قدیمی‌ترین مساجد مشهد

شهر مشهد، کلان شهر دوم مذهبی جهان اسلام در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی با مساحت 35.147 هکتار است. این شهر به‌واسطه‌ وجود متبرک بارگاه ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا(ع) به عنوان پایگاه معارف اسلامی و دینی، میعادگاه و خواستگاه میلیون‌ها زائر عاشق از سراسر ایران و جهان است.

در شهر مشهد جمعاً 1604 مسجد و حسینیه وجود دارد که با توجه به وسعت محدوده خدماتی شهرداری نشان‌دهنده آن است که در سطح شهر برای هر 19 هکتار یک مسجد و یا حسینیه وجود دارد این یعنی آن که اگر فردی بخواهد در هر نقطه شهر به یکی از اماکن فوق دسترسی داشته باشد به طور متوسط فاصله ای حدود 308 متر را باید بپیماید. 

مسجد ایرانی مفهومی از پرستشگاه را به نمایش می‌گذارد. اکثر مساجد دارای اشکال هشت وجهی یا همان مناره‌ها و گنبد هستند، به همین خاطر است که آنها احساس آرامش و انرژی را به آدمی انتقال می‌دهند. گنبد در مساجد نماد رسیدن به هدف که همان الله است را دارد. همچنین گلدسته‌‌ها را نمادی از ايستادگی می‌دانند در میانه صحن بیرونی آن حوض آبی قرار دارد که تصویر آسمان را یادآوری می‌کند. آب حوض نماینده‌‌ای از آیینه‌ای است که از طریق آن حقیقت وجودی انسان آشکار می‌شود.

مساجد باسابقه و بااهمیت مشهد هرکدام پیشینه‌ای دارند، اما وجه اشتراک همه‌شان ثبت رویداد‌های مهم مربوط وقایع تاریخی مشهد است. این مساجد محلی برای اثرگذاری در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس بوده‌اند.

قدیمی ترین مساجد مشهد

مسجد شاه مشهد

مسجد شاه مشهد که با نام مسجد ۷۲ تن نیز شناخته می‌شود، یکی از بناهای مربوط به دوره میرزا شاهرخ است. این مسجد که در قرن هشتم هجری ساخته شده است، ابتدا مقبره و محل دفن امیر غیاث الدین ملکشاه، از امرای مشهور دربار تیمور گورکانی بوده است. به مرور زمان این بنا که دارای گنبد و مناره و ایوان است، به مسجد تبدیل شد. این مسجپد دارای معماری زیبا و ویژگی‌های منحصربه فردی است که نشان‌دهنده هنر اسلامی، ایرانی می‌باشد. این مسجد در نزدیکی حرم مطهر رضوی و خیابان خسروی قرار دارد.

بقعه مسجد هفتاد و دو تن مشهد مربوط به سال ۱۱۵۵ هجری قمری می‌باشد و به نظر می‌رسد از محل دیگری به این مکان منتقل شده است. ازاره مقبره با ارتفاع ۴۵متر دارای تزئیناتی با کاشی مسدس سبز سیر شفاف بوده که در میان هر مسدس نقشی با زر طراحی و نام علی سه بار بر آن تکرار شده است. بالای این ازاره کتیبه‌ای زیبا با کاشی کاری نفیس و خط ثلث چشم نوازی وجود دارد که از شاهکارهای هنری دوره تیموری محسوب می‌شود.
  ‌
 گنبد این بنای تاریخی ارتفاعی در حدود ۴۰ متر دارد و کاشی فیروزه‌ای تزئینی بسیار زیبا برای آن است. در ساقه این گنبد زیبا جمله «البقا الله» با خط کوفی درشت به شکل هنرمندانه‌ای تکرار شده است. در سال‌های اخیر در زیر این گنبد سردابی کشف شده که قبری در آن مشاهده می‌شود. محققان و کارشناسان احتمال بسیار می‌دهند که این قبر مربوط به امیر غیاث الدین ملکشاه است.

مسجد بناها

آقاحسین نام قدیمی این مسجد باریشه است که یک شبستان بزرگ و صحن وسیع دارد. این مسجد در حدفاصل دو محله قدیمی سراب و ارگ واقع است.

مسجد آقاحسین از وقتی توسط صنف بنا‌ها تعمیرات کلی شد، طبق رسم قدیمی به نام مسجد بنا‌ها معروف و نامیده شد. در جریان جنگ تحمیلی، نخستین‌بار پیکر شهدا از این مسجد که فاصله کمی با حرم مطهر رضوی دارد به سوی حرم مطهر امام رضا(ع) و سپس به سوی مزارشان تشییع شد. بعد از آن، مسجد بنا‌ها با نام شهدا پیوند خورد و نزد مردم به این نام مشهور شد.

این مسجد از اصلی‌ترین پایگاه‌های مردم در سال ۱۳۵۷ به شمار می‌رفت. شب‌های سه‌شنبه جلسه‌ای در این مسجد برگزار می‌شد و افرادی، چون آیت‌الله طبسی، شهید هاشمی‌نژاد و ابوالحسن شیرازی برای سخنرانی و دیگر کار‌ها به آنجا می‌آمدند و مسائل گوناگونی را مطرح می‌کردند.

مسجد امام حسن مجتبی(ع)

یکی از ساده‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین مساجد تاریخی مشهد، مسجد امام حسن مجتبی(ع) است. با وجود سادگی که دارد تاریخچه‌ای عجیب در آن نهان است. این مسجد نه معماری منحصر به فردی دارد و نه در ساخت ان از سبک و سیاق خاصی استفاده شده است. تنها ویژگی که این مسجد را بین مردم منحصر به فرد کرده است، ارتباط خاص ان با مردم و کسبه بازار امام رضا(ع) است.

ظاهر و نمای مسجد همانند سایر مساجدی که در ذهنمان شکل گرفته است، نیست و حتی ممکن است با خانه‌ای قدیمی و کوچک اشتباه گرفته شود. تنها سندی که باعث می‌شود دچار این اشتباه نشویم، تابلو کوچکی است که بر سردر این نمای قدیمی نصب شده و بر روی آن نام مسجد امام حسن مجتبی(ع) نوشته شده است. این ملک موقوفه‌ای 24متری گنبد و گلدسته‌ای ندارد و سقف آن همانند خانه‌های معمولی است. یک در چوبی کوچک به رنگ فیروزه‌ای دارد و تنها یک پنجره دومتری نور را به داخل اتاقی که برای نمازگزاران در نظر گرفته شده است، هدایت می‌کند.

مسجد به‌صورت شمالی‌جنوبی است و در عرض 3متر و طول 5.5 متر بنا شده و در قسمت‌هایی از بنا طاقچه‌هایی برای قراردادن قرآن‏‏‌ها تعبیه شده است. از این مسجد به‌عنوان کوچک‌ترین مسجد مشهد یاد می‌شود. البته هیچ سند و مدرکی در این‌باره وجود ندارد، اما نام این مسجد ابتدای فهرست مساجد کوچک بعد از مسجدی کوچک در محله چهارباغ قرار دارد.

مسجد امام حسن مجتبی(ع) برای برپایی نماز اهالی محله ساخته نشده است، بلکه واقف آن، یعنی یزدی، مسجد وقفی‌اش را برای کسبه احداث کرده است. طبق صحبت یکی از کسبه بازار رضا(ع)، وقتی بازار ساخته شده مسجدی درون آن برای نماز خواندن تعبیه نشده و به همین دلیل از زمانی که کسبه به یاد دارند درِ این مسجد برای برپایی نماز به روی کسبه باز شده است.

منبع: rasad.mashhad.ir