برگ‌هایی از زندگی آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی؛ مفسر، محقق و متفکر جهان اسلام
گروه معارف: در حالی که صبح امروز خبر درگذشت آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، همگان را متأثر کرد، ورق‌هایی از زندگی پر بهره و ارزشمند این عالم دینی و اولین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ایران را مرور می‌کنیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، در 25 خرداد 1304 ه.ش در خانواده‌ای دینی و دوستدار ائمه اطهار(س) فرزندی چشم به جهان گشود که نامش را محمد نامیدند و بعدها از محققین و پژوهشگران علوم اسلامی و از موسسین دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شد.
آیت‌الله محمد واعظ زاده که پدرش مشهور به حاج شیخ مهدى واعظ خراسانى از خطباى به نام مشهد، فرزند حاج محمدحسین واعظ مشهدى، از محدثان و واعظان مشهور قرن سیزدهم هجرى، معروف به«افصح الواعظین» فرزند محمد حسن مدرس از وعاظ مشهور مشهد بود، در سن پنج ـ شش سالگى براى فراگیرى قرآن وارد مکتب خانه شد و بعد از مدتى به دبستان رفت.
هجرت به نجف
وی در اواخر سلطنت رضاخان، پس از حادثه مسجد گوهر شاد به همراه پدر، راهی نجف اشرف شد و در زمانی که 14 سال بیشتر نداشت، تحصیلات حوزوى را شروع و طى اقامت سه ساله(1318 تا 1321ش) دروس مقدماتى(صرف، نحو، منطق) و مقدارى از کتاب «مطوّل» و شرح لمعه را فرا گرفت.
بازگشت به ایران و هجرت از مشهد به قم
این عالم بزرگ دینی در سال 1321 ه.ش به ایران بازگشت و تحصیلات خود را از سال 1328 ه.ش در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. این حضور با خروج حوزه علمیه مشهد از رکود حاصل از قیام گوهرشاد مصادف بود. تا این زمان مدارس بزرگ تعطیل بودند و عده‌اى از طلاب ناچار به نجف و قم هجرت کرده بودند و تعدادى نیز جذب ادارات دولتى شده بودند.
شیخ محمد واعظ زاده در اواخر تابستان 1328ش. راهى قم و تا سال 1339ش. در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل شد، در طول این مدت وی در درس خارج فقه، اصول و رجال آیت الله بروجردى شرکت و بیش از 9 سال نیز در درس خارج آیت‌الله گلپایگانى حاضر و کتاب حج بر اساس کتاب «عروة الوثقى» را در محضر ایشان فراگرفت.
وی در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمرى نیز حاضر و در این درس با آیت‌الله سیدعلى سیستانى(مرجع تقلید بزرگ شیعیان) هم بحث شد. این مفسر قرآن مدتى نیز در درس خارج (خیارات و مکاسب) آیت‌الله سید صدرالدین صدر شرکت کرد. به درس خارج اصول امام (از اوّل استصحاب تا پایان اصول) در مسجد محمدیه و دروس دیگر(غیر از فقه و اصول) همچون امور عامه «شفا» را نزد علامه محمدحسین طباطبایی آموخت و در درس‌هاى خصوصى ایشان درباره فلسفه و ردّ مارکسیسم هم شرکت داشت.
پژوهش در قرآن
مدیر گروه‌هاى قرآن و اقتصاد اسلامى بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، در اوایل ورود به حوزه علمیه و هنگامى که از دروس سطح فارغ نشده بود، از بیانات قرانى و تفسیرى پدر بزرگوارش در مسجد هندى نجف اشرف و سپس در مشهد مقدس از سال 1321 تا 1329 در مسجد گوهرشاد، بهره‌هاى فراوان برد، زیرا شیخ مهدى، در ماه‌هاى مبارک رمضان در نجف و مشهد مقدس، هر شب حدود دو و نیم تا 3 ساعت، هر سال در یک موضوع بحث مى‌کرد و عمدتاً بحث‌هایش ریشه تفسیرى و قرآنى داشت.
