سیاحت و زیارت در قاب ایکنا/
گذری بر مدرسه میرزا جعفر؛ همسایه همیشگی امام رضا(ع)
گروه هنر: یکی از باارزش‌ترین بناهای واقع در حرم مطهر رضوی که در دوره صفویه ساخته شده، مدرسه میرزا جعفر است. مدرسه‌ای که آن را دو برادر به نام‌های «ميرزا محمد طاهر» مشهور به وزیرخان و «میرزا محمد جعفر» معروف به سروقد در قرن 11 هجری قمری بنا نهاده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، شاید هر بنای تاریخی دیگری هم که در مجاورت بارگاه منور علی‌بن موسی‌الرضا(ع) قرار می‌گرفت، جلال و شکوه و عظمت خود را از دست می‌داد، آری، این‌جا محل آمد و شد فرشتگان مقرب الهی است و اگر خوب نگاه کنی زائران مانند رودی که خود را به دریا می‌رساند، به سمت بارگاه هشتمین حجت خدا روانند، حریم رضوی آن‌قدر زیبا است که می‌توان ساعت‌های متوالی در آن قدم زد و چشم‌سر و چشم‌دل را از دیدنی‌های موجود در آن سیراب کرد.
اگر زائری پیش روی ما بایستد و در مورد دیدنی‌های حرم و اطراف حرم رضوی بپرسد باید از مسجد گوهرشاد، موزه آستان قدس رضوی، مدرسه پریزاد، مدرسه دو در، مقبره پیر پالاندوز، مدرسه نواب و مدرسه میرزا جعفر نام ببریم که دقت نظر در هر کدام می‌تواند چند ساعتی ما را مشغول کند.
مدرسه میرزا جعفر
یکی از باارزش‌ترین بناهای واقع در حرم مطهر رضوی که در دوره صفویه ساخته شده، مدرسه میرزا جعفر است. مدرسه‌ای که آن را دو برادر به نام‌های «ميرزا محمد طاهر» مشهور به وزیرخان و «میرزا محمد جعفر» معروف به سروقد در قرن 11 هجری قمری بنا نهاده‌اند و از آن‌جا که میرزا جعفر امور مربوط به ساخت بنا را بر عهده داشت، مدرسه به نام میرزا جعفر شناخته می‌شود.
این مدرسه که در طول سالیان متمادی یکی از مهم‌ترین مراکز حوزوی منطقه خراسان به شمار می‌آمده است و در طول این سال‌ها حضور مراجع تقلید، اساتید، روحانیان و چهره‌های برجسته زیادی از جمله آيت‌الله صدرالدين جزايري، آيت‌الله غلامحسين محامي و حاج شيخ محمد باقر قايني را به خود دیده است، اکنون نیز به عنوان بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی، نقش مهمی در تعالی فرهنگی و دینی جامعه ایفا می‌کند.
آن‌چه درباره میرزا جعفر گفته می‌شود و معروف است این است که او در آغاز جوانی تهیدست بود و از شدت فقر به سرزمین هند مهاجرت کرد. در آن‌جا خدمتگذار مرد ثروتمندی شد که البته فرزندی نداشت و پس از مرگ او و در حراج اموالش، صندوقی محتوی جواهرات آن مرد ثروتمند را به بهاء ناچیزی خریده و ثروتمند شد. اما بنا بر شواهدی این قضیه مجعول است چراکه برادر او میرزا طاهرخان وزیر از افراد محترم در هندوستان بود و بنا بر وقف‌نامه موجود، خود او نیز از شخصیت‌های برجسته خراسان بشمار می‌رفته و فردی دانش‌دوست، خوش ذوق و متدین بوده است.
میرزا جعفر 20 سال پس از ساخت مدرسه ـ یعنی در حدود سال 1079 هجری قمری ـ موقوفاتی را جهت آباد ماندن بنا تعیین کرد و تولیت مدرسه هم مادام‌العمر به عهده خود او و پس از او بر عهده فرزند ارشدش میرزا ابوالحسن و فرزندانی از نسل او محسوب می‌شود.
موقعیت مدرسه
مدرسه میرزا جعفر در فاصله بسیار نزدیکی از مدفن امام هشتم شیعیان حضرت امام رضا(ع) و در قسمت شمالی آن قرار گرفته است. این مدرسه از جنوب به صحن انقلاب اسلامی، از غرب به بست شیخ طبرسی و از شمال و شرق به دانشگاه علوم اسلامی رضوی محدود شده است.
ویژگی‌های معماری
این مدرسه به لحاظ بنا و مکان از بهترین مدارس مشهد مقدس است و حدود سه هزار متر مربع مساحت دارد و مانند بسیاری از بناهای تاریخی کشور، حجره‌های دوطبقه‌ای دورتادور آن را پوشش داده است. تمام اطاق‌های تحتانی و فوقانی آن دارای ایوان هستند و نمای داخلی آن با کاشی‌های معرق بسیار ممتازی زینت داده شده است، صحن مدرسه 38 متر عرض و 57 متر طول دارد و حدود 80 اتاق دورتادور آن را پوشش داده‌اند.
