌دهد که اوج قدرت یک انسان، در لحظه‌ای است که میان امنیت ظاهری و وفاداری به حقیقت، دومی را برمی‌گزیند. سؤال اصلی ما این بود که چگونه پیام این روز را در دنیای امروز بازخوانی کنیم؟ پاسخ این است که هر یک از ما در زندگی فردی و اجتماعی خود، «تاسوعا»هایی را تجربه می‌کنیم، لحظاتی که باید میان اصول و منافع، میان حق و باطل و میان ماندن بر عهد الهی یا پذیرش امان‌نامه‌های شیطانی، یکی را انتخاب کنیم. یادداشت را با این دعوت به تأمل به پایان می‌بریم که بیاییم با الهام از علمدار بصیر کربلا، در بزنگاه‌های زندگی، امان حقیقی را در پناه حق بجوییم و با استعانت از نماز و صبر، خود را برای انجام تکالیف بزرگ انسانی و الهی‌مان آماده سازیم.