سیدمرتضی(ع)؛ امامزاده‌ای با سه و نیم میلیون زائر در سال

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، کاشمر دومین شهر زیارتی استان خراسان رضوی، شهری که سالانه پذیرای ۳.۵ میلیون زائر است، در ورودی کاشمر از سمت مشهدالرضا یک جاده مستقیم به طول پنج کیلومتر به سوی شمال کاشمر کشیده شده و شهر را به مجموعه ییلاقی و زیبای امام‌زاده سیدمرتضی(ع) پیوند می‌دهد.
این محل جدا از جاذبه‏‌های زیارتی خاصی که برای زائران و مجاوران دارد، به عنوان تفرجگاه طبیعی پیرامون امامزاده در دامنه کوه محسوب می ‏شود؛ بر اساس مستندات تاریخی، این بقعه متعلق به ابراهیم اصغر فرزند موسی ‏بن ‏جعفر(ع) است که در سده سوم هجری توسط عباسیان در همین مکان شهید و به خاک سپرده شده است.
آستان مقدس سیدمرتضی(ع)، با زیربنای تقریبی هزار و 800 متر مربع، دارای بنای اصلی شامل یک ایوان ورودی کاشی ‏کاری شده با دو مناره در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه‏ای رنگ بر فراز آن است. ساختمان آستانه و بقعه مبارکه امامزاده سیدمرتضی(ع)، به شیوه معماری دوره صفویه در سال‏‌های 1354 تا 1356 هجری، شمسی ساخته شده است.

این بنا با این‏که از معماری سنتی با ارزشی الهام گرفته ولی قدمت تاریخی چندانی ندارد. مجموعه ساختمان‌‏های منتهی به حرم مربعی است به ابعاد 25 در 38 متر و از هر چهار سوی، درهای چوبی زیبایی ارتباط حرم و فضای بیرون را تأمین می‌‏کند؛ پایین دیوار که از قسمت‏‌های دیگر متمایز است و آن را با سنگ، آجر، کاشی یا موزائیک نماسازی تا ارتفاع یک متر شده است و سپس آیینه ‏کاری یک‏سره تا اوج، همه فضا را در برگرفته، همچنین چهار نورگیر در چهار جهت فضای زیر قُبّه را روشن می‏‌کند.
ارتفاع گنبد بیش از 12 متر است و ضریح نوساز و شکیلی که از یک چلچراغ بزرگ نور می‌گیرد، در زیر گنبد بر روی صندوق قبر قرار گرفته و بر اطراف مربع ضریح، اشعاری زیبا نوشته شده. تنها کتیبه موجود در این بقعه متبرکه، سنگ نوشته‌ای روی دیوار ضلع شرقی ورودی حرم نصب شده که ابیات زیر بر آن نقش بسته است.

بانی اولیه شاهزاده خانم بنت شاهزاده کیخسرو میرزا بوده است و تاریخ بنا به سال 1273 هجری قمری برمی‌گردد و تا زمان ما نزدیک به یک و نیم قرن فاصله دارد. پس از وی، خان تهمورثی و بعد حاجی معمار و سپس شخص خیّری به نام مهندس فتحی که اهل کاشمر بوده، به موجب نذری که داشته در سال 1399 هجری قمری بانی و باعث ایجاد ضریح و حرم و کل ساختمان زیبای فعلی شده است.
هم‏‌اکنون اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان کاشمر طرح جامع بقعه متبرکه امامزاده سیدمرتضی(ع)، را آماده بهره‌برداری کرده است. این مکان یکی از جاذبه‏‌های زیارتی استان خراسان رضوی محسوب شده و در شمار مکان‏های دیدنی و معنوی شهرستان کاشمر به شمار می‏‌آید و به داشتن سالانه 3.5 میلیون زائر به عنوان نگینی برفراز دومین شهر زیارتی استان می‌درخشد.
اصل و نسب
ابراهیم اصغر، فرزند موسی ‏بن جعفربن محمدبن علی‏ بن ‏الحسین ‏بن علی ‏بن ‏ابی‏طالب(ع)، ملقب به مرتضی، مادرش اُمُّ ولدی(به کنیزی گویند که از طرف مولایش صاحب فرزند شده و از سهم ارثی که به فرزندش می‏رسد پس از مرگ مولا آزاد می‌شود) است از اهل نَوِبه و زَنگبار و اسم شریفش نَجِیّه است.
تاریخ ولادتش را مورخان و رجال نویسان ذکر نکرده، ولی از برخی روایات که امام ‏کاظم(ع)، او را پس از رضا(ع)، وصی و سرپرست امور قرار داده، می‌توان فهمید که او فرزند پسر بعد از امام ‏رضا(ع) است. حتی مادر ابراهیم اکبر(یکی از فرزندان امام موسی‌الکاظم)، را نَجِیّه ذکر کرده‌اند و اهل نَوبِیِهّ دانسته‌اند.
در این که امام کاظم(ع)، چند فرزند به نام ابراهیم داشته است دو دیدگاه وجود دارد. یک دیدگاه این است که ابراهیم از اولاد امام کاظم(ع)، یک فرزند بیش نیست. این‏که اکثر تاریخ‏ نگاران، از جمله شیخ مفید در ارشاد، طبرسی در اعلام الوری، ابن شهر آشوب در مناقب آل‏ ابیطالب، علی ‏بن ‏عیسی اربلی در کشف الغمه و سبط ابن جوزی در تذکره‏ الخواص و نیز کنزالانساب و بحرالانساب در باب معرفی فرزندان امام کاظم(ع)، فقط یک نفر به نام ابراهیم ذکر کرده‌‏اند.
در کتاب بحرالانساب که جزو کتب رجال و انساب است، آمده است که حضرت موسی الکاظم(ع)، را 39 فرزند بود، از میان نسب شناسان نسّابه شهیر سید جمال‏الدین احمدبن علی معروف به ابن عنبه در عمده الطالب فی انساب آل ابیطالب برای امام موسی الکاظم(ع)، شصت فرزند برشمرده 23 پسر و 37 دختر. بنابراین مسلم است که حضرت موسی بن جعفر(ع)، دو پسر به نام ابراهیم داشته که مرحوم بحرالعلوم(ره)، هم در رجال خود نیز آن را تأیید می‏‌کند که فرموده است: «ظاهرأ امام کاظم(ع) دو پسر به نام ابراهیم ‏اکبر و ابراهیم ‏اصغر داشته است».