آیت‌الله واعظ زاده مى‌گوید:
«به خاطر دارم، یک ماه رمضان در نجف اشرف، در مسجد هندى، تفسیر سوره یوسف را مورد بحث قرار داد و به قدرى لطائف و نکات ادبى و اخلاقى را با بیان شیرین و آرام خود فرمود که حلاوت آن‌ها هنوز از کام من بیرون نرفته است...»
از دیگر جلساتى که در زمینه تفسیر قرآن بود و استاد واعظ زاده از آن بهره‌مند مى‌شد، مى‌توان به جلسات «کانون نشر حقایق اسلامى» اشاره کرد، بدین صورت که پس از مراجعت از عتبات و استقرار در مشهد، چند سال به کانون نشر حقایق اسلامى رفت و آمد داشت. مرحوم محمدتقى شریعتى، مؤسس این کانون، شب‌هاى شنبه براى حاضران که غالباً فرهنگى بودند، درس تفسیر مى‌گفت. ایشان در تفسیر، صاحب نظر بود و نمونه آراى تفسیرى وى در کتاب «تفسیر نوین» که تفسیر سور قصار قرآن است، دیده مى‌شود.
استاد واعظ زاده در بیشتر جلسات مرحوم محمدتقى شریعتى تا سال 1328، زمان هجرت به قم، شرکت مى‌کرد و پس از مراجعت از قم به مشهد، در سال 1339 بار دیگر به کانون مى‌رفت و گاهى به جاى مرحوم شریعتى، تفسیر مى‌گفت که مورد پسند ایشان نیز بود.
از دیگر اساتید قرآنى استاد واعظ زاده، مى‌توان به مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی اشاره کرد که گاهى اوقات در اثناى درس فقه و اصول، آیاتى را تفسیر مى‌کرد. همچنین حاج شیخ مجتبى قزوینى نیز در دروس معارف خود، عمدتاً به آیات قرآن و روایات تمسّک مى‌جسته و درس‌هاى تفسیر ایشان در کتابى به نام «بیان‌الفرقان» جمع‌آورى شده است.
بیان تفسیر قرآن در دانشگاه
عضو هیأت امناى دانشگاه مذاهب اسلامى، سال‌ها مدیر گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه فردوسى مشهد بود. وى این عنوان را براى اوّلین بار در دانشکده الهیات مشهد مطرح کرد و بعداً در تهران و سایر نقاط کشور رایج شد.
در مدتى که در دانشگاه مشغول تدریس بود، در دوره کارشناسى، کارشناسى ارشد و دکترا تقریباً تمام سوره حمد و بقره و بخشى از سوره آل عمران و نیز سوره‌هاى قصار را تدریس کرد. ایشان بیان مى‌کند:
«... گاهى جزوه تهیّه مى‌کردم که بخشى از سوره بقره و آل عمران را شامل مى‌شد و بسیارى از اوقات، از کتاب تفسیر (سوره‌هاى قصار) تألیف شیخ محمد عبده و افراد دیگرى استفاده کردم.
در دوره کارشناسى ارشد از کتاب (تفسیر موضوعى) تألیف دکتر محمد البهى از استادان جامع ازهر، و گاهى در همین دوره و در دوره دکترى، کتاب (آیات الاحکام) فاضل مقداد را تدریس مى‌کردم.»
بعد از انقلاب، مدتى در دانشگاه علوم اسلامى رضوى، به تفسیر سوره انفال و براى دانشجویان مدرسه باقرالعوم قم که به مشهد رفته بودند، علوم قرآنى و تفسیر قرآن را تدریس کرد.
در دانشکده الهیات تهران، تفسیر و بعد در دانشگاه تربیت مدرس «مفردات راغب» را درس مى‌داد و سال‌هاى اخیر، در دانشگاه مذاهب اسلامى که هنگام دبیر کلى مجمع جهانى تقریب تأسیس شد، تفسیر و آیات‌الاحکام را تدریس مى‌کرد.
در دانشگاه مذاهب، جزوه درسى از سوره‌هاى فتح، حجرات، صف، حشر و منافقین از دو کتاب(التفسیر الواضح) استاد محمد محمود حجازى(از استادان جامع الازهر) و تفسیر (الکاشف) علاّمه محمد جواد مغنیه (از علماى بزرگ شیعه در لبنان) را همراه هم تدریس مى‌کرد.