مدرسه در دوران نادرشاه مورد بی‌توجهی قرار گرفت و به مرور رونق خود را از دست داد اما در سال 1285 هجری به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط والی خراسان، حاجی محمد ناصرخان ظهیرالدوله مرمت شد و کتیبه‌هایی که امروز در جای جای مدرسه دیده می‌شود، باقی مانده از همان دوران است. دستور ناصرالدین شاه و اجرای دستور او توسط ظهیرالدوله در کتیبه سر در ورودی و کتیبه بالای ایوان جنوبی به خط زردرنگی ثبت شده است.
هم‌چنین در زمان رضاشاه پهلوی و به دلیل سیاست‌های خاص او در مواجهه با عالمان و روحانیان مبارز مشهدی، حوزه علمیه مشهد با نابسامانی روبرو شد و مدارس علمیه نیز رو به تخریب و نابودی گذاشت و مدرسه میرزا جعفر به انبار تدارکات آستان قدس رضوی تبدیل شد و چنین اقداماتی باعث ویرانی بنا گشت اما پیروزی انقلاب اسلامی جان تازه‌ای به مدارس علمیه بخشید و این مدرسه علمیه که در آستانه نابودی کامل قرار داشت به استفاده از معماری و هنر‌های بی بدیل ایرانی اسلامی به شکل زیبایی بازسازی شد.
این مدرسه کم‌نظیر مملو از خطاطی‌ها، کتیبه‌ها، تابلوها، طاق‌ها و سایر شکل‌های ساختمان‌سازی در گذشته دور است و کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و هماهنگ و یکدست زیبایی منحصر به فردی ایجاد کرده و طراوت خاصی را به بیننده می‌بخشد.
مدرسه داراي دو در است: در نخست، مشرف به صحن انقلاب و در جنوب مدرسه واقع است. اين در، چوبي و دولت است که در داخل ايواني با دهانه حدود پنج متر قرار دارد و از اره آن تا ارتفاع 5/1 متر سنگ شده است. بر کتيبه سر در حديث معروف «اطلبوا العلم...» به چشم مي‌‌خورد.
در قسمت دروني ايوان آياتي از قرآن با خط ثلث سفيد رنگ بر زمينه لاجوردي نقش بسته و سقف ايوان نيز با کاشي و مقرنس تزيين شده است. در لچکي‌هاي ايوان از کاشي هفت رنگ استفاده شده و در وسط پيشاني ايوان عبارت «يا صاحب الزمان» نقش بسته است. در دوم مدرسه در شمال غربي، در بست طبرسي، دري «دولت» است و کمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
در قسمت دروني ايوان آياتي از قرآن با خط ثلث سفيد رنگ بر زمينه لاجوردي نقش بسته و سقف ايوان نيز با کاشي و مقرنس تزيين شده است. در لچکي‌هاي ايوان از کاشي هفت رنگ استفاده شده و در وسط پيشاني ايوان عبارت «يا صاحب الزمان» نقش بسته است. در دوم مدرسه در شمال غربي، در بست طبرسي، دري «دولت» است و کمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
بزرگان دفن شده در مدرسه
در بخش زيرين مَدرَس بزرگ جنوب مدرسه، در سردابي، مقبره دانشمند بزرگ شيعي شيخ حر عاملي وجود دارد که در گذشته درِ ورودي آن از داخل مدرسه باز مي‌شد و از صحن انقلاب، تنها يک پنجره مشبک فلزي داشت و مردم از همين پنجره به زيارت مي‌پرداختند. اما در حال حاضر براي مقبره مذکور در ورودي مخصوصي از داخل صحن انقلاب تعبيه شده است، میرزا جعفر و فرزندش نیز در همین مکان دفن شده‌اند.
کتابخانه مدرسه
میرزا جعفر در زمان ساخت بنا، کتابخانه‌ای نیز ساخت که معماری آن فوق‌العاده زیبا و متناسب با کاربری آن بوده و در بخش داخلی آن طاقچه‌هایی برای چیدن کتاب در نظر گرفته شده است؛ هم‌چنین علاوه بر گچبری‌های دیدنی و قابل توجه می‌توان به نقاشی‌های برجای مانده در زیر سقف گنبدی کتابخانه نیز به عنوان برخی از دیدنی‌های آن اشاره کرد.
کتابخانه در ضلع غربی مدرسه واقع است و در زیر آن سردابی قرار دارد که شیخ حر عاملی، میرزا جعفر و فرزندش مدفون است.
بنا بر اطلاعات موجود این کتابخانه در گذشته بیش از سه هزار جلد کتاب داشته که تعداد قابل توجهی از آن کتب خطی بوده‌اند و این نسخ نفیس و ارزنده خطی توسط مرحوم مدیر شانه تنظیم شد.
مطالب مرتبط