اما نکته قابل توجه این‏که چون ابراهیم ‏اکبر بر صاحب ابی ‏السرایا خروج کرده و جنگ‏‌هایی داشته است، لذا مورخین نوعاً هر مطلبی را که با نام ابراهیم مطرح شده به نام ابراهیم ‏اکبر که امیر مکه و یمن بوده به حساب آورده‏‌اند و حتی اشتباهاً لقب مرتضی را به ابراهیم، ‏امیر مکه و یمن داده‌اند؛ در حالی‏که چنین نیست. هرجا که از تقوا و عبادت و سخاوت ابراهیم تعریف شده، مربوط به ابراهیم ‏اصغر می‏‌باشد و هرجا که از اِمارت مکه معظمه و یمن و جنگ‏ها و قیام علیه دستگاه حاکمه سخن به میان آمده مربوط به ابراهیم‏ اکبر است.
فرزندان حضرت ابراهیم ‏بن موسی(ع)
ابراهیم ‏بن موسی الکاظم(ع)، دارای دو پسر به نام‏های موسی ‏ابوسبحه و جعفر بود. ابونصر بخاری می‏‌گوید، غیر از موسی ‏بن ابراهیم و جعفربن ابراهیم کسی دیگر صحیح نیست که از فرزندان ابراهیم بدانیم، اما ابوعبدالله ابن طباطبا می‌گوید: از ابراهیم ‏بن موسی سه پسر به جا مانده است اول موسی، دوم جعفر و سوم اسماعیل.
امامزاده سیدابراهیم ‏اصغر؛ جد سه عالم بزرگوار
در سلسله اولاد ابن ابراهیم ‏اصغر، علماء و سادات با فضیلت و مکرمتی بوده‌‏اند که شاخص آن‏‌ها سیدمرتضی و سیدرضی و آیت‌الله صدرالدین عاملی اصفهانی هستند و بسیاری از علمای سادات از این سلسله بوده‌اند که در کتب انساب نام و حال آن‏‌ها ضبط شده است. حاج شیخ عباس قمی در منتهی ‏الامال، این سه بزرگوار را که از بزرگان علمای شیعه هستند از اعقاب همین سیدابراهیم ‏اصغر می‌داند.

