نقش زنان در تفسیر قرآن؛ از سیره اهل بیت(ع) تا بازخوانی‌های معاصر
مرضیه رستمیان گفت: زنان در طول تاریخ اسلام همواره در تفسیر قرآن نقش داشته‌اند، اما این نقش به‌طور کامل شناخته نشده است.
نقش زنان در تفسیر قرآن از دیرباز مورد توجه و بحث بوده است، هرچند اغلب این مشارکت به‌طور کامل شناخته نشده است. زنان در طول تاریخ اسلام، با استفاده از آیات قرآن در خطبه‌ها، آموزه‌ها و تحلیل‌های دینی، به تبیین معارف اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند و نقش مؤثری در فهم و آموزش قرآن داشته‌اند. از حضرت فاطمه زهرا(س) که در خطبه فدکیه آیات قرآن را برای تبیین اصول اجتماعی و فرهنگی به‌کار برد، تا حضرت زینب(س) که در خطبه‌های کوفه و شام با اشراف کامل بر محتوای قرآن به تحلیل معارف دینی پرداختند، نمونه‌های برجسته‌ای از حضور فعال زنان در جریان تفسیر قرآن وجود دارد.
در دوره‌های بعدی نیز، زنان مسلمان در حوزه‌های مختلف علمی و دینی، از جمله تفسیر قرآن، فعالیت‌های مهمی انجام داده‌اند. از عایشه و ربابه بنت محمد تا مفسران معاصر مانند سیده نصرت امین و طاهره صفارزاده، زنان همواره با نگاه عمیق، عدالت‌خواهانه و گاه زن‌محور، به بازخوانی و تحلیل قرآن پرداخته‌اند. این تلاش‌ها، علاوه بر ارتقای فهم عمومی قرآن، امکان بازخوانی معاصر متناسب با نیازهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه و به‌ویژه حقوق زنان را فراهم کرده است.
در گفت‌وگو با مرضیه رستمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام رضا(ع)، ابعاد حضور و تأثیر زنان در جریان تفسیر قرآن و بازخوانی‌های قرآنی معاصر بررسی شد و نقش آن‌ها در فهم امروز قرآن و احیای حقوق زنان مورد تأکید قرار گرفت که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا - نقش زنان در تفسیر قرآن و جریان‌شناسی چیست؟
زنان از زمان نزول قرآن در تفسیر کلام خداوند نقش داشتند؛ حضرت فاطمه زهرا(س) از آیات قرآن در بیانات، تفهیم و تبیین برخی اصول اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌کردند. با بررسی خطبه «فدکیه» مصداق استفاده‌های درست و عالمانه حضرت زهرا(س) از آیات قرآن قابل مشاهده است؛ در این خطبه آیات متعددی در معرفی پیامبر اکرم(ص) و حقوق مردم نسبت به ایشان و همچنین اصول دینی مختلف ذکر شده که خود مجموعه‌ای از تفسیر قرآن محسوب می‌شود.
همچنین استفاده‌های قرآنی حضرت زینب(س) در خطبه‌های کوفه و شام و تحلیل‌هایی که در این خطبه‌ها ارائه کردند، نشان‌دهنده اشراف ایشان بر محتوای قرآن و بهره‌گیری از آیات در تبیین معارف دینی است.
ایکنا - در زمان‌های گذشته، زنان نیز از مفسران برجسته قرآن بودند؟
همان‌طور که اشاره شد، حضرت زهرا(س)، حضرت زینب(س)، حضرت معصومه(س) و اهل بیت امامان معصوم در زمینه تفسیر قرآن فعال بوده‌اند. عایشه نیز از جمله افرادی است که اهل سنت او را به‌عنوان مفسر معرفی می‌کنند. در دوره‌های میانی اسلام، زنانی مانند ربابه بنت محمد، ام خالد، سکینه بنت حسین تا حدودی در تفسیر قرآن مهارت داشتند و جزو آموزگاران قرآن معرفی شدند. در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری، با گسترش تحصیل بانوان در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، و رسیدن آنان به تحصیلات عالیه و مطالعات گسترده در فهم‌شناسی و فهم متون دینی، شاهد بازگسترش تفسیر قرآن از سوی زنان هستیم.
ایکنا _ اولین مفسر زن در ایران کیست؟
سیده نصرت امین، اولین تفسیر کامل قرآن با نگاه شیعی به‌نام «مخزن العرفان» دارد که در جایگاه خود بسیار مهم، کامل و دارای نگاه‌های مطابق با اندیشه‌های اسلامی است و قابل استفاده برای محققان و علاقه‌مندان حوزه دینی و قرآنی است. در کنار جریان‌های تفسیری قرآن که افراد مانند امین با تحصیلات حوزوی و دانشگاهی ارائه کرده‌اند، افرادی مانند آمنه ودود و دیگران با نگاه‌های روشنفکرانه و فمنیست اسلامی به بازخوانی برخی آیاتی پرداخته‌اند که به حوزه زنان مرتبط است.
به‌عنوان نمونه، عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی در زمینه تفسیر و اعجاز بیانی قرآن فعالیت‌های مهمی انجام داده است. همچنین زینب الغزالی، مفسر مصری قرآن، آثار تفسیری برجسته‌ای دارد. آمنه نصیر و هدی صدیق نیز در جهان عرب به آموزش تفسیر قرآن در دانشگاه اسلامی پرداختند. در ایران علاوه بر سیده نصرت امین، طاهره صفارزاده در زمینه ترجمه قرآن برجسته هستند.
ایکنا - بازخوانی‌های قرآنی چه تأثیری بر فهم قرآن دارد؟
نگاه‌ها و خوانش‌های جدید قرآن، که اغلب تک‌نگاری‌های آیاتی مرتبط با حوزه زنان است، متعدد و متفاوت هستند. بانوانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، با رویکرد عدالت‌خواهانه و زن‌محور به احیاگری حقوق زنان پرداخته‌اند. اگر این بازخوانی‌ها در راستای اصول تفسیری، استفاده درست از علوم قرآنی و اصول فقه و ناظر بر تفسیر انجام شوند، کمک‌کننده خواهند بود.
اما اگر دیدگاه‌ها سوگیری‌شده، جنسیت‌گرا و غیرعقلایی باشند و اصول فقهی و عقلایی در آن رعایت نشود، ممکن است به تفسیر به رأی یا خوانش‌های جانب‌دارانه و تطبیق‌های بدون اصل سوق داده شود که خطرناک است. به هر حال، بازخوانی‌های جدید با رعایت ضوابط صحیح تفسیری و متناسب با نیازهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه، خصوصاً در حوزه زنان، ضروری و اثرگذار است.
انتهای پیام