علاوه بر تدریس دروس دینى و معارف اسلامى و تفسیر قرآن در دانشگاه، چند رساله کارشناسى ارشد و دکترا درباره تفسیر با راهنمایى ایشان، تهیه شد. از جمله: آهنگ قرآن کریم از دیدگاه کتاب و سنّت، سبک علاّمه طباطبایى در فقه و آراى تفسیرى دیگر مفسّران، زنان در قرآن، مسایل اقتصادى در تفسیر المیزان، روش شیخ ابوالفتوح رازى در تفسیر روح الجنان، لطایف بلاغى و ادبى در سوره یوسف.
فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب
این عالم بزرگ دینی در گفت‌وگو با نشریه پاسدار اسلام درباره زمان فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که از سال 1369 تاسیس شد، بیان کرده است: «من 11 سال رئیس مجمع بودم و در آن فاصله چند کتاب مهم از جمله دوره نشریه دارالتقریب را که 60 شماره و در طول پانزده سال منتشر شده بود تحت عنوان «رساله‌الاسلام» چاپ کردم. از زمانی که این نشریه را برای پدرم می‌فرستادند با آن آشنایی داشتم. مهندس قمی پسر شیخ محمدتقی قمی دو دوره کامل از رساله‌الاسلام را داشت و آن‌ها را به من داد که یکی را خدمت آیت‌الله خامنه‌ای بدهم و یکی را برای خودم نگه دارم. این نشریه فوق‌العاده معتبر بود و علمای بزرگ شیعه و سنی در آن مقاله می‌نوشتند. بعدها فهمیدم هزینه این نشریه را آیت‌الله بروجردی می‌پرداختند که همین نشانه بارز سطح تفکر و دید بالای ایشان است. در هر حال چاپ مجدد این نشریه از برکات اقدام حضرتشان در تأسیس مجمع تقریب مذاهب است.
از دیگر کارهای مهم مجمع تقریب، چاپ دوره کامل مجمع‌البیان طبرسی است. هر چند وی در قرن هفتم می‌زیست اما انصافاً فکر تقریبی داشت و تفسیرش به‌گونه‌ای بود که گویی برای امروز نوشته است. بنده پس از اتمام فعالیتم در مجمع تقریب به مشهد برگشتم و فعالیت‌های پژوهشی خود را در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی پیگیری کردم»
تالیفات
استاد واعظ زاده در هیأت‌های امنای دانشگاه مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و در شورای عالی كتابخانه ملی، عضویت و نیز چندی با سازمان سمت همكاری داشته است و نیز دو گروه قرآن و اقتصاد اسلامی در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تحت مدیریت وی بوده است.
از استاد واعظ زاده خراسانی آثاری چند به رشته تحریر در آمده كه به شرح ذیل است:
1ـ تصحیح و تحقیق دو كتاب «المقنع والهدایة» از شیخ صدوق.
2- شركت در تألیف جامع احادیث الشیعه.
3ـ تحقیق و ترجمه كتاب «الجمل والعقود فی‌العبادات» از شیخ طوسی.
4 ـ گردآوری، تصحیح و انتشار مقالات كنگره شیخ طوسی در سه جلد و نیز كتاب رجال و فهرست شیخ طوسی از سوی آن كنگره در دو جلد.
5 ـ تحریر مقالات فراوان در مجلات مكتب اسلام، نشریه دانشكده الهیات، نشریه مشكوة به زبان فارسی، و در مجلة‌الارشاد، رسالة‌القرآن، رسالة‌الثقلین، رسالةالتقریب به زبان عربی.
6 ـ سخنرانی‌ها و تحقیقاتی درباره استاد مطهری كه دریادنامه‌های ایشان و نیز در كتاب «سه گفتار درباره استاد شهید مطهری» چاپ شده است.
7 ـ سخنرانی‌ها و مقالات راجع به وحدت و تقریب كه بخشی از آن‌ها در كتاب ندای وحدت چاپ شده است.
8 ـ مصاحبه‌های فراوان كه بخشی از آن‌ها در كتاب پیام وحدت و ویژهنامههای كنگره‌های وحدت، و مجله حوزه و ویژهنامههای علامه جعفری و حضرت آقای فلسفی و جز این‌ها چاپ شده است.