محل دفن سیدابراهیم ‏اصغر(ع) «ملقب به سیدمرتضی»
درباره قبر شریف امامزاده سیدمرتضی(ع)، مورخین شیعه اقوال و نظرات مختلفی دارند، یکی از اقوال مدفون بودن امامزاده سیدمرتضی در بُست(کاشمر)، می‌باشد. اما در پاسخ به این سؤال که آیا امامزاده ابراهیم ‏اصغر(ع)، ملقب به سیدمرتضی به ایران آمده یا خیر؟ و این‏که در صورت ورود ایشان به ایران با چه کسی وارد شده‏‌اند؟ باید گفت: در کتاب کَنزُالاَنساب به روایت لوط بن یحیی خزاعی در اخبار آمده که چون مأمون حضرت علی‏ بن موسی ‏الرضا(ع)، را از مدینه به طوس دعوت کرد و پیشوای خود ساخت.
فرزندان و فرزندزادگان حضرت امام موسی ‏الکاظم(ع) هم‏چون اسماعیل، جعفر، ابراهیم و ابوالجواد با همه اولاد و اصحاب و خدم و حشم از بغداد رو به ولایت خراسان نهاد. چون به ناحیه ساوجبلاغ رسیدند، دشمنان به آن‏‌ها حمله کردند و بعضاً مجروح و در اثر جراحات وارده به شهادت رسیدند. هم‏چنین در کتاب ریاضُ‏ الانساب آمده پس از این‏که به بعضی از امامزادگان جراحت رسید، شب لاعلاج متفرق و هریک رو به طرفی نهادند از این دو کتاب مشخص می‌شود که حضرت ابراهیم ‏اصغر ملقب به سیّدمرتضی(ع)، از بغداد به قصد خراسان وارد ایران شدند.
اما این‏که ایشان با چه کسی وارد ایران شدند به یک نقل قول می‌توان اشاره کرد. بعضی کتب تاریخی و علم‌انساب چنین آمده که حضرت ابراهیم ‏اصغر(ع)، پس از شهادت امام ‏رضا(ع)، به همراه برادر بزرگوارشان حضرت احمدبن موسی ‏الکاظم(ع)، وارد ایران شدند. چون زمانی که احمد موسی(ع)، بر رحلت برادر بزرگوار خود امام ‏رضا(ع)، اطلاع یافت در گوشه و کنار گفته می‌شد که مأمون آن حضرت را مسموم کرده است.
در اندیشه خروج علیه وی برآمده، از بغداد بیرون شده در حالی که سه هزار غلام زَر خرید همراه وی بودند و تدریجأ سه هزار تن از سادات و موالی هم به وی پیوستند و در راه خراسان که از فراهان به ساوه و ری می‌گذشت، میان وی با مخالفین تصادماتی روی داد که به سود وی خاتمه یافت؛ و هم‏چنان به عزم خراسان راه پیمود تا به سرزمین قم رسید و چنین اراده داشت که برای زیارت تربت خواهر خود فاطمه، و جلب حمایت اعراب اشعری به شهر قم درآید.

امیر قم چون از نیت احمد اطلاع داشت به استقبال وی شتافت و به مجّرد تماس با یاران وی، سر راه بر آنان می‌بندند؛ در نتیجه بین طرفین آتش جنگ مشتعل و جنگی خونین به وقوع می ‏پیوندد که در آن معرکه، جمع کثیری از موافقان و مخالفان به قتل می‏رسند و مقابر آنان معروف و مزار عمومی است.
خلاصه احمدبن موسی(ع) منهزم(لشکر شکست خورده و مغلوب شده و فرارکرده)، و بقیه یاران از او هم گسسته و پراکنده می ‏شوند. احمد با غلامان به سوی خراسان رهسپار می‌شود تا به اسفراین نزدیک می‌شود و در آن‏جا بیمار شده و به رحمت حق می‌پیوندد و در موضعی به نام«سَجب»، میانه دو کوه جسد او را دفن می‏کنند. مقبره وی در داخل آن شهر دارای قُبَّه(بنایی که سقف آن برآمده و گرد باشد) و بارگاه مزار عمومی است.
پس از دفن احمد، لشکر خراسان به فرمان مأمون در اسفراین به یاران وی رسیده، چند نفر از آن‏ها را به قتل رسانده و بقیه متواری شدند. بنا بر قولی دیگر پس از این‏که سیّداحمد با ابراهیم ‏اصغر و برادرزاده‏‌اش حمزه ‏بن حمزه ‏بن موسی(ع)، و دیگر غلامان جانب خراسان رفتند، سیداحمد را در اسفراین متوفی جلوه دادند و سیّداحمد به شیراز فرار کرد و در آن‏جا وفات یافت یا به شهادت رسید.
مأموران مأمون بقیه یاران سیداحمد را پراکنده کردند. سیدابراهیم ملقّب به سیدمرتضی‏ بن موسی ‏الکاظم(ع)، و حمزه‏ بن موسی ‏الکاظم(ع)، به سمت ترشیز(کاشمر)، گریختند و در آن‏جا مدفونند که قبرشان تا ابد مزار عمومی خواهد بود. اما نسبت به مدفون بودن ابراهیم ‏بن موسی ‏الکاظم(ع) در کاشمر، جز آن‏چه که در عمده ‏الطالب آمده دلیل دیگری بر مدفون بودن ابراهیم ‏بن موسی(ع) در کاشمر وجود ندارد.
جمال‏ الدین احمد داودی حسینی(کرمانی)، در کتاب عمده‏ الطالب خود بیان کرده که موسی ‏بن جعفر را دو پسر بوده است. یکی ابراهیم ‏اکبر که در یمن و به روزگار ابوالسرایا خروج کرده بود و پس از وفات در قبرستان قریش در بغداد دفن گردیده است. پسر دیگر موسی ‏بن جعفر(ع) که ابراهیم‏ اصغر خوانده می‌شده، همین سیدمرتضی(ع) است که در شهر بُست(کاشمر) دفن شده است.