فتوای رهبری درباره تلقیح مصنوعی؛ چالشها و راهکارها
مدرس فقه خانواده حوزه علمیه قم با اشاره به فتوای مقام معظم رهبری درباره تلقیح مصنوعی، این فتوا را گامی مؤثر در تحکیم خانواده و کاهش آسیبهای روانی زوجین نابارور دانست و بر ضرورت بررسی دقیق چالشهای فقهی، حقوقی، سلامت و اجتماعی روشهای نوین بارداری تأکید کرد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجتالاسلام علیرضا رحمانی نیشابوری، مدرس فقه خانواده حوزه علمیه قم، امروز 27 آذرماه، در اولین همایش علمی و تخصصی «نوراء» با اشاره به فتوای مقام معظم رهبری درباره تلقیح مصنوعی، به تبیین ابعاد فقهی، حقوقی، اجتماعی و سلامت این موضوع پرداخت.
وی اظهار کرد: حدود ۲۰ سال پیش، سؤالی از مقام معظم رهبری درباره جایز بودن تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبی مطرح شد. ایشان در پاسخ فرمودند که تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبی فینفسه اشکالی ندارد، اما باید از مقدمات حرام مانند نگاه و لمس حرام بهطور کامل اجتناب شود.
رحمانی نیشابوری با اشاره به آثار مثبت این فتوا افزود: فتوای مقام معظم رهبری موجب تقویت و تحکیم بنیان خانوادهها و پیشگیری از طلاقهای روحی شده است. این فتوا به زوجین نابارور این امید را میدهد که میتوانند صاحب فرزند شوند و این امر، افزون بر افزایش موالید، موجب تقویت امید به آینده و تأمین پشتوانه عاطفی و حمایتی برای والدین در سنین سالمندی خواهد شد.
مدرس فقه خانواده حوزه علمیه قم با تأکید بر نقش این فتوا در کاهش آسیبهای روانی زوجین گفت: زوجین نابارور که بهدلیل ناتوانی در فرزندآوری دچار احساس ناکامی و فشارهای روانی میشوند، با اتکاء به این فتوا میتوانند مسیر جدیدی را برای تشکیل خانواده و تربیت نسلی سالم و متعادل انتخاب کنند.
وی در ادامه با اشاره به چالشهای فقهی، حقوقی، سلامت و اجتماعی روشهای نوین بارداری خاطرنشان کرد: پس از صدور این فتوا، در محافل علمی و فقهی قم واکنشهای مختلفی نسبت به آن شکل گرفت و بسیاری از صاحبنظران به اشکالات و ابهاماتی که در فتوای اولیه وجود داشت، اشاره کردند. ما نیز به همراه جمعی از دوستان وظیفه دانستیم مبانی فقهی این فتوا را بر اساس آیات و روایات تبیین کنیم و به اشکالات مطرحشده پاسخ دهیم.
رحمانی نیشابوری افزود: در همین راستا، جلسات متعددی در دانشگاه علوم پزشکی قم برگزار شد و در این نشستها حدود ۴۰ چالش و پیامد منفی احتمالی ناشی از اجرای این فتوا شناسایی و بررسی شد. این چالشها در چهار حوزه اصلی فقهی، حقوقی، سلامت و اجتماعی دستهبندی شدند.
وی با اشاره به چالشهای فقهی این مسئله تصریح کرد: یکی از مهمترین چالشها در حوزه فقه، مسئله استفاده از اسپرم و نطفه مرد اجنبی است. از آنجا که در فقه اسلامی، مفهوم نسب و تعیین پدر و مادر بهطور دقیق و شفاف تبیین شده، استفاده از اسپرم مرد اجنبی میتواند پیامدهایی در زمینه هویت فرزند و مسائل نسبی و شرعی بهدنبال داشته باشد.
این مدرس حوزه علمیه قم در تشریح چالشهای حقوقی گفت: در قوانین موجود، بسیاری از مسائل مرتبط با اهدای اسپرم و رحم جایگزین بهصورت کامل و شفاف مشخص نشده است. از اینرو، ضروری است قوانین جامع و دقیقی در این زمینه تدوین شود تا از سوءاستفادههای احتمالی و بروز اختلافات حقوقی جلوگیری شود.
وی در ادامه به چالشهای حوزه سلامت و اجتماع اشاره کرد و افزود: در حوزه سلامت، استفاده از روشهای نوین بارداری در صورت فقدان نظارت دقیق و ضابطهمند میتواند پیامدهای بهداشتی و روانی بهدنبال داشته باشد. بهویژه در روشهای IVF یا لقاح مصنوعی، در صورت استفاده از نطفه مرد اجنبی، احتمال بروز اختلالات هویتی و چالشهای اخلاقی برای فرزندان متولدشده وجود دارد.
رحمانی نیشابوری با اشاره به پیامدهای اجتماعی این موضوع گفت: چالشهای اجتماعی این روشها عمدتاً به تغییرات فرهنگی و هویتی در خانوادهها و جامعه بازمیگردد. برخی زوجین ممکن است تحت تأثیر تبلیغات نادرست و بدون آگاهی کافی از پیامدهای فقهی، حقوقی و اجتماعی، به این روشها روی بیاورند.
وی در ادامه به ارائه راهکارهای برونرفت از چالشهای مطرحشده پرداخت و خاطرنشان کرد: ما در دو مرحله راهکارهایی را طراحی کردهایم. نخست آنکه مطابق فتوای مقام معظم رهبری، در صورت اجتناب کامل از مقدمات حرام مانند نگاه و لمس حرام، اجرای این فتوا امکانپذیر است. دوم آنکه هویت اهداکننده اسپرم باید بهصورت شفاف، قانونی و ثبتشده مشخص باشد تا از بروز مشکلات فقهی، حقوقی و اجتماعی در آینده جلوگیری شود.
مدرس فقه خانواده حوزه علمیه قم افزود: درباره فتوای برخی مراجع که استفاده از نطفه مرد اجنبی را بهطور کلی جایز نمیدانند، در صورت رعایت دقیق قوانین و ضوابط شرعی و فقهی، میتوان در شرایط خاص و کاملاً کنترلشده از برخی روشهای نوین بارداری بهره گرفت؛ مشروط بر آنکه از نظر فقهی و قانونی مورد تأیید کامل قرار گیرد.
رحمانی نیشابوری با تأکید بر ضرورت تعامل میان حوزههای فقه و پزشکی تصریح کرد: برای حل این چالشها و بهرهبرداری صحیح از روشهای نوین بارداری، لازم است فقه اسلامی و علوم پزشکی در کنار یکدیگر قرار گیرند و راهکارهایی علمی، اخلاقی و شرعی برای خانوادهها ارائه دهند. این همکاری میتواند به رفع نگرانیهای موجود و تضمین سلامت روانی و اجتماعی خانوادهها کمک کند.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد: این جلسات و همایشها بهصورت مستمر ادامه یابد و با همکاری همه نهادهای علمی و تخصصی، راهحلی جامع و مبتنی بر فقه اسلامی و دانش پزشکی برای مسائل نوین بارداری ارائه شود.
انتهای پیام