9 ـ تقریرات درس اساتید وی در مشهد و قم در فقه و اصول در چند مجلد.
10 ـ مقالاتی راجع به امام و انقلاب در كتاب امام خمینی و انقلاب اسلامی.
11 ـ مقدمه و تقریظ بر كتاب‌هایی چند از جمله مقدمه مفصل سلسله كتب رجالیه آیت‌الله بروجردی كه زیر نظر استاد واعظ زاده در مشهد چاپ شده است و نیز مقدمه «الرسائل العشر» از شیخ طوسی كه از سوی انتشارات جامعه مدرسین در قم چاپ شده است، مقدمات تفسیر هدایت، ترجمه جوامع‌الجامع فرهنگ لغات قرآن، فروغ قرآن، امیر‌المؤمنین اسوة وحدت، كلمات قرآن، و كتاب رسولالله از شیخ ابو زهره و فهرست شیخ طوسی و رجال كشی چاپ دانشگاه مشهد به فارسی و مقدمه كتاب قوارع القرآن، ناصریات، كنز العرفان، بدایةالمجتهد، المعجم فی فقه لغةالقرآن، نصوص فی علومالقرآن، نصوص فی‌الاقتصادالاسلامی.
12 ـ طرح و مشاركت در تألیف كتاب «المعجم فی فقه لغةالقرآن و سر بلاغته»
13 ـ طرح و مشاركت در تألیف كتاب «نصوص فی‌الاقتصادالاسلامی كتابا و سنة وفقها»
14 ـ طرح و مشاركت در تالیف كتاب «نصوص فی علومالقرآن»
15 ـ گردآوری احادیث عترت از طرق اهل سنت با شركت دیگران
16 ـ كلیاتی در تاریخ فقه كه بخشی از آن در مجله دانشكده الهیات مشهد چاپ شده است.
یادش را گرامی می‌داریم
آیت‌الله محمد واعظ زاده که پدرش مشهور به حاج شیخ مهدى واعظ خراسانى از خطباى به نام مشهد، فرزند حاج محمدحسین واعظ مشهدى، از محدثان و واعظان مشهور قرن سیزدهم هجرى، معروف به«افصح الواعظین» فرزند محمد حسن مدرس از وعاظ مشهور مشهد بود، در سن پنج ـ شش سالگى براى فراگیرى قرآن وارد مکتب خانه شد و بعد از مدتى به دبستان رفت.
هجرت به نجف
وی در اواخر سلطنت رضاخان، پس از حادثه مسجد گوهر شاد به همراه پدر، راهی نجف اشرف شد و در زمانی که 14 سال بیشتر نداشت، تحصیلات حوزوى را شروع و طى اقامت سه ساله(1318 تا 1321ش) دروس مقدماتى(صرف، نحو، منطق) و مقدارى از کتاب «مطوّل» و شرح لمعه را فرا گرفت.
واعظ زاده خراسانى، اوضاع نجف را، در این برهه از تاریخ، این گونه بیان مى‌کند:
«... در آن زمان، دولت انگلستان، به بهانه حفظ پایگاه‌هاى خود، دولت مورد نظر خود را روى کار آورد. لذا علما به مبارزه برخاستند و علیه دولت انگلستان و دست نشاندگان او در عراق، مردم را به مبارزه دعوت کردند، مرحوم سید ابوالحسن اصفهانى، مرحوم آیت‌الله شیخ على قمى، مرحوم کاشف‌الغطاء و... علیه نیروهاى بیگانه و وجوب شرکت در مبارزه علیه انگلیس، فتوا دادند.
آن زمان، ریاست و زعامت حوزه علمیه نجف، با مرحوم آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانى بود، ایشان ابتدا از نظر مالى در مضیقه بود و نمى‌توانست با این بودجه کم، طلاب و فضلا را از نظر مالى اداره کند، اما بعد از پایان جنگ جهانى، وضع ایشان از نظر مالى، بهبود یافت، و شهریه‌اى براى طلاب برقرار کرد و این گشایش باعث شد، جوانان بسیارى از ایران، براى کسب و فراگیرى علوم دینى، به حوزه علمیه نجف، بیایند و برخى از آن‌ها، از فضلاى به نام شوند.»
«... در آن زمان، دولت انگلستان، به بهانه حفظ پایگاه‌هاى خود، دولت مورد نظر خود را روى کار آورد. لذا علما به مبارزه برخاستند و علیه دولت انگلستان و دست نشاندگان او در عراق، مردم را به مبارزه دعوت کردند، مرحوم سید ابوالحسن اصفهانى، مرحوم آیت‌الله شیخ على قمى، مرحوم کاشف‌الغطاء و... علیه نیروهاى بیگانه و وجوب شرکت در مبارزه علیه انگلیس، فتوا دادند.
آن زمان، ریاست و زعامت حوزه علمیه نجف، با مرحوم آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانى بود، ایشان ابتدا از نظر مالى در مضیقه بود و نمى‌توانست با این بودجه کم، طلاب و فضلا را از نظر مالى اداره کند، اما بعد از پایان جنگ جهانى، وضع ایشان از نظر مالى، بهبود یافت، و شهریه‌اى براى طلاب برقرار کرد و این گشایش باعث شد، جوانان بسیارى از ایران، براى کسب و فراگیرى علوم دینى، به حوزه علمیه نجف، بیایند و برخى از آن‌ها، از فضلاى به نام شوند.»
بازگشت به ایران و هجرت از مشهد به قم
این عالم بزرگ دینی در سال 1321 ه.ش به ایران بازگشت و تحصیلات خود را از سال 1328 ه.ش در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. این حضور با خروج حوزه علمیه مشهد از رکود حاصل از قیام گوهرشاد مصادف بود. تا این زمان مدارس بزرگ تعطیل بودند و عده‌اى از طلاب ناچار به نجف و قم هجرت کرده بودند و تعدادى نیز جذب ادارات دولتى شده بودند.
شیخ محمد واعظ زاده در اواخر تابستان 1328ش. راهى قم و تا سال 1339ش. در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل شد، در طول این مدت وی در درس خارج فقه، اصول و رجال آیت الله بروجردى شرکت و بیش از 9 سال نیز در درس خارج آیت‌الله گلپایگانى حاضر و کتاب حج بر اساس کتاب «عروة الوثقى» را در محضر ایشان فراگرفت.
وی در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمرى نیز حاضر و در این درس با آیت‌الله سیدعلى سیستانى(مرجع تقلید بزرگ شیعیان) هم بحث شد. این مفسر قرآن مدتى نیز در درس خارج (خیارات و مکاسب) آیت‌الله سید صدرالدین صدر شرکت کرد. به درس خارج اصول امام (از اوّل استصحاب تا پایان اصول) در مسجد محمدیه و دروس دیگر(غیر از فقه و اصول) همچون امور عامه «شفا» را نزد علامه محمدحسین طباطبایی آموخت و در درس‌هاى خصوصى ایشان درباره فلسفه و ردّ مارکسیسم هم شرکت داشت.
پژوهش در قرآن
مدیر گروه‌هاى قرآن و اقتصاد اسلامى بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، در اوایل ورود به حوزه علمیه و هنگامى که از دروس سطح فارغ نشده بود، از بیانات قرانى و تفسیرى پدر بزرگوارش در مسجد هندى نجف اشرف و سپس در مشهد مقدس از سال 1321 تا 1329 در مسجد گوهرشاد، بهره‌هاى فراوان برد، زیرا شیخ مهدى، در ماه‌هاى مبارک رمضان در نجف و مشهد مقدس، هر شب حدود دو و نیم تا 3 ساعت، هر سال در یک موضوع بحث مى‌کرد و عمدتاً بحث‌هایش ریشه تفسیرى و قرآنى داشت.
آیت‌الله واعظ زاده مى‌گوید:
«به خاطر دارم، یک ماه رمضان در نجف اشرف، در مسجد هندى، تفسیر سوره یوسف را مورد بحث قرار داد و به قدرى لطائف و نکات ادبى و اخلاقى را با بیان شیرین و آرام خود فرمود که حلاوت آن‌ها هنوز از کام من بیرون نرفته است...»
از دیگر جلساتى که در زمینه تفسیر قرآن بود و استاد واعظ زاده از آن بهره‌مند مى‌شد، مى‌توان به جلسات «کانون نشر حقایق اسلامى» اشاره کرد، بدین صورت که پس از مراجعت از عتبات و استقرار در مشهد، چند سال به کانون نشر حقایق اسلامى رفت و آمد داشت. مرحوم محمدتقى شریعتى، مؤسس این کانون، شب‌هاى شنبه براى حاضران که غالباً فرهنگى بودند، درس تفسیر مى‌گفت. ایشان در تفسیر، صاحب نظر بود و نمونه آراى تفسیرى وى در کتاب «تفسیر نوین» که تفسیر سور قصار قرآن است، دیده مى‌شود.
استاد واعظ زاده در بیشتر جلسات مرحوم محمدتقى شریعتى تا سال 1328، زمان هجرت به قم، شرکت مى‌کرد و پس از مراجعت از قم به مشهد، در سال 1339 بار دیگر به کانون مى‌رفت و گاهى به جاى مرحوم شریعتى، تفسیر مى‌گفت که مورد پسند ایشان نیز بود.
از دیگر اساتید قرآنى استاد واعظ زاده، مى‌توان به مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی اشاره کرد که گاهى اوقات در اثناى درس فقه و اصول، آیاتى را تفسیر مى‌کرد. همچنین حاج شیخ مجتبى قزوینى نیز در دروس معارف خود، عمدتاً به آیات قرآن و روایات تمسّک مى‌جسته و درس‌هاى تفسیر ایشان در کتابى به نام «بیان‌الفرقان» جمع‌آورى شده است.
در قم نیز، از نظرات تفسیرى و قرآنى آیت‌الله بروجردى در اثناى درس فقه و اصول ایشان بهره مى‌برد.
حضور در دانشگاه
یکى از پربارترین دوره‌هاى زندگى این عالم بزرگ جهان اسلام، حضور در دانشگاه فردوسى مشهد براى تدریس است.
دبیر کل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، درسال 1339ه.ش در دانشگاه فردوسى دعوت به کار شد و او با تشویق شهید مظلوم، آیت‌الله دکتر بهشتى، در دانشکده معقول و منقول سابق(الهیات و معارف اسلامى) به تدریس مشغول شد.
سرپرست نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى مشهد، در زمینه‌هاى تفسیر قرآن، فقه، فقه‌الحدیث، تاریخ تفسیر، تاریخ حدیث، تاریخ علوم عقلى، تاریخ فقه، تاریخ علوم اسلامى، تاریخ اسلام و گاهى فلسفه و کلام به تدریس و ارشاد دانشجویان همّت گماشت و سال‌ها به عنوان استاد تمام وقت دانشگاه به تربیت نسل جوان این مرز و بوم پرداخت. چندى هم در دانشگاه علوم اسلامى رضوى دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات تهران، تدریس کرد.
آغاز اشتغال رسمى و دائمى ایشان در دانشگاه با درس تفسیر همراه بود و این درس تا سال 1375 ه.ش همواره ادامه داشت.
حضور در دانشگاه
یکى از پربارترین دوره‌هاى زندگى این عالم بزرگ جهان اسلام، حضور در دانشگاه فردوسى مشهد براى تدریس است.
دبیر کل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، درسال 1339ه.ش در دانشگاه فردوسى دعوت به کار شد و او با تشویق شهید مظلوم، آیت‌الله دکتر بهشتى، در دانشکده معقول و منقول سابق(الهیات و معارف اسلامى) به تدریس مشغول شد.
سرپرست نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى مشهد، در زمینه‌هاى تفسیر قرآن، فقه، فقه‌الحدیث، تاریخ تفسیر، تاریخ حدیث، تاریخ علوم عقلى، تاریخ فقه، تاریخ علوم اسلامى، تاریخ اسلام و گاهى فلسفه و کلام به تدریس و ارشاد دانشجویان همّت گماشت و سال‌ها به عنوان استاد تمام وقت دانشگاه به تربیت نسل جوان این مرز و بوم پرداخت. چندى هم در دانشگاه علوم اسلامى رضوى دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات تهران، تدریس کرد.
آغاز اشتغال رسمى و دائمى ایشان در دانشگاه با درس تفسیر همراه بود و این درس تا سال 1375 ه.ش همواره ادامه داشت.
بیان تفسیر قرآن در دانشگاه
عضو هیأت امناى دانشگاه مذاهب اسلامى، سال‌ها مدیر گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه فردوسى مشهد بود. وى این عنوان را براى اوّلین بار در دانشکده الهیات مشهد مطرح کرد و بعداً در تهران و سایر نقاط کشور رایج شد.
در مدتى که در دانشگاه مشغول تدریس بود، در دوره کارشناسى، کارشناسى ارشد و دکترا تقریباً تمام سوره حمد و بقره و بخشى از سوره آل عمران و نیز سوره‌هاى قصار را تدریس کرد. ایشان بیان مى‌کند:
«... گاهى جزوه تهیّه مى‌کردم که بخشى از سوره بقره و آل عمران را شامل مى‌شد و بسیارى از اوقات، از کتاب تفسیر (سوره‌هاى قصار) تألیف شیخ محمد عبده و افراد دیگرى استفاده کردم.
در دوره کارشناسى ارشد از کتاب (تفسیر موضوعى) تألیف دکتر محمد البهى از استادان جامع ازهر، و گاهى در همین دوره و در دوره دکترى، کتاب (آیات الاحکام) فاضل مقداد را تدریس مى‌کردم.»
بعد از انقلاب، مدتى در دانشگاه علوم اسلامى رضوى، به تفسیر سوره انفال و براى دانشجویان مدرسه باقرالعوم قم که به مشهد رفته بودند، علوم قرآنى و تفسیر قرآن را تدریس کرد.
در دانشکده الهیات تهران، تفسیر و بعد در دانشگاه تربیت مدرس «مفردات راغب» را درس مى‌داد و سال‌هاى اخیر، در دانشگاه مذاهب اسلامى که هنگام دبیر کلى مجمع جهانى تقریب تأسیس شد، تفسیر و آیات‌الاحکام را تدریس مى‌کرد.
در دانشگاه مذاهب، جزوه درسى از سوره‌هاى فتح، حجرات، صف، حشر و منافقین از دو کتاب(التفسیر الواضح) استاد محمد محمود حجازى(از استادان جامع الازهر) و تفسیر (الکاشف) علاّمه محمد جواد مغنیه (از علماى بزرگ شیعه در لبنان) را همراه هم تدریس مى‌کرد.
علاوه بر تدریس دروس دینى و معارف اسلامى و تفسیر قرآن در دانشگاه، چند رساله کارشناسى ارشد و دکترا درباره تفسیر با راهنمایى ایشان، تهیه شد. از جمله: آهنگ قرآن کریم از دیدگاه کتاب و سنّت، سبک علاّمه طباطبایى در فقه و آراى تفسیرى دیگر مفسّران، زنان در قرآن، مسایل اقتصادى در تفسیر المیزان، روش شیخ ابوالفتوح رازى در تفسیر روح الجنان، لطایف بلاغى و ادبى در سوره یوسف.
فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب
این عالم بزرگ دینی در گفت‌وگو با نشریه پاسدار اسلام درباره زمان فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که از سال 1369 تاسیس شد، بیان کرده است: «من 11 سال رئیس مجمع بودم و در آن فاصله چند کتاب مهم از جمله دوره نشریه دارالتقریب را که 60 شماره و در طول پانزده سال منتشر شده بود تحت عنوان «رساله‌الاسلام» چاپ کردم. از زمانی که این نشریه را برای پدرم می‌فرستادند با آن آشنایی داشتم. مهندس قمی پسر شیخ محمدتقی قمی دو دوره کامل از رساله‌الاسلام را داشت و آن‌ها را به من داد که یکی را خدمت آیت‌الله خامنه‌ای بدهم و یکی را برای خودم نگه دارم. این نشریه فوق‌العاده معتبر بود و علمای بزرگ شیعه و سنی در آن مقاله می‌نوشتند. بعدها فهمیدم هزینه این نشریه را آیت‌الله بروجردی می‌پرداختند که همین نشانه بارز سطح تفکر و دید بالای ایشان است. در هر حال چاپ مجدد این نشریه از برکات اقدام حضرتشان در تأسیس مجمع تقریب مذاهب است.
از دیگر کارهای مهم مجمع تقریب، چاپ دوره کامل مجمع‌البیان طبرسی است. هر چند وی در قرن هفتم می‌زیست اما انصافاً فکر تقریبی داشت و تفسیرش به‌گونه‌ای بود که گویی برای امروز نوشته است. بنده پس از اتمام فعالیتم در مجمع تقریب به مشهد برگشتم و فعالیت‌های پژوهشی خود را در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی پیگیری کردم»
تالیفات
استاد واعظ زاده در هیأت‌های امنای دانشگاه مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و در شورای عالی كتابخانه ملی، عضویت و نیز چندی با سازمان سمت همكاری داشته است و نیز دو گروه قرآن و اقتصاد اسلامی در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تحت مدیریت وی بوده است.
از استاد واعظ زاده خراسانی آثاری چند به رشته تحریر در آمده كه به شرح ذیل است:
1ـ تصحیح و تحقیق دو كتاب «المقنع والهدایة» از شیخ صدوق.
2- شركت در تألیف جامع احادیث الشیعه.
3ـ تحقیق و ترجمه كتاب «الجمل والعقود فی‌العبادات» از شیخ طوسی.
4 ـ گردآوری، تصحیح و انتشار مقالات كنگره شیخ طوسی در سه جلد و نیز كتاب رجال و فهرست شیخ طوسی از سوی آن كنگره در دو جلد.
5 ـ تحریر مقالات فراوان در مجلات مكتب اسلام، نشریه دانشكده الهیات، نشریه مشكوة به زبان فارسی، و در مجلة‌الارشاد، رسالة‌القرآن، رسالة‌الثقلین، رسالةالتقریب به زبان عربی.
6 ـ سخنرانی‌ها و تحقیقاتی درباره استاد مطهری كه دریادنامه‌های ایشان و نیز در كتاب «سه گفتار درباره استاد شهید مطهری» چاپ شده است.
7 ـ سخنرانی‌ها و مقالات راجع به وحدت و تقریب كه بخشی از آن‌ها در كتاب ندای وحدت چاپ شده است.
8 ـ مصاحبه‌های فراوان كه بخشی از آن‌ها در كتاب پیام وحدت و ویژهنامههای كنگره‌های وحدت، و مجله حوزه و ویژهنامههای علامه جعفری و حضرت آقای فلسفی و جز این‌ها چاپ شده است.
9 ـ تقریرات درس اساتید وی در مشهد و قم در فقه و اصول در چند مجلد.
10 ـ مقالاتی راجع به امام و انقلاب در كتاب امام خمینی و انقلاب اسلامی.
11 ـ مقدمه و تقریظ بر كتاب‌هایی چند از جمله مقدمه مفصل سلسله كتب رجالیه آیت‌الله بروجردی كه زیر نظر استاد واعظ زاده در مشهد چاپ شده است و نیز مقدمه «الرسائل العشر» از شیخ طوسی كه از سوی انتشارات جامعه مدرسین در قم چاپ شده است، مقدمات تفسیر هدایت، ترجمه جوامع‌الجامع فرهنگ لغات قرآن، فروغ قرآن، امیر‌المؤمنین اسوة وحدت، كلمات قرآن، و كتاب رسولالله از شیخ ابو زهره و فهرست شیخ طوسی و رجال كشی چاپ دانشگاه مشهد به فارسی و مقدمه كتاب قوارع القرآن، ناصریات، كنز العرفان، بدایةالمجتهد، المعجم فی فقه لغةالقرآن، نصوص فی علومالقرآن، نصوص فی‌الاقتصادالاسلامی.
12 ـ طرح و مشاركت در تألیف كتاب «المعجم فی فقه لغةالقرآن و سر بلاغته»
13 ـ طرح و مشاركت در تألیف كتاب «نصوص فی‌الاقتصادالاسلامی كتابا و سنة وفقها»
14 ـ طرح و مشاركت در تالیف كتاب «نصوص فی علومالقرآن»
15 ـ گردآوری احادیث عترت از طرق اهل سنت با شركت دیگران
16 ـ كلیاتی در تاریخ فقه كه بخشی از آن در مجله دانشكده الهیات مشهد چاپ شده است.
یادش را گرامی می‌داریم
